Ενδιαφερει να γνωρισουμε πως ειχαν εξελιχθει κατα την περιοδο εκεινη τα πραγματα στο δεσποτατο του Μυστρα. Το 1380,ειχε πεθανει ο Μανουηλ Καντακουζηνος,αφηνοντας κληρονομο του δεσποτατου τον ανηψιο του Δημητριο.
Ο αδελφος του Μανουηλ και πατερας του ανηλικου διαδοχου,Ματθαιος Καντακουζηνος,αυτοδιοριζεται «αυτοκρατωρ» και κυβερνα για λιγο το Δεσποτατο,εως οτου το 1383 κατορθωνει ο Θεοδωρος Α' Παλαιολογος να παραμερισει τους δυο Καντακουζηνους,πατερα και γιο,και να αναγνωρισθει αυτος δεσποτης του Μυστρα.Η καταστασις που ευρηκε στο δεσποτατο ηταν εξαιρετικα δυσμενης γι' αυτον.Οι τοπικοι αρχοντες ,που αποτελουσαν την πανισχυρη φεουδαλικη αριστοκρατια,δυστροπουσαν εναντιον του και ,στις προσπαθειες του να τους επιβληθει,δεν εδισταζαν να ζητουν υπερασπισιν απο τους εχθρους που περιεβαλλαν το δεσποτατο,τους Βενετους,τους Ναβαρραιους και τους Τουρκους.Αποφασισμενος ο Θεοδωρος να νικησει την αντιδραση τους,ανοιγει ατελειωτο πολεμο εναντιον τους ,ενω συγχρονως αντιμετωπιζει τους περισπασμους απο μερους των εξωτερικων εχθρων. Ολες δε αυτες οι δυσκολιες,χωρις να πτοουν τον σθεναρο και δραστηριο Παλαιολογο,του εντεινουν τον ζηλο να αυξησει με καθε τροπο τις δυναμεις του Δεσποτατου. Παντρευεται την κορη του Νεριου Ατζαιολη και της Μαριας Ρεντη (κορη του αρβανιτη Ιωαννη Ρεντη,οπου για τις υπηρεσιες του απεκτησε τεραστια κτηματα στην σημερινη περιοχη του Ρεντη των Αθηνων) και με τον δεσμο αυτον κλεινει πολυτιμη συμμαχια με τον δαιμονιο Φλωρεντινο γειτονα.
Οταν δε το 1394 ο Νεριος Ατζαιολης πεθαινει , ο Θεοδωρος,ως γαμβρος του,γινεται κληρονομος της καστελλανιας Κορινθου.
Αφου απεκτησε την Κορινθια ο Θεοδωρος Παλαιολογος,επωφελειται το 1405 απο την καθοδο δεκα χιλιαδων περιπου Αλβανων απο εκεινους που ειχε κτυπησει στην Αιτωλια ο Καρολος Α' Τοκκος και δεχεται να τους εγκαταστησει στο Δεσποτατο του.
Ο αυτοκρατωρ του Βυζαντιου Μανουηλ Παλαιολογος εχαρακτηρισε εκεινην την ενεργεια του αδελφου του ως μιαν απο τις μεγαλυτερες επιτυχιες του και, στον επιταφιο λογο που του απηγγειλε,μας περιγραφει την πραγματοποιηση της με ολες τις λεπτομερειες,που πραγματικα δειχνουν την εξυπνη και την δυνατη προσωπικοτητα του Θεοδωρου,αλλα και τον πολιτισμο και τα ηθη που χαρακτηριζαν τους Ελληνες Αρβανιτες κατα τις αρχες του 15 ου αιωνα. Θα μεταφερωμε εδω την περιγραφη τους, η οποια διαψευδει οσους εφαντασθηκαν τους Αρβανιτες ως στοιχεια αναρχικα και απειθαρχητα.
Φθανουν στον Ισθμο με τις γυναικες τους και με τα παιδια τους και εκει στηνουν τις σκηνες τους και απλωνουν τις ανδρομιδες τους. Δεν επιχειρουν να μπουν με το «αστε ντουα»( ετσι θελω,το δικο μας «ντου»,επιθεση) στο Δεσποτατο,αλλα οι ιδιοι αναγγελλουν τους εαυτους τους στον αρχοντα του τοπου..Χωρις να αμελησουν καθολου,ετοιμαζουν μια λαμπρα πρεσβεια απο αρχηγους, οι οποιοι ντυμενοι με την ομορφη αρβανιτικη φορεσια (ασφαλως ειναι η Σουλιωτικη,εκεινη που διαλεξε ο Οθων ως Εθνικο ντυσιμο.Βλεπε FINLAY,History of Greece,τομος V I σελ. 39-40) και με πλουσια δωρα,οπως συνηθιζονταν κατα τον Μεσαιωνα,την στελνουν στον Δεσποτη του Μορεως, για να μαθουνπρωτα-πρωτα τι γνω μην εχει γι'αυτους.Του εξηγουν οτι επιθυμουν,αφου παρουν την αδεια του,να μπουν στην χωρα του και να εγκατασταθουν,κανοντας ο,τι αυτος διαταξει. Ο Θεοδωρος δεχεται με χαρα τους αντιπροσωπους και στελνει τους ιδιους να φωναξουν και τους αλλους αρχηγους. Τους ετοιμαζει μεγαλην υποδοχην και,αφου τους καλοσωρισε με εγκαρδια δεξιωση,δινοντας τους την ευκαιρια να γνωρισουν την εμφυτη γλυκα των τροπων του,ακουσε το αιτημα τους,αρκεσθηκε στους ορκους ,με τους οποιους τον εβεβαιωσαν οτι θα ζησουν ησυχοι και νομοταγεις και οτι θα του ειναι πιστοι υπηκοοι και στρατιωτες,και τους εδωσε την αδεια να περασουν στο Δεσποτατο.
Πολλοι απο τους συμβουλους του,χωρις να ειναι παραλογοι,τον απετρεψαν να τους δεχθει,και γιατι το πληθος τους ηταν ηταν τοσο μεγαλο,που καταντουσε επιφοβο,και γιατι ενομιζαν οτι το γεγονος οτι ησαν μαθημενοι να ζουν αλλιως-ασφαλως ο αυτοκρατωρ στο σημειο αυτο εκρυβε σε υπαινιγμο την αγαπη τους στο πλιατσικο-θα εδημιουργουσε ζητηματα. Ο Θεοδωρος ομως,σταθερος στις πεποιθησεις του,εκανε οπως αυτος νομιζε,δειχνοντας με την πιστη του,με το θαρρος του και με την σωστη του σκεψη αξιοπιστια,ανδρισμο,και φρονησιν (Migne,Patrologia Graeca,τομ. CLVI (156),στ.212-213.Ελευθερη αποδοσις του κειμενου).
Φαινεται ομως,οτι ο Μανουηλ Παλαιολογος,περιγραφοντας ετσι το ιστορικο της προσφυγης Αρβανιτων στο Δεσποτατο του Μορεως,θελησε να δωσει ολην την τιμη της επιτυχιας στον νεκρο αδελφο του,παραλειποντας να κανει λογο και για την δικη του συμβολη σ' αυτο το ζητημα.Οπως ξερουμε και απο αλλες περιπτωσεις εποικισμων,μια τοσο υπευθυνη αποφασις επρεπε οπωσδηποτε να στηριζεται σε «προσταγμα βασιλικον» (ΧΑΛΚΟΚΟΝΔΥΛΗΣ,εκδ.Βοννης,σελ.319). Δεν ηταν λοιπον δυνατον να δεχθει εναν τοσο μεγαλο αριθμο Αρβανιτων στον Μορια ο Θεοδωρος Παλαιολογος χωρις την τυπικη τουλαχιστον εγκριση του αδελφου του αυτοκρατορα.Και πραγματικα,υπαρχει σε Μεσαιωνικη πηγη μαρτυρια,οτι ειχε προηγηθει και σ' αυτην την περιπτωση η διατυπωσις εκεινη. Στο επικο ποιημα που αφιερωσε ο Τζανε Κορωναιος στον περιφημο Αρβανιτη στρατιωτη των αρχων του 16 ου αιωνα Μερκουρη Μπουα,αναφερονται δυο ανηψια του Αρβανιτη Δεσποτη της Αρτας Μουρικη Μπουα Σγούρου,γιοι η του Παυλου Μπουα Σπατα,του αυθεντη της Ναυπακτου,που ηταν θειος του Μουρικη,ή ΄καποιου αδελφου του Μουρικη,που ισως υπηρχε και εμεινε αγνωστος γιατι ειχε προωρα πεθανει. Ασφαλως δε ,προκειται για τον Αλεξη Μπουα,που τους βρισκουμε κατα τις πρωτες δεκαετιες του 15 ου αιωνα στον Μυστρα. Γραφει λοιπον ο Τζανε Κορωναιος γι' αυτους,οτι, αμεσως μετα την επικρατηση του Φλωρεντινου κομητος Καρολου Τοκκου Α' στην Αιτωλια (1405),κατεφυγαν οι δυο νεαροι Μπουαιοι στο Βυζαντιο,στον αυτοκρατορα Μανουηλ Β' Παλαιολογο,ο οποιος τους εδεχθηκε και τους διωρισε ως τιτλουχους,στρατιωτικους βεβαια,στο Δεσποτατο του Μορεως.
Κι'ο Καρλος τ' Αγγελοκαστρον αφεντευσε κι'εμπηκεν,
κι'οπου ποτε δεν τωριζε δικον το εποικεν.
Και δυο ανεψιδια Μπουα του κυρ Μουρικη,
εκρυβησαν κι' εφυγασι,γυρευει δεν τα βρισκε.
Και ηγγιζε των εκεινων ναχουν την αυθεντειαν,
για τουτο τα εγυρευε με την μεγαλην βιαν.
Κι' αυτα στην Πολιν εδραμαν,στον μεγα βασιλεα,
δια ναχουσι το σκεπος του,να μην φοβουνται πλεα.
Και ειδε τους ο βασιλευς με την ευγνωμοσυνην,
κι' αυτος καλα τους δεχθηκε με πασα καλωσυνην.
Και χωρες των εχαρισε,καστελλια και χωρια,
για ναχουν παλ'ευημεριαν,ναχουν παρηγορια.
Κι' εις τον Μοριαν τους εστειλε,ως δια ν' αφεντευουν,
και χαρισε των αλογα,ως να καβαλικευουν.
Μεγαν μεσαζων εκαμε σ' εκεινην την ημεραν
τον εναν απ' αυτους τους δυο κι ωριζε τον Μορεαν.
(Κ.ΣΑΘΑΣ,Ελληνικα ανεκδοτα,τομ.Ι σελ. 6).
Αφου λοιπον ,τα δυο αρχοντοπουλα επηραν την εγκρισιν του αυτοκρατορος,και αφου εκεινος ανεγνωρισεν τον πρεσβυτερο,βεβαια,απο αυτους ως αρχηγον ολων των Αρβανιτων που θα επαιρναν στρατιωτικην εγκατασταση στο Δεσποτατο του Μορεως,δινοντας του και τον τιτλο του μαγαλου μεσαζοντος,κατεβηκαν στον Ισθμο,οπου ειχαν φθασει κιολας οι ανθρωποι τους,και εστειλαν απο εκει πρεσβειαν στον Δεσποτη Θεοδωρο,για να παρουν και την δικη του αδεια.
Με την δυναμην αυτην,οχι μονον την ησυχια και την ακεραιοτητα του Δεσποτατου εξησφαλισε,αλλα μπορεσε και να επεκτεινει τα ορια του με απελευθερωτικον αγωνα.
«Αρβανίτες,οί Δωριείς τού Νεωτέρου Ελληνισμού»Κ.Μπίρης
«Αρβανίτες,οί Δωριείς τού Νεωτέρου Ελληνισμού»Κ.Μπίρης