Ο Αλης,καθως ειπαμε προσπαθησε να εισαγαγει στο Κρατος του Ευρωπαικους νεωτερισμους,Συνταγμα και κοινωνικη δικαιοσυνη.Δυσκολα πραγματα για εναν λαο ατιθασο,αναρχικο,αλλα ταυτοχρονα και συντηρητικο με την εννοια πως πολυ δυσκολα αποκοβοταν απο τις παλιες του συνηθειες,τα παραδεδομενα ηθη και εθιμα.
Απο την αλλη μερια βρεθηκε σε μια εποχη που οι αντιθεσεις ησαν μεσα στον λαο της επικρατειας του πολλες και εντονες.Χριστιανοι και Μουσουλμανοι,Ελληνες Αρβανιτες,Βλαχοι και Εβραιοι και πανω απο ολα το αγρυπνο ματι του Σουλτανου (και κοντα σ'αυτα οι αγρυπνες βλεψεις Αγγλων,Γαλλων,Ρωσων που επρεπε να υπερπηδηθουν με μαεστρια),που περιμενε πως και πως να ξεμπερδεψει με τα αλλα εξωτερικα προβληματα και να ριξει ολο το βαρος του στην εξοντωση του Αλη.Σε αλλες συνθηκες θα μπορουσε ο ηγετης αυτος να διαδραματισει εναν πολυ πιο θετικο και σημαντικο ρολο.
Δικαια λοιπον ο Bartholdy λεει πως ο Αλης υπηρξε η μεγαλυτερη πολιτικη φυσιογνωμια του αιωνα και πως κατω απο αλλες συνθηκες θα αναδεικνυοταν ενας μεγαλος Μοναρχης..«Χωρις αμφιβολια,λεει,ο Αλης υπηρξε ενας απο τους σημαντικοτερους ηγετες του αιωνα.
Για την επιδεξιοτητα και το θαρρος του,θα μπορουσε κανεις να τον συγκρινει με τον Φιλιππο της Μακεδονιας.Για την σκληροτητα του με τον Λακαιδαιμονιο Ναβη».
Κια πιο κατω ..«Αν βρισκοταν σ' ενα θρονο που η επιοικεια και η Δικαιοσυνη θ'αποτελουσε καθιερωμενους θεσμους,οπου η δυναμη να βλαψει κανεις θα περιοριζοταν απο τους Νομους,και ειχε την καταλληλη μορφωση,θα γινοταν ενας μεγαλος Βασιλιας» (Μεταφραση Σιμοπουλου,«Ξενοι ταξιδιωτες στην Ελλαδα»Τ. Γ1 σελ.214).
Θα παρατηρουσα, γιατι δεν τον συγκρινει με τον Μεγαλεξανδρο στο θεμα της σκληροτητας,μιας και μπροστα του ο Αλης φανταζει σαν ακακη Αρσακειαδα.Μολις ανηλθε στο θρονο ο Μεγαλεξανδρος,με την προτροπη της μανας του Ολυμπιαδας,ξεπαστρεψε ολους τους διεκδικητες του θρονου του,απο γεροντικης εως βρεφικης ηλικιας και καθε βαθμου συγγενειας.Ξεπατωσε συνθεμμελα το Γαρδικι (συγγνωμη την θηβα ηθελα να πω),περασε δια στοματος μαχαιρας αμετρητους,ακομα και τους ευεργετες του η επιστηθιους φιλους του.Και πεθανε αυτος ο προγονος του Αλη τοσο νεος...
Μα οι ηγετες δεν μετριουνται με την καλοσυνη,αλλα με την ικανοτητα.
Μεγαλος ηγετης δεν ειναι ο καλος,ο καλοκαρδος και ακακος,αλλα ο ικανος.
Αυτος που εχει τη δυναμη και την ικανοτητα να κινει προς τα εμπρος τον τροχο της ιστοριας.
Απ'οτι λεει ο Bartholdy και συμφωνει και ο Τ.Βουρνας,το οραμα του Αλη,ειναι ο λεγομενος «Φωτισμενος Δεσποτισμος».
Νομιζω πως πιο σωστα θα ηταν να λεγαμε πως η πολιτικη ειχε τα χαρακτηριστικα του «Φωτισμενου Δεσποτισμου»,μα το οραμα του,ετσι καθως μας ειναι γνωστο απο τις αποκαλυψεις του Αρς,την προσπαθεια του να εισαγαγει συνταγμα,με ελευθερια,Δημοκρατια και ανεξιθρησκεια,καθως και η προσπαθεια να μπασει την παιδεια στο λαο οχι κατευθυνομενα,αλλα εντελως ελευθερα,δειχνει πως ηταν πιο Δημοκρατικο.Το γεγονος οτι χτυπησε αλυπητα τους Μεγαλοκοτζαμπασηδες και Μπεηδες και δεν επετρεπε την συσσωρευση περιουσιας ουτε στους γιους του, τους οποιους δεν ειχε σε μεγαλυτερη θεση απο τους αλλους επιτελεις του,φανερωνουν και το κοινωνικο οραμα του.
Αφου προστατεψε την ελευθερια των συναλλαγων και τον ελεγχο των εισαγωγων και εξαγωγων,καθως και το εμποριο,φροντισε για την κατασκευη εργων,υδραγωγειων,δρομων,σχολειων,κοινοφελων εργων κλπ..Θα πουνε οι επικτητες του..«Ναι,μα ολα αυτα ταφτιαχνε ο λαος ειτε με φορους ειτε με προσωπικη εργασια (αγγαρια)» Γιατι; γνωριζουν κανενα πολιτικο που νακανε απο την προσωπικη του περιουσια;Ο κυβερνητης και γενικα καθε κυβερνηση,ειναι διαχειριστης μερους της λαικης περιουσιας.Το θεμα ειναι αν την διαχειριζεται υπερ του λαου η οχι.
Φορολογουσε,λεει ο Κουμας «ληστρικως»και αυτας τας αγοραπωλησιας των κτηματων με 10%
Καθως καταλαβαινετε ο Αλης προχωρουσε 150 χρονια μπροστα απο τους Λογιους της εποχης του,που θεωρουσαν αδιανοητη την καινοτομια του αυτη,απο την οποια εξασφαλιζε τα χρηματα για τα εργα.
Εν πασει περιπτωσει,αν ζουσε σημερα ο Κουμας θα εβλεπε πως εν τω σωτηριω και δημοκρατικω ετει 1982,η φορολογια της αγοραπωλησιας κτηματων και ακινητων γενικα ειναι οχι 10% αλλα 11% για το Δημοσιο,1-2% για τον Δικηγορο,2% για τον Μεσιτη και 1,5% για τον Συμβολαιογραφο και κατι αλλα ψιλα ,συνολο 16% περιπου.
Δηλ. ελλειψει υποστηρικτων του Αλη,βγαζουμε την αληθεια μεσα απο τις επικρισεις των αντιπαλων του!
Ο Αλης εκτισε πληθος σχολειων στην επικρατεια του και κηρυκας ενθερμος και συνεργατης του ηταν ο Πατρο Κοσμας ο Αιτωλος.Ιδρυσε Ακαδημια στα Γιαννενα,οπου διδαξαν μεγαλοι δασκαλοι καθως ο Ψαλιδας,Λεοντιος κλπ.Συμβουλευε,λεει ο Αραβαντινος,στην καθολου κολακευτικη για τον Αλη «ιστορια »του,τον Ψαλιδα,«οπως διδασκει την εμπιστευθεισαν αυτω νεολαιαν, διδων αυτη καλον παραδειγμα και μη αμφιβαλλων περι της προστασιας και υποστηριξεως αυτου»( Αραβαντινου..«Ιστορια του Αλη Πασα»σελ.475).
Στα Γιαννενα διδασκονταν οχι μονον θεολογια οπως στ'αλλα Ελληνικα σχολεια,αλλα Φυσικη,Χημεια,Μαθηματικα και η εκπαιδευση ηταν ελευθερη και αδεσμευτη,γι'αυτο εποικοδομητικη και πρωτοπορα.
Οι ελευθερες ιδεες του Ψαλιδα,ενοχλησαν καθως ηταν φυσικο το Πατριαρχειο και τους κληρικους που τον κατηγορησαν για αθεια πραγμα που σημαινε καταστροφη για την εποχη αυτη.Στην περιπτωση αυτη εσωσε τον Ψαλιδα απο την αρπαγα του Πατριαρχειου ο Αλης μας λεει ο Γουδας («Βιοι παραλληλοι των επι της αναγεννησεως της Ελλαδος διαπρεψαντων ανδρων» Τ.Β' σελ. 292).
Ο Αλης παρειχε πληρη ελευθερια στους διδασκαλους και δεν επενεβαινε στο εργο τους,παρα μονο για να τους υποστηριξει,να τους εξασφαλισει τα υλικα μεσα για να πραγματωσουν το εργο τους.«Εμποδια,παρενεβαλλεν ο Κληρος,οχι ο Πασας»μας διαβεβαιωνει ο Bartholdy.
Ο Αμερικανος Περιηγητης Everett που επισκεφτηκε την Ελλαδα και τα Γιαννενα,στα 1819,γραφει στο ανεκδοτο ημερολογιο του,πως ο Αλης δεν επενεβαινε ποτε στα της Ακαδημιας.
Ο Ψαλιδας του ειχε πει πως ενας πατριωτης που πεθανε στη Μοσχα κληροδοτησε στην Ακαδημια προσφατα 225.000 Ρουβλια και το ιδιο εκαναν πολυ πατριωτες (Απο Σιμοπουλου«Ξενοι ταξιδιωτες στην Ελλαδα» Τ' Γ2 σελ.486-7).
Για να υπαρξουν δωρητες ανιδιοτελεις και οχι εξ υπολογισμου,χρειαζεται να πειστουν πως τα χρηματα τους πιανουν τοπο.Η ομαδα των μεγαλων δωρητων στο νεο Ελληνικο κρατος ειχε κανει την αρχη απο τα Γιαννενα του Αληπασα.
Τα γευματα που διοργανωνε ο Αλης για τους διανοουμενους ντοπιους,καθως και περιηγητες,θυμιζαν Συμποσια του Πλατωνος,λεει ο Hughes.
Ναι ,θα πουνε οι επικριτες,μα τα εξοδα των Συμποσιων,τα πληρωναν οι πλουσιοι Γιαννιωτες και οχι ο Αλης.Και οικτηρουν και λυπουνται τους δυστυχεις Γιαννιωτες ,που μπαινουν σε εξοδα για τετοια πραγματα επειδη ξερουν πολυ καλα οι επικρητες,πως τις δεξιωσεις που κανουν σημερα οι Προεδροι και Πρωθυπουργοι,τις πληρωνουν απο τη...τσεπη τους.
Η αληθεια ειναι πως οι Γιαννιωτες θεωρουσαν τιμη τους να κανουν ενα τετοιο Συμποσιο και σκοτωνονταν ποιος να λαβει αυτη τη τιμη και αυτο μας το διαβεβαιωνουν σχεδον ολοι οι περιηγητες που ελαβαν μερος σε τετοια συμποσια,καθως ο Μπαυρον,ο Hughes κλπ.
Και αυτος ο εχθρικοτατος προς τον Αλη,Πουκεβιλ,αναγκαζεται να ομολογησει στο εργο του«ιστορια της αναγεννησεως της Ελλαδος»,Τ.Α' σελ. 71),πως .. «Η δραση του Αλη υπηρξε εκπολιτιστικη,επεφερε μεταβολας εις τα Οικονομικα ,Δικαιοσυνην,Αγροτικην Ασφαλειαν,εις τα Εμπορικα ηνοιξε νεας οδους...» Και πιο κατω..
«Βαθυ ετρεφε μισος μαλιστα κατα των Μπεηδων εκεινων,οιτινες ωχυρουντο εις τους πυργισκους των και των οποιων η απληστια κατεπιεζεν τους υπηκοους του.Ουδεποτε δε Δημαγωγος,κατεβοησε μετα πλειονος επιτηδειοτητος εναντιον του μεγαλου τιμαριωτισμου».
Ο Κουμας στην «ιστορια ανθρωπινων πραξεων» (Τ.12 σελ. 545) γραφει οτι στη Θεσσαλια,ο Αλης χαρακτηριζοταν «ανδρειος και εναρετος» και θεωρειτο ο «Πατηρ των Πτωχων».
Επειδη αυτη η μελετη δεν εχει αντικειμενο το εργο και την προσωπικοτητα του Αλη,οσο να ξεσκεπασει την ιστορικη διαστρεβλωση γυρω απο τους Αρβανιτες-και ο Αλης ειναι ο πιο παρεξηγημενος απ'αυτους-θα σταματησω καπου εδω,συμπληρωνοντας πως,ο Αλη επεσε,ενω ο σπορος της Ελληνικης Επαναστασης εριχνε τα πρωτα φυτρα του.Δυστυχως οι Χριστιανοι ιθυνοντες τον προδωσαν.Εσπασαν νωρις την Εθνικη Συμμαχια Χριστιανων και Μουσουλμανων που ειχε σφυρηλατησει ο Αλης,ξεφευγοντας πολυ απο τις ιδεες τοσο του Αλη,οσο και του Ρηγα,αλλα και αυτης της Φιλικης Εταιρειας καθως θα δουμε.Οι Κοτζαμπασηδες και οι γονοι τους που διαιωνισαν την εξουσια τους μετα την απελευθερωση,δεν συγχωρησαν τους κατατρεγμους.Ο Κληρος δεν του συγχωρησε το μεγαλο αμαρτημα να ειναι αθεος και να βαζει στην ιδια μοιρα τους Ελληνες,Χριστιανους και Μουσουλμανους,οι μυθιστοριογραφοι βρηκαν θεμα για τα μυθιστορηματα τους,μα ο λαος τον λατρευε και τον αγαπουσε σαν ηγετη του και σαν πατερα του,ενω οι λαοι της Ευρωπης τον θαυμαζαν.Τελειωνω με μια μαρτυρια που αποδειχνει την λατρεια που του ειχαν οι πρωτοκαπεταναιοι του 21' και ο απλος λαος..
Στα 1820,ο Αλης ειναι ασφυκτικα περικυκλωμενος απο τους Τουρκους,που απαλλαγμενοι απο τις διαμαχες τους με τους Ρωσους και αλλους εσωτερικους η εξωτερικους εχθρους εχουν ριξει ολο το βαρος τους στην εξοντωση του Αλη.Οι Αρβανιτες μετα απο τις τρομερες τους αντιδρασεις και πολεμικες,εχουν κατανοησει το μεγαλειο του και του συμπαραστεκονται.Οι Σουλιωτες ειναι στο πλευρο του.Ο Οδυσσεας,εχει βγει εξω απο τα Γιαννενα να πεισει τους Χριστιανους να βοηθησουν με ολα τα μεσα τον «ταττα» Αλη.Απο τις αρχες του 1820,το «Συμβουλιο των Καπεταναιων της Ρουμελης»εχει επικυρωσει την Εθνικη Συμμαχια των Ελληνων,Μουσουλμανων και Χριστιανων,μα οι Χριστιανοι,αλλα εχουν στο μυαλο τους και η συμπαρασταση τους ειναι αμφιβολη.Μιλαμε για τους ηγετες των Χριστιανων.
Στη Ζακυνθο,οπου βρισκεται για τις επαφες του ο Οδυσσεας,τον συνανταει ο Γαλλος Ποιητης και Θεατρικος Συγγραφεας Piere Lebrun.
«Ο καπεταν Δυσσεας γραφει σ'ενα σημειωμα του ο Lebrun,καθοταν κατα γης μπροστα στα καγκελα που τον χωριζαν απο τον συντροφο του και κουβεντιαζε μαζι του ωρες ολοκληρες καπνιζοντας το τσιμπουκι του.Εχει μετριο αναστημα και το καπως αγριο υφος του δειχνει περισσοτερο αποκοτια και ευστροφια,παρα γλυκητητα και καλοσυνη.Μικρα γκριζα ματια,μουστακι ρουσσο,μαλλια καστανα που πεφτουν απο τις δυο μεριες πανω στους ωμους του,ξυρισμενο το μπροστινο της κεφαλης,που φαινοταν γυαλιστερο και καμμενο απο τον ηλιο.Φορουσε κοκκινο φεσι και Αρβανιτικη στολη,γελεκι με πολυαριθμα κουμπια,ασπρη φλοκατη καπα,κοκκινα τσαρουχια και ζουναρι φορτωμενο με ομορφα ασημοκαπνισμενα αρματα.Ηταν βαρυτιμη φορεσια.Ερχοταν καθε μερα στο Λαζαρεττο,την ιδια παντα ωρα.Καθως βαδιζε,ερριχνε πισω του,ισως απο τη συνηθεια του κινδυνου,μια δυσπιστη ερευνητικη ματια.Υστερα καθοταν καταχαμα,απλωνοντας στο χωμα την καππα του.Μπροστα στα καγκελα αυτος,ο Καπεταν-Δυσσεας και πισω ο αλλος οπλαρχηγος νεοφερμενος απο την Ηπειρο.Καπνιζαν,κουβεντιαζαν,σιωπουσαν,παντα σοβαροι.Μιλουσαν για τον Αληπασα,γιατι και ο Δυσσεας τωρα τελευταια γυρισε απο τα Γιαννενα».
Ο αγνωστος οπλαρχηγος που ειχε μαζι του δυο γυναικες και τρεις η τεσσερις ανδρες,ειχε αναγκη απο χρηματα και προτεινε στον Lebrun να του πουλησει ενα υπεροχο σπαθι δωρο του Αλη.Οι συνεννοησεις γινονταν δια μεσου του οδηγου του Lebrun,καποιο Δημητρη.Ο οπλαρχηγος ζητουσε 600 πιαστρα.Μα ο Δημητρης ηθελε να αποχτησει αυτος σωνει και καλα αυτο το σπαθι,μα δεν ειχε λεφτα.
«Αυτο το σπαθι,λεει ο Lebrun, εγινε ο μεγαλος καημος του Δημητρη.Ποτε κανενας κατακτητης δεν λαχταρησε μιαν αυτοκρατορια,οσο ο φτωχος μας Δημητρης,αυτο το σπαθι.Το ειχε παζαρεψει για τον εαυτο του,πριν γινει η προσφορα σε εμας.Ο Δυσσεας του απαντησε..
-Ειναι πολυ βαρυ για σενα...(Σιμοπουλου ..«Ξενοι ταξιδιωτες στην Ελλαδα»Τ.Γ2, σελ.560-2). Δεν νομιζω πως χρειαζονται σχολια.Ο Γαλλος ποιητης εδωσε πολυ παραστατικα,το μετρο της αγαπης και της λατρειας του λαου για τον Αληπασα και την αφωσιωση των παλληκαριων του (Δυσσεα εδω.Ο αλλος ποιος ταχα να ηταν;).
Το κεφαλι του Αλη επεσε και στη συνεχεια στηθηκε μπροστα στο Σεραι του Σουλτανου στην Κωνσταντινουπολη,ακριβο τροπαιο των Τουρκων και των Τουρκολατρων.
Η Δικαιοσυνη του Αλη υπηρξε παροιμιωδης,ωστε να φτασει απο στομα σε στομα ως τις μερες του Σουλιωτη ποιητη Χριστοβασιλη,που τις μαζεψε και τις εξεδωσε («Αττικον ημερολογιον Ασωπειου»,1899,Αθηναι).
Ο Χριστοβασιλης λεει πως ειναι σιγουρος οτι αυτες οι στοματικες παραδοσεις που συνελεξε,εκφραζουν την βαθεια κριση του Αλη,την σπανια οξυδερκεια και την αμεροληψια του στην απονομη της Δικαιοσυνης.Οι ιστοριες ειναι πραγματικα τρομερα ενδιαφερουσες,μα ο Σιμοπουλος (Τ.Γ2,σελ. 491) επιμενει πως «τα ανεκδοτα αυτα οδηγησαν μεταγενεστερους μελετητες και ιστοριογραφους σε παρερμηνειες,εξωραισμους υπερβολες και παραμορφωσεις»,για την προσωπικοτητα του Αλη,πολυ κακως ,κατα την γνωμη του.Εγω αντιθετα εμπιστευομαι την στοματικη παραδοση του λαου και τα τραγουδια του,περισσοτερο απο τους λογιους γονους των Κοτζαμπασηδων,που εγραψαν για τον Αλη μυθιστορηματα αλλ'οχι ιστορια.
Για να τελειωνουμε με τον Αλη πρεπει να πουμε πως ηταν Δεσποτικος,πολλες φορες αδιστακτος και σκληρος.Μα ποτε αδικος.Ηξερε πολυ καλα,αυτος που απο αμουστακο παιδι βγηκε κλεφτης στα βουνα,πως δεν υπηρχε αλλος τροπος να πραγματοποιηθει ενα τοσο μεγαλο οραμα,στις συνθηκες του 1800 και με εναν τοσο φιλοδοξο,εγωιστικο,αναρχικο και ανυποταχτο λαο,με αυξημενο το τοπικιστικο του πνευμα και ριζωμενη την ιδεα της υπερισχυσης της Φαρας.
Κανεις δεν εγκρινει σημερα μεθοδους διακυβερνησης σαν αυτες του Αληπασα,μα και κανεις δεν μπορει να τον κρινει με τα συγχρονα δεδομενα η να ισχυριστει πως μεθοδοι διακυβερνησης διαφορετικες,θ'απεδιδαν στην εποχη του και στον λαο που κυβερνουσε.
Αξιζει,για να κατανοησουμε το εργο και την συμβολη στην Δημοκρατια του Αλη,να μελετησουμε την διαλεκτικη σχεση της Βασιλειας και της Δημοκρατιας,με την Τυραννια στην αρχαια Ελλαδα.
