Το έργο του
Είναι γεγονός ότι ο Αλή πασάς στάθηκε αμείλικτος απέναντι στους Σουλιώτες και τους άλλους Έλληνες, που επεδίωξαν να δημιουργήσουν ρωγμές στο κράτος του. Είναι επίσης γεγονός ότι η στάση του αυτή υπήρξε πλήγμα για τον ελληνισμό και δεν είναι δυνατόν να δικαιολογηθεί η ωμότητα με την οποία αντιμετώπισε τις συγκεκριμένες αυτές περιπτώσεις. Εν τούτοις, η ιστορική έρευνα σήμερα έχει απομακρυνθεί και έχει απορρίψει τις απόψεις που επικράτησαν τον 19ο αιώνα για την σκληρότητά του. Έτσι, θεωρείται βέβαιο πλέον, ότι ήταν μία από τις ισχυρότερες προσωπικότητες της εποχής του, και η επιτυχία του ήταν αποτέλεσμα της ευφυΐας και του πείσματός του και της σκληρής, πολλές φορές τακτικής, που δεν δίσταζε να χρησιμοποιήσει για να πραγματοποιήσει τους σκοπούς του.
Κατά τη δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα, όταν πλέον ήταν απερίσπαστος από εξωτερικές επιβουλές και απειλές, η προσοχή του στράφηκε προς την οργάνωση της επικράτειάς του και επεδίωξε να οργανώσει το πασαλίκι του σύμφωνα με ευρωπαϊκά πρότυπα. Κατασκεύασε δρόμους, γέφυρες, φρούρια και παγίωσε την ασφάλεια, μια ασφάλεια που δεν συναντάμε σε καμία άλλη περιοχή της Νότιας Βαλκανικής εκείνης της περιόδου. Η ασφάλεια αυτή που εκτεινόταν από την φύλαξη των οδικών αρτηριών μέχρι τις κωμοπόλεις, συνετέλεσε στην ανάπτυξη της οικονομικής ζωής. Το εμπόριο αναπτύχθηκε ιδιαίτερα κατά τα τελευταία τριάντα χρόνια της τουρκοκρατίας και η Ήπειρος προκάλεσε το ενδιαφέρον των ευρωπαϊκών δυνάμεων, που ίδρυσαν νέα προξενεία, ή ενίσχυσαν τα ήδη υπάρχοντα, τόσο στα Ιωάννινα, όσο και σε άλλες πόλεις της επικράτειάς του.
Ο σεβασμός και η εκτίμηση του Αλή προς τους λόγιους, σε συνδυασμό με την βελτίωση του οικονομικού επιπέδου της περιοχής, είχε σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη της παιδείας και την ίδρυση σχολών από τις οποίες προήλθαν σημαντικότατοι λόγιοι. Στην Αυλή του είχαν συγκεντρωθεί κάθε είδους άνθρωποι των γραμμάτων και των επιστημών. Λόγιοι, καπεταναίοι, Ιταλοί ή Γάλλοι τεχνικοί, γιατροί κ.ά. Ανάμεσα στους συνεργάτες του ήταν οι γραμματικοί του Σπύρος Κολοβός, δραστήριο στέλεχος της Φιλικής Εταιρείας στην Ήπειρο και ο γλωσσομαθής Μάνθος Οικονόμου, ο "πολιτικός" Μάρκος Δαμιράλης, αντιπρόσωπος των "Αλβανών συμμάχων" αργότερα, στην Α΄Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, οι γιατροί Μεταξάς, Ταγιαπιέρας και Ιωάννης Βηλαράς και άλλοι πολλοί.
Επηρεασμένος εξ άλλου ο Αλής από τις νέες ιδέες που έφερναν οι συνεργάτες του από τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, σκόπευε να εκσυγχρονίσει το κράτος του και είχε συλλάβει το σχέδιο να δημιουργήσει τακτικό στρατό και να εισαγάγει σύνταγμα, κατά το πρότυπο ανεπτυγμένων χωρών. Έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι στην Αυλή του υπηρέτησαν οι πιο γνωστοί Έλληνες οπλαρχηγοί ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Γ. Καραϊσκάκης, ο Αθ. Διάκος, ο Βαρνακιώτης και ο Πανουργιάς αλλά και πολλοί ευρωπαίοι στρατιωτικοί. Είναι δε γνωστή η ιδιαίτερη εύνοια που έδειξε σε ορισμένες προσωπικότητες που δρούσαν στην Ήπειρο, καθώς και η αδιαμφισβήτητη ανεξιθρησκεία του. Ο Αλής δεν διέκρινε χριστιανούς και μουσουλμάνους είτε για την προώθησή τους σε αξιώματα, ή για την επιβολή ποινών σε περίπτωση που παράκουαν τις διαταγές του.
Λαμβάνοντας υπ' όψιν ότι, η ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας θέλησε να στηριχτεί στον Αλή πασά και να εξασφαλίσει την ουδετερότητά του, ή ακόμα και την ενεργό συμμετοχή του στην Επανάσταση, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ακόμα και οι ενέργειές του εναντίον του ελληνισμού δεν είχαν κίνητρο τον εθνικό ή θρησκευτικό φανατισμό, αλλά την πρόθεσή του να εξουδετερώσει κάθε πηγή αντίθεσης προς το πρόγραμμα που ήθελε να εφαρμόσει. Είναι γνωστό άλλωστε ότι με το ίδιο πάθος αντιμετώπιζε και τους ομοεθνείς και ομόθρησκους αντιπάλους του.
Δεν γνωρίζουμε ως ποιο σημείο οι επαφές του Αλή με την Φιλική Εταιρεία επηρέασαν την πολιτική του απέναντι στην τουρκική εξουσία. Είναι όμως βέβαιο ότι η αποστασία του δημιούργησε σημαντικό αντιπερισπασμό στην Πύλη και συνετέλεσε ως ένα βαθμό στην εδραίωση της Επανάστασης στην Νότια Ελλάδα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
61τομη εγκ. "ΠΑΠΥΡΟΣ-ΛΑΡΟΥΣ-ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ", εκδ. "ΠΑΠΥΡΟΣ", © 1982, 1997, τομ. 6ος
http://geotso.com/Documents/Ali-2.htmΒΛΕΠΕ:Aλή πασά