«Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΛΑΒΟΙ»
ΑLEXANTER AVENARIUS
Eκδοσεις Δημ.Ν.Παπαδημα Αθηνα 2008
«Η προσοχη που δοθηκε στις βυζαντινο-σλαβικες σχεσεις και τη βυζαντινη πολιτισμικη επιδραση στον σλαβικο κοσμο εχει ηδη μακρα παραδοση.Ενδιαφερον για τα ζητηματα αυτα υπηρχε ηδη πριν η Βυζαντινολογια συγκροτηθει ως ανεξαρτητη συγχρονη επιστημη.Η πρωτη σχετικη ενασχοληση αναγεται στους Ρωσους Σλαβοφιλους,δηλαδη στα μεσα του 19ου αιωνα.Οι Σλαβοφιλοι,οι ιδεες των οποιων ηταν διαμορφωμενες μεσα απο μια εντονη κλιση στον θρησκευτικο και τον πολιτισμικο Μεσσιανισμο,καταφεραν,παρα τη θεωρητικη αντιληψη τους για μια αυτονομη ρωσικη και σλαβικη εξελιξη,να μην αγνοησουν τη σχεση των σλαβικων κοινωνιων με το Βυζαντιο και την κληρονομια του.Ωστοσο τη θεωρησαν αμφιταλαντευομενη και γεματη αντιθεσεις.Αφενος οι Σλαβοφιλοι δεν μπορουσαν να αρνηθουν τον σημαντικο ρολο του βυζαντινου πολιτισμου στη δημιουργια και την αναπτυξη των συγκεκριμενων κοινωνιων,αφετερου ομως θεωρουσαν τα χαρακτηριστικα του ρωσικου τροπου ζωης ως υγιεστερα,φυσικοτερα,οργανικοτερα και απαλλαγμενα απο τα μειονεκτηματα εκεινα,τα οποια κατα τη γνωμη τους προεκυψαν απο εναν εξαιρετικα πολιτικοποιημενο και εξωστρεφη βυζαντινο τροπο ζωης.Ετσι η Ρωσια ηταν απο την αποψη αυτη καλυτερα προετοιμασμενη για να κανει κτημα της την αρχη της πνευματικοτητας,μια αρχη,που οι Σλαβοφιλοι,κυριως ο βασικος εκπροσωπος της ιδεολογιας τους Α.S.Chomjakov,θεωρουσαν ως τον υψηλοτερο στοχο της ανθρωπινης επιδιωξης και εξελιξης (1).
Οι αποψεις αυτες ειναι σημαντικες,επειδη διαμορφωσαν την μετεπειτα επιστημονικη ερευνα,ακομη και οταν αυτη ειναι ελευθερη απο τα ιχνη μιας πολιτισμικης αξιολογικης εκτιμησης,η οποια για τους Σλαβοφιλους ηταν ιδιαιτερα χαρακτηριστικη.Η συζητηση ειχε καθορισθει εξαρχης απο δυο θεσεις:Η μια ειναι ο υπερτονισμος της πολιτισμικης επιδρασης του Βυζαντιου,που αφηνει στην ενυπαρχουσα αναπτυξη του σλαβικου πολιτισμου μονο εναν πολυ περιορισμενο χωρο,η αλλη ο υπερτονισμος μιας εξελικτικης διαδικασιας αυτονομης και ανεξαρτητης απο τα βυζαντινα προτυπα.Μεχρι τωρα μονο σπανια η ερευνα κλινει ξεκαθαρα σε μια απο αυτες τις αντικρουομενες εκτιμησεις και εξισου σπανια φαινεται ενας σαφης προσανατολισμος σε μια απο τις δυο.
Απο τη μια πλευρα ο σλαβικος πολιτισμος πρεπει να εκτιμηθει ως ενας ιδιαιτερος και αυτονομος πολιτισμος,ενω απο την αλλη με τη βοηθεια της συγκρισης των βυζαντινων και σλαβικων κειμενων και με βαση τα παραθεματα και τις νυξεις σε βυζαντινα προτυπα πρεπει να αποδειχθει η μη αυθεντικοτητα της σλαβικης λογοτεχνιας και μ'αυτο η ελλειψη στη δημιουργικοτητα του πολιτισμου των σλαβικων λαων(2).Θα ηθελα να αποφυγω τον πρωτο δρομο αξαιτιας του απολογητικου χαρακτηρα του,ενω τον δευτερο τον εξεταζω ως αναγκαιο,οχι ομως επαρκως διαφοροποιημενο.Η παρουσα εργασια αποτελει κυριως εξεταση των ιδιαιτεροτητων του σλαβικου τροπου σκεψης και των λογοτεχνικων ειδων σε συγκριση με τα βυζαντινα (π.χ. υπαρχουν διαφορες αναμεσα στη βυζαντινη και τη σλαβικη Ομιλητικη;Με ποιον τροπο μπορει καποιος να καθορισει τις διαφορες αυτες;)...»
«Η περιοδος,η οποια οριζεται περιπου απο τις αρχες του 6ου αιωνα,οταν οι Σλαβοι εμφανιστηκαν για πρωτη φορα στο διπλωματικο και πολιτικο προσκηνιο της βυζαντινης αυτοκρατοριας,εως και τα μεσα του 9ου αιωνα,οταν αποτελεσαν ηδη εναν δυναμικο παραγοντα στις βορειες συνοριακες περιοχες αλλα και στο εσωτερικο της αυτοκρατοριας,ανηκει στην πιο σημαντικη εποχη των βυζαντινο-σλαβικων σχεσεων...
...Οι λατινικες και βυζαντινες πηγες του 6ου αιωνα διακρινουν τους Σλαβους σε τρεις κλαδους: τους Βενετους,τους Αντες και τους Σλοβενους,οι οποιοι ηταν ηδη εγκαταστημενοι στις δασωδεις στεππες και τις λοιπες στεππωδεις περιοχες της βορειας Μαυρης Θαλασσας.
Οι Σλαβοι αυτοι κατερχομενοι απο τον βορρα,εποικισαν περιοχες στον μεσο Δουναβη και διεισδυσαν ακομη περισσοτερο κατα μηκος του Δουναβη μεχρι τα συνορα της Παννονιας(3).
Η σλαβικη επεκταση σε σχεση με την οικονομικη και την κοινωνικη δομη των διαφορων φυλων συνοδευθηκε απο ληστρικες επιδρομες στις πλουσιες βυζαντινες επαρχιες.Οι επιδρομες αυτες σε συναρτηση με τις επεκτατικες βλεψεις γινονταν ολο και συχνοτερες και εφτασαν στο αποκορυφωμα τους κατα το πρωτο μισο του 6ου αιωνα(4).Αυτο αφορουσε κυριως τους Σλαβους στην περιοχη της Ανατολικης Ευρωπης.Οι Σλαβοι που εγκατασταθηκαν στον μεσο Δουναβη δεν ειχαν την δυνατοτητα να προβαινουν σε τετοιες ληστρικες επιδρομες.Στις νεες περιοχες εγκαταστασης τους ηρθαν σε επαφη με το υλικα πτωχοτερο στρωμα και την κληρονομια ενος επαρχιακου ρωμαικου πολιτισμου,απο τον οποιο υιοθετησαν μερικες τεχνικες μεθοδους κυριως για την επεξεργασια των μεταλλων και προφανως τους τυπους της κεραμικης(5).
Η βυζαντινη αυτοκρατορια παρακολουθησε σχετικα παθητικα τη διαδικασια της σλαβικης εγκαταστασης,ιδιαιτερα τις καταληψεις εδαφων απο τους Σλαβους.Ηταν η εποχη της ανορθωτικης πολιτικης του Ιουστιανιανου στο πρωτο μισο του 6ου αιωνα,στοχος της οποιας ηταν η επανακαταληψη των περιοχων που ανηκαν καποτε στο δυτικο ρωμαικο κρατος και η αναγεννηση της αυτοκρατοριας...
...Η ελλειψη στρατιωτικων δυναμεων και η αδυναμια μιας αμεσα αποτελεσματικης επεμβασης στις βαρβαρικες βορειες συνοριακες περιοχες ειχε ως συνεπεια,το Βυζαντιο να μπορει να αμυνθει μονο εμμεσα εναντιον των εχθρικα διακειμενων σλαβικων φυλων...
...Η πρωτη περιοδος των βυζαντινο-σλαβικων σχεσεων,που διηρκησε μεχρι το τελος του 6ου αιωνα και χαρακτηρισθηκε σχεδον αποκλειστικα απο στρατιωτικες αντιπαραθεσεις,παρειχε στο Βυζαντιο λιγες δυνατοτητες να ασκησει πολιτισμικη επιδραση στις σλαβικες και βαρβαρες κοινωνιες.Ωστοσο κατα τη διαρκεια του 7ου αιωνα η κατασταση αλλαζει βαθμιαια.Οι σλαβικες επιδρομες συνεχιζονταν βεβαια,αλλα ο αριθμος και η ενταση τους μειωθηκε.Απο δω και στο εξης σκοπος των επιδρομων δεν ηταν τοσο τα πλουσια λαφυρα,οσο η επιδιωξη των Σλαβων να εγκατασταθουν μονιμα σε γονιμες και καλλιεργημενες επαρχιες,οπως στη Μοισια,τη Θρακη,τη Μακεδονια,ακομη και στην Πελοποννησο(6)».
1)Βλπ.Α..S.Chojiakov,Polnoje sobranije socinenij,τ.5,Μoskva 1904,σσ.ΧVII,510 κ.ε και 520.N.Berd'ajev,A.S.Chomjakov,Moskva 1912.Πρβ. και Τ.Ivantysynova,Cesi a Slovaci v ideologii ruskych slavjanofilov,Bratislava 1987,σσ.46 κ.ε.
2)Ετσι π.χ. η υπερβολικη εκτιμηση του σλαβικου πολιτισμου απο τον Ε.Georgiev,Razcvetat na balgarskata literatura 9.-10.v.,Sofija 1962,passim,απεναντι στις αποψεις των F.J.Thomson-G.Podskalsky-L.Muller(παρατιθενται στον οικειο τοπο) και Ι.Sevcenko,«Russo-byzantine relations after the eleventh century», στο:Proceedings of the 13 th Congress of Byzantine Studies,Oxford 1967,σ.97.
3)Μετα τα ρηξικελευθα εργα του P.J.Safarik και του L.Niederle βλ.H.Lowmianski,Poszatki Polski,τ.1-2,Warszawa 1963,J.Eisner,Rukovet slovanske archeologie,Praha 1966,V.Sedov,«Proischozdenie i rannjaja istorija slavjan.Drevnije Slavjane po dannym etimologii i onomastiki»,Voprosy jazykoznanija 4 (1982) 10 κ.ε. Πρβ. και Κ.Godlowski,Z baban nad zagadniem rozprzestrzanienia Stowian w VIII.w.n.e.,Krakow 1979.
4)Bλπ.P.Lemerle,«Invasions et migrations dans les Balkans depuis la fin de l'epoque romaine jusqu 'au VIIIe siecle»,Revue historique 211 (1964) 265 κ.ε.,και I.Dujcev,«Balkanskijat jugoistok prez prvata polovina na VI.vek»,Βelomorski Pregled 1 (1942) 12 κ.ε.
5)Βλπ. D.Bialekova,«Nove vcasnoslovanske nalezy z juhozapadneho Slovenska»,Slovenska archeologia 10 (1962) 140 κ.ε.,και J.Eisner,Rucovet',σσ. 140 κ.ε.
6)Βλπ. L.Hauptmann ,«Les rappors», σσ.137 κ.ε.,και P.Lemerle,Les plus anciens recueils des miracles de Saint-Demetrius et la penetration des Slaves dans les Balkans [Le monde Byzantine],τ.1-2,Paris 1979-1981.