Περιοδικο «Αρβανον» '99,αποσπασμα αρθρου «ο Ησιοδος και οι Μουσες»
Ο Ησιοδος οπως και ο αρχαιοτερος του Ομηρος,επικαλουνται παντα τις Μουσες η την Μουσα (Ομηρος),για να αφηγηθουν κατι.
Τι ειναι λοιπον η Μουσα η οι Μουσες που υπαγορευουν στους μεγαλους ποιητες της Ελλαδας,τα παλια και παναρχαια συμβαντα,τις σοφες γνωμες και αποψεις,τις παλιες θεογονικες και θεολογικες αντιληψεις;
Οι Μουσες ειναι κορες της Μνημοσυνης και του μεγαλου Διος.Στο εργο μου «Η γλωσσα των Θεων» (1989) ειχα επισημανει οτι Μουσα σημαινει «μαθηση».Ας παραθεσουμε ομως τα βασικα στοιχεια του κεφαλαιου που αναφερεται στις Μουσες απ'αυτο το βιβλιο:
«Η ομορφια αρρηκτα δεμενη με την καθαρη λογικη και τη σοφια ειναι το χαρακτηριστικο γνωρισμα της αρχαιας πελασγικης θρησκειας και στην ιερη γη της Ελλαδας που η ομορφια επιβαλλεται και στον πιο αξεστο ανθρωπο,αυτη η συζευξη παιρνει πραγματικα θαυμαστες διαστασεις.
Οι Μουσες στην αρχη ησαν τρεις και δεν αποτελουσαν παρα τη θεοποιηση της μαθησης.Αργοτερα,οταν οι Ελληνες θα αναγαγουν σε ιδεολογια τη γνωση,το ωραιο και την ομορφια,οι Μουσες θα παρουν μιαν αλλη διασταση,θα αυξηθουν σε αριθμο και απο τρεις θα γινουν εννια και η κατεξοχην λατρεια τους και κατοικια τους θα εντοπισθει στον πραγματικα υπεροχο-για οποιον εχει βαδισει το βουνο,δεν ειναι καθολου υπερβολη-Ελικωνα.
Εχω μαλιστα την πεποιθηση οτι αρχικα η μουσα ηταν μια:Η Μνημοσυνη.Αργοτερα η Μνημοσυνη θα γινει μητερα των Μουσων απο τον Δια κατα μια εκδοχη η απο τον Πιερο κατα την αλλη.Αυτη την πεποιθηση θα την αναπτυξω κανοντας ταυτοχρονα και την ετυμολογικη ερμηνεια της λεξης «Μουσα».
Κι ας αρχισουμε απο τον Ομηρο,την αρχαιοτερη πηγη για τις Μουσες η μαλλον τη Μουσα,που παντα επικαλειται για να του υπενθυμισει ποτε το ενα,ποτε το αλλο γεγονος,ποτε το ενα προσωπο,ποτε τους αρχηγους και τον αριθμο των πλοιων και των στρατευματων.Ετσι η Μουσα στον Ομηρο φαινεται να ταυτιζεται απολυτα με τη Μνημη (βλπ. και Dercharme 226-7,J.Rispin,92).
Στα μεταησιοδεια χρονια οι μουσες γινονται απο τον ποιητη εννεα και κατοικουν στον Ελικωνα,διπλα στην πατριδα του την Ασκρη.Το ονομα της καθεμιας υποδηλωνει και μια τεχνη η επιστημη,της οποιας και φερεται προστατις.Ετσι η Τερψιχορη λ.χ. ειναι προστατις του Χορου,η Κλειω της Επικης Ποιησης,η Μελπομενη της Τραγωδιας κλπ.
Βρισκομαστε σε μια τελικη φαση διαμορφωσης της θειοτητας και των ιδιοτητων των Μουσων,αρκετα προχωρημενη ωστε να χανονται στο απωτατο χρονικο βαθος οι απαρχες τους η τουλαχιστον δυσκολα να εντοπιζονται.Αυτο που καθολου δεν αλλαξε καιτοι αλλαξαν τα ονοματα τους η ο αριθμος τους,ειναι το γενικο ονομα «Μουσαι»,η ετυμολογικη ερμηνεια του οποιου θα μας οδηγησει σε σχεση με αρχαικες μυθολογικες εκδοχες,στην ανευρεση της πρωταρχικης ιδιοτητας και του λογου υπαρξης,λατρειας και θεοποιησης τους.
Στο λεξικο του Σταματακου διαβαζουμε:«Μουσα:Αιολικα Μοισα,Δωρικα Μωσα.Κατα τινας συγγενες με το παλαιογερμανικο Μendi=χαρα,προερχομενο απο την Ιαπετικη ριζα Μonthi.Βλεπε ομως και ΜΑΝΘΑΝΩ,ΜΕΝΘΗΡΗ.
ΜΑΝΘΑΝΩ:Προερχεται ο ενεστως απο τον αοριστο Ε-μαθον (προβλ.δωρικα και αιολικα Μαθα και ιωνικα μαθος).Προερχεται απο ιαπετικη ριζα Men=σκεπτομαι».Ακολουθει σειρα λεξεων με εννοια σχετικη.
Αλλα στ'Αρβανιτικα Μεντ (Μend)=νους,μυαλο.Μεντουαρ (Μenduar)=σκεπτομενος,μυαλωμενος κλπ.(Σημ.Ιστ.βλεπε και Μεντωρ=ο μυαλομενος,ο διδασκαλος!).Και αν ακομα απωτερη ριζα της λεξης «Μουσα» ειναι ριζα Μent-που βεβαια στ'αρβανιτικα βρισκεται σαν αυτουσια λεξη-υπαρχει εγγυτερη και αμεσοτερη ριζα-λεξη που ερμηνευει αριστα τι ακριβως σημαινει η λεξη «Μουσα».Προκειται για το ρημα Μesoj η Μeσονj(Mesoj η Mesonj) που σημαινει μαθαινω,διδασκω και διδασκομαι.Και mesim= η διδαχη.Μesia=μαθηση.Δηλ. η λεξη Μουσα σημαινει μαθηση,διδασκαλια,διδαχη.
Η θεοποιηση της μαθησης ειναι εξαιρετικο φαινομενο και δειχνει αυτο ακριβως που απο την αρχη λεγαμε για τη σοφια και την ομορφια της αρχαιοπελασγικης θρησκειας που στον ελληνικο χωρο δημιουργει τις βασεις της επιστημης.
Τελος,η θεοποιηση της μαθησης η μαλλον η αποκαλυψη οτι Μουσα σημαινει μαθηση,θα μας βοηθησει να ερευνησουμε και τους παραγοντες που οδηγουσαν στη μαθηση τα παναρχαια και στα κατοπινα χρονια.
Μητερα των Μουσων θεωρειται η Μνημοσυνη.
Αυτο και μονο το μυθολογικο γεγονος ειναι αρκετο να επισημοποιησει και να επικυρωσει την ετυμολογικη ερμηνεια που δωσαμε απο το αρβανιτικο ρημα Mesoj=μανθανω,διδασκομαι.
Δεν χρειαζεται πολυ φαντασια για να κατανοησουμε οτι στα παναρχαια χρονια που η γραφη ηταν εντελως υποτηπωδης και αποκλειστικο προνομιο ελαχιστων ιερεων και γραφεων,εκεινο το στοιχειο που εξυπηρετουσε τη μαθηση,που οδηγουσε στη μαθηση,ηταν αποκλειστικα και μονον η Μνημη.
Οποιος ειχε τη δυνατοτητα και ικανοτητα να απομνημονευει τα συμβαντα ειτε απο την εμπειρια,ειτε απο την προφορικη διηγηση,εκεινος και μονον ειχε το ταμειο των γνωσεων,της σοφιας,της τεχνης,του πολιτισμου.
Αλλος τροπος συσσωρευσης και διασωσης,για το μελλον,των γνωσεων και των ιστορικων συμβαντων δεν υπηρχε!
Κατω απ'αυτες τις συνθηκες οι παναρχαιοι προγονοι μας,απο στομα σε στομα διεσωσαν την ιστορια,τα σπουδαιοτερα συμβαντα,τα ηθη,τα εθιμα,τις παραδοσεις και τα τραγουδια τους.
Αν αυτο το κατανοησουμε,δεν θα απορουμε πως ειναι δυνατον να διασωθηκαν τα Ομηρικα Επη με τον προφορικο λογο μεχρι την εποχη του Πεισιστρατου.
Οι αοιδοι της αρχαιοτητας πραγματικα ειχαν την ικανοτητα ν'απαγγελουν χιλιαδες στιχους παναρχαιων τραγουδιων που διασωζονταν με την προφορικη παραδοση απο στομα σε στομα.
Και αλλος τροπος να διασωθουν αυτα τα τραγουδια δεν υπηρχε παρα μοναχα με την εξαιρετικη ασκηση πανω στη μνημη.Απο τη στιγμη που ο λογος αποτυπωνεται με γραφτα συμβολα,η μνημη δεν ειναι και τοσο απαραιτητη.Δεν φαινεται και δεν ειναι το Α και το Ω της γνωσης.
Η γραφη ειναι ικανη να μεταδωσει τη γνωση και σ'εκεινους που στερουνται εντελως του χαρισματος της απομνημονευσης.Να γιατι η Μνημη στα παναρχαια χρονια θεωρειται μητερα της Μαθησης (Μουσας),να γιατι ο Ομηρος απευθυνεται στη Μουσα,ακριβως σα ν'απευθυνεται στη μνημη.(1)
Συμφωνα με παναρχαιες μυθολογικες εκδοχες που συνελεξε ο Παυσανιας (Θ.ΧΧΙΧ,2) στην Ασκρη,οι Μουσες ησαν κορες του Οικιστη της Ασκρης Αλωεα και ησαν τρεις:Η Μνημοσυνη,η Μελετη,και η Αειδη η Αοιδη.Εδω βλεπουμε οτι συντελεστες της μαθησης θεωρουνται εκτος απο το μνημονικο,η μελετη και το τραγουδι (απαγγελια).Με το τραγουδι (απαγγελια) διασωζεται,για χρηση των μελλοντικων γενεων,η γνωση.
Αλλα καθως ειπαμε για να τραγουδησεις τα παρελθοντα χρειαζεται μνημη.Η παρεμβολη της μελετης δειχνει οτι οσο αρχαικες και αν ειναι οι τρεις Μουσες,ειναι κατα αιωνες,μεταγενεστερες της αρχικης (Μνημης-Μνημοσυνης) και αναγονται σε εποχες ανακαλυψης ικανοποιητικων γραμμικων συμβολων,αλλα παντα δυσχρηστων που ειναι προνομιο λιγων παλι ανθρωπων.
Δεν νοειται σαν Μουσα,σαν συντελεστης δηλ. Μαθησης,η Μελετη,παρα μονο απο την εποχη που εχουμε ικανοποιητικα και προσιτα στο λαο γραμμικα συμβολα,τα οποια τα μελετα ο σοφος,ο ιερεας αλλα και ο φιλερευνος πολιτης και γινεται κατοχος της προγονικης γνωσης,περα απο τον απομνημονευτη Αοιδο,ο οποιος δεν ξερει να μελετα,αλλα μπορει να θυμαται.
Σε πολυ μεταγενεστερα χρονια,στο λυκαυγες του ελληνικου πλεον πολιτισμου,ο Ησιοδος προφανως,θα καθορισει σε 9 τις Μουσες κανοντας ενα επιστημονικο θα λεγαμε επιμερισμο της γνωσης σε εννεα τομεις και αποδιδοντας εννεα διαφορετικες Μουσες(Μαθησεις-Επιστημες) με ονοματα που ολοφανερα δειχνουν αυτους τους τομεις:Χορος,Επος,Τραγωδια,Φιλοσοφια,Αστρονομια κλπ.
Την ιδια εποχη που αρχιζει την ανοδικη του πορεια ο Ελληνικος πολιτισμος,βλεπουμε σε διαφορετικα μερη,αλλα ονοματα και διαφορετικους αριθμους για τις Μουσες,μα τελικα οι εννια κατακυριαρχουν.Το βασικο ειναι οτι ο λαος αυτος ενιωσε την αναγκη να θεοποιησει και να λατρεψει την Μαθηση και τους συντελεστες της Μαθησης που ειναι διαφορετικοι απο εποχη σε εποχη και ειδαμε πως αρχεγονος και πρωταρχικος συντελεστης της μαθησης ηταν η Μνημη η οποια ταυτιζονταν τοτε με τη Μαθηση και αργοτερα θεωρηθηκε Μητερα της Μαθησης(των Μουσων).Οι πριν τον Ησιοδο ηξεραν οτι η Μαθηση,για να την κατακτησεις,χρειαζεται Χρονος (η εξ αποκαλυψεως αντιληψη ειναι σπανιοτατη στην ελληνικη σκεψη),Μνημονικο και ερευνητικη προδιαθεση.Για να ακριβολογουμε ο Ησιοδος ηξερε λιγοτερα απο την προφορικη παραδοση και αυτο φαινεται ευκολα.
Ο Μυθος των Μουσων που παραθετει θελει σαν μητερα των Μουσων τη Μνημοσυνη,πατερα δε τον γιο του Κρονου,Πιερο.Και σ'αυτα τα δυο τελευταια ονοματα κρυβεται η αληθεια η μαλλον η προγονικη σοφια που δεν μπορεσε να κατανοησει ο Ησιοδος και οι μεταγενεστεροι του.
Οι μεταησιοδικοι Ελληνες και οι συγχρονοι ερευνητες λαβαινοντας αφορμη απο τα λεγομενα του Ησιοδου και απο το ονομα του πατερα των Μουσων Πιερου και την προσωνυμια τους «Πιεριδες» δηλ.κορες του Πιερου,κατεληξαν στο -αδιαμφισβητητο γι'αυτους-συμπερασμα οτι τη λατρεια των Μουσων την μετεφεραν Θρακες απο την Πιερια στη Βοιωτια και ειδικα στον Ελικωνα.
Αλλα αυτο δεν ειναι παρα μια πεποιθηση που προηλθε απο μια παρετυμολογια η αγνοια των πραγματικων εννοιων που εκρυβαν τα ονοματα του περι Μουσων μυθου.
Ειπαμε πιο πανω οτι η Μαθηση προυποθετει Μνημονικο (και ιδου η μητερα τους ονομαζεται Μνημοσυνη),δαπανη Χρονου(και ιδου ο παππους τους Κρονος-Χρονος)και ερευνητικη προσπαθεια.Και αυτην ακριβως την εννοια εχει το ονομα του πατερα των Μουσων(Πιερος).Δεν δικαιολογειται,δεν ερμηνευεται,δεν κατανοειται να'ναι πατερας των Μουσων καποιος βασιλιας Πιερος,που το ονομα του και η ιστορια του ειναι εντελως ασχετα με τις ιδεες που περιβαλλουν τις Μουσες.
Να γιατι οι Ελληνες ξεχασαν νωρις τον Πιερο και εκαναν πατερα των Μουσων τον Δια,τον Απολλωνα κλπ.Δηλ. Θεους που ησαν πρωσοποποιηση της γνωσης του (Διας και ριζα Di-απ'οπου και το ρημα Di=γνωριζω,μαθαινω,φωτιζω το μυαλο μου στ'αρβανιτικα και dienj=αντιλαμβανομαι,κατανοω) η του Φωτος (Απολλων) μιας και η αγνοια,η αμορφωσια ταυτιζεται με το σκοταδι ενω η γνωση,η μαθηση με το φως και τη συνακολουθη χαρα.
Αλλα το σπανιο αρχαικο ονομα «Πιερος» πλανιεται στην περι Μουσων μυθολογια απο τοτε ως τα σημερα και η ερμηνεια που δοθηκε δεν ειναι καθολου ικανοποιητικη,γιατι ενω εχουν σαν μητερα και παππου δυο λογικες εννοιες και οι ιδιες αποτελουν μια λογικη εννοια καθως και τα ονοματα της καθε μιας ξεχωριστα,δεν μπορουν να εχουν σαν πατερα ενα αγνωστο και ασημο βασιλικο ονομα.Και αν ηθελαν να τις συνδεσουν με την Πιερια που ειναι θηλυκου γενους θα προτιμουσαν μητερα τους την ιδια την Πιερια.
Τ'αρβανιτικα θα μας δωσουν την απαντηση που επι μερικες χιλιαδες χρονια ηταν λησμονημενη:Πιεj η Πιενj (Pyej,Pyenj)(2) σημαινει ερωτω.Αλλα «καμ πιερ»(Kam pyer)=εχω ρωτησει.Στ'αρχαια Βοιωτικα κυριως,αλλα και σε αλλα μερη υπαρχει η λεξη Πυστις=ερωτηση η Πευσις εκ του Πευθομαι(και πευσομαι και πυνθανομαι).Ωστε Πιερος η Πυιερος ειναι ονομα που δεν εχει σχεση με την Πιερια αλλα με την ερευνα,της οποιας αρχικο και βασικο στοιχειο ειναι η ερωτηση.
Για να μαθουμε (Μουσα),ρωταμε (Πιε-ρος) προηγουμενως.Ai τσe pyen,meson=αυτος που ρωτα μαθαινει.
Ωστε η συνδεση των Μουσων και του Πιερου με την Πιερια,οφειλεται σε παρετυμολογια,αγνοια και συγχιση.Πjερι-α (pjerja) στ'αρβανιτικα σημαινει η ανηφορια,η εδαφικη αποκλιση (Πjερτ και πeρπjελτ=ανηφορια,γενικως επικλινες εδαφος) και νομιζω πως δεν ειναι ασχετη αυτη η λεξη με το ονομα της Πιεριας που βρισκεται ακριβως στις υπορρειες του Ολυμπου και ας μην ξεχναμε οτι οι Πελασγοι και οι αρχαιοι Ελληνες καθως και οι Αρβανιτες κυριολεκτουσαν.Δηλ. αυτο που παρακολουθουμε σημερα να διδονται ονοματα τοπων και χωριων εντελως ασχετα,ειναι καινουργιο φαινομενο.
Για να τελειωσουμε με τις Μουσες,συμφωνα με τη βαθυτερη ερμηνεια της Ησιοδειας μυθολογικης εκδοχης,η Μαθηση (Μουσα) προερχεται απο τη Μνημη (Μνημοσυνη) και την ερευνα-ερωτημα (Πιερος) την ερευνα που προυποθετει χρονο (Κρονος).Στο οτι,σ'ολο το περι Μουσων μυθο εχουμε να κανουμε με λογικες εννοιες,συνηγορει τελος και το ονομα της τροφου των Μουσων της Ευφημης,που σημαινει «καλη φημη».
Χαρακτηριστικο ειναι οτι στις προς τις Μουσες θυσιες απαγορευοταν το κρασι.Σε απολυτη συμφωνια με οσα ειπαμε βρισκεται αυτη η ιδιαιτεροτητα.Μεθη και Μαθηση,γνωση κλπ. δεν πανε μαζι*.
Αργοτερα οι Μουσες και η Μουσικη θα ταυτιστουν τοσο πολυ ωστε τις Μουσες θα τις αντιλαμβανομαστε σαν κοπελιες που δεν κανουν τιποτε αλλο παρα να χορευουν και να τραγουδανε.Η ανατολη θα εχει επηρεασει αρκετα την Ελλαδα και τον πελασγικο κοσμο και αρκετα θα τον εχει αποπροσανατολισει η για να κανουμε λογοπαιγνιο,θα τον εχει αρκετα Προς-Ανατολισει.
Αριστειδης Κολλιας
1.Μεσα απο τα αποσπασματα του Ορφεως,ενισχυεται η υποθεση μας,Βλπ.Ι.Πασσα:«Τα Ορφικα»,σελ.3336-7.
2.Στα Αλβανικα λεξικα (βλπ.Χριστοφοριδη και Γκινη) γραφεται με Y(Pyej),ενω στο λεξικο του G.Hahn,3ος τομος των «Albanesische Studien» υπαρχει και με (Ι).
*Οι παππουδες μας,μας ελεγαν:«ατα τσe τζeν γραμe,σ'πιν βερ»=αυτοι που μαθαινουν γραμματα δεν (πρεπει να) πινουν κρασι».Καπου εδω ισως βρισκονται τα αρχικα σπερματα της μυθολογικης εκδοχης της συγκρουσης του Απολλωνα με τον Διονυσο (κρασι).