Ο Καπετάν Στέφας και η ανείπωτη ιστορία του
Με μία ανείπωτη ιστορία θάρρους μα πιότερο πατριωτισμού θα καταπιαστεί το blog για αρχή. Η ιστορία εξελίσεται στα Δερβενοχώρια της επαρχίας Θήβας. Άραγε πόσοι Βοιωτοί ξέρουν την ανείπωτη ιστορία του Καπετάν Στέφα (κατά κόσμον Στέφανος Μαλιάτσης);
Λέγεται οτι την συνέχεια ενός έθνους δείχνουν οι παραδόσεις του. Θα μπορούσε να υπώθει το ίδιο για τα γεγονότα του Οκτωμβρίου του 1943 στα Δερβενοχώρια Θηβών όπου κατά τον πλέον δραματικό τρόπο επαναλήφθηκε η θυσία της Ιφιγένειας.
Τα Δερβενοχώρια ανήκουν ως επι το πλείστον στον νομό Βοιωτίας και αποτελούνται απο τα χωριά Πύλη, Σκούρτα, Πάνακτο, Στεφάνη, Πράσινο κτλ. που είναι σε οροπέδιο. Βρίσκονται ανατολικά απο τα Βίλια και σε απόσταση ~ 10 Κμ βορείως της Μάνδρας Αττικής.
Την εποχή εκείνη στην περιοχή των Δερβενοχωρίων δρα το 5ο Τάγμα Παρνασσίδος του 34ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. H Αθήνα βρίσκεται κάτω απο Γερμανικό ζυγό και πολλοί Εβραίοι καταδιωκόμενοι φεύγουν απο αυτήν. Στις 10 Οκτωμβρίου φθάνει στα Σκούρτα ο αρχιραββίνοςΜπερτσελάι με την γυναίκα και την κόρη του. Λίγο πιο πριν, 8 αξιωματικοί, 12 υπαξιωματικοί του Στρατού και 12 υπαξιωματικοί της Χωροφυλακής καλούν τον Αντ/ρχη Ρήγο να αναίβει στο βουνό (εβρίσκετο στα Μέγαρα) και να αναλάβει το 34 Σ.Πεζικού στα Δερβενοχώρια. Αυτός δέχεται με την προυπόθεση να μην έχει πολιτικές δεσμεύσεις.
Το 5ο Τάγμα Παρνασσίδος έχει αναλάβει την φρούρηση της περιοχής. Διαθέτει 4 λόχους συνολικά 500 ανδρών. Ο 1ος λόχος με πολυβόλα φυλάσει περάσματα προς τη Στεφάνη και ο 3ος προς το Πάνακτο. Ένας λόχος με τον Καλλία και ένας άλλος (μηχανημάτων) με τον Τσιρώνη είναι εφεδρικοί. Την ίδια στιγμή υπάρχει κοντά και ο 1ος λόχος του 1/34 Τάγματος με 200 άνδρες με στρατιωτικό επικεφαλή τον Ζάχο Καπένη. Στη δύναμη του λόχου αυτού βρίσκεται και μια διμοιρία Ρώσων (44 τον αριθμό) με διμοιρήτη τον Κώστα Κόντο. Η διάταξη του λόχου αυτού καλύπτει τα περάσματα προς Μαλακάσα και Λιάτανη. Το 2/34 Τάγμα, με επικεφαλή τον Αντ/ρχη Χρήστο Δαλιάνη, διαθέτει ενα λόχο αλλά είναι ενισχυμένος και με ένα λόχο απο εφεδροελασίτες. Βρίσκεται με μέτωπο προς το Σχηματάρι, με τον ένα λόχο στα Σκούρτα και τον άλλον στην Δάφνη.
Είναι χαράματα της 16ης Οκτωμβρίου. Όλοι στην Στεφάνη κοιμούνται. Ανάμεσα τους και ο Αντ/ρχης Ρήγος. Ο Γερμανός κατακτητής που βρίσκεται κοντά δεν έχει καμμία γνώση για την κατάσταση που επικρατεί στα Δερβενοχώρια.
Ένας αντάρτης απο την ομάδα του Ρήγου (ο Γιάννης Σκλίας-Παπαφλέσσας) ξυπνάει πρώτος ακούγοντας πυροβολισμούς. Την ίδια στιγμή καταφθάνει ένας ντόπιος, ο αδερφός του προέδρου της Πύλης.
-Γερμανοί στην Πύλη!!!
Απο τα κεντρικά του 34ου Συντάγματος επικοινωνούν με όλα τα υφιστάμενα τμήματα όπου αναμένουν διαταγές. Οι πυροβολισμοί απο την πλευρά της Πύλης έχουν πυκνώσει. Τι είχε συμβεί άραγε;
Γύρω στα μεσάνυχτα της 15ης προς 16ης Οκτωμβρίου ένας λόχος Γερμανών που βρισκόταν στην Ελευσίνα φτάνει στην περιοχή Μάζι. Έχοντας οδηγό τους ένα ντόπιο οδηγούνται 3-4 χλμ. ΝΔ της Πύλης στην περιοχή Πόρτες. Την στιγμή εκείνη , παραμονή της μάχης, στην Πύλη υπήρχε μια μονάδα εφεδρικών ΕΛΑΣιτών με επικεφαλής τον Λοχία Στέφανο Μαλιάτση (Στέφας). Τρία τσοπανόπουλα, που βρίσκονταν στην θέση απο την οποία πλησίαζουν οι Γερμανοί την Πύλη, αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο και προσπαθούν να κινηθούν γρήγορα προς το χωριό. Δύο τους συλλαμβάνονται και κρατούνται ως όμηροι ενώ ο τρίτος, ο μικρός Περικλής Λύγκος ενημερώνει τον Στέφα με τους Πυλιώτες αλλά δεν πείθονται και τον στέλνουν ξανά πίσω να βεβαιωθεί! Έτσι γίνεται ο πρώτος χαμμένος της μάχης...Παράλληλα πιάνονται ο Βλάχος και ο Ντάρδας.
Βλέποντας ο Στέφας οτι δεν γυρίζει ο νέος δίνει το σύνθημα: Βίνιεν Γερμανό (που στα αρβανίτικα σημαίνει έρχονται οι Γερμάνοι!). Ο Στέφας διατάσει να απομακρυνθούν και κρυφτούν τα γυναικόπαιδα ενώ οι Πυλιώτες συσπειρώνονται δίπλα του υπο τις διαταγές τους. Επικοινωνεί με τον εφεδρικό ΕΛΑΣ στα Σκούρτα και ζητά ενισχύσεις. Οι Αγαθής, Δάος, Πανουργιάς, Μίχας, Νικ.Ίσσαρης, Χρήστος Ίσσαρης έρχονται με επικεφαλή τον Γιάννη Πέππα. Έπειτα καταφθάνει και ο Γιαταγάνας με τρεις Σκουρταναίους. Τα όπλα τους είναι καμμιά 500ρια (κλεμμένα απο τους Ιταλούς στην Εύβοια) αλλά σε άσχημη κατάσταση σε αποθήκη του ΕΛΑΣ (το σπίτι του Παπα-Νικόλα Παπαμελετίου). Ο Στέφας απο απλός Λοχίας μετατρέπεται σε άξιο πολέμαρχο. Διατάσει οι περισσότεροι να πιάσουν τα ακριανά σπίτια ενώ ένα οπλοπολυβόλο το στέλνει στο ύψωμα Αη-Λιά στα βόρεια του χωριού. Ο Πέππας διαθέτει ένα οπλοπολυβόλο και χειροβομβλιδες Mils.
Μόλις φωτίζει οι Πυλιώτες αντικρύζουν τους Γερμανούς να προχωρούν προς το χωριό. Αλλά κάτι τους συνταράσει: Μπροστά απο τους Γερμανούς, υπο την απειλή όπλων, με δεμένα τα χέρια βαδίζουν τα δύο τσοπανόπουλα που είχαν πιαστεί νωρίτερα αιχμάλωτοι: O γιός και ο ανιψιός του Στέφα!!! Ο Γιώργος και ο Σωτήρης. Το θέαμα αποκρουστικό. Οι στιγμές; Έντονων αισθημάτων. Οι Γερμανοί υπολογίζουν οτι θα περάσουν έτσι και πως οι αντάρτες δεν θα διακινδυνεύσουν την ζωή του γιού του οπλαρχηγού τους...
Στο χωριό η είδηση φέρνει κλάμματα και όλοι κοιτούν να δουν τι θα πει ο Καπετάν Στέφας. Οι Γερμανοί πλησιάζουν και απο την συνείδηση του Στέφα περνούν το παιδί του, η Πατρίδα, το φιλότιμο, το Χωριό, η λευτεριά, η αξιοπρέπεια...Μια σύγχρονη τραγωδία διαγράφεται σε ένα μικρό χωριό με θαραλλέους ανθρώπους. Μια τραγωδία, μια θησεία όμοια της Ιφιγένειας εν Αυλίδι, που το ηθικό της όμως υπόβαθρο δεν είναι μια εκστρατεία για κατάκτηση εδαφών αλλά η σωτηρία της πατρίδος...
Ο Στέφας, με αργές αλλά αποφασιστικές κινήσεις σηκώνει την καραμπίνα και σημαδεύει. Φωνάζει ΠΥΡ και η μάχη μόλις έχει αρχίσει.... Οι πρώτοι Γερμανοί πέφτουν αλλά μαζί θυσιάζονται και τα δύο παιδιά. Οι Πυλιώτες μάχονται σκληρά. Τα πρώτα πυρά βρίσκουν τον Μπάρμπα Γιώργη τον Σταμάτη. Ένα μυδράλιο στημμένο σε στρατηγική θέση δεν αφήνει τους μαχητές να "ξεμιτήσουν". Τα παλικάρια Γούλιας και Αντωνίου παίρνουν μια χειροβομβίδα απο τον Πέππα, ανεβαίνουν στην φωλιά των Γερμανών και σκοτώνουν τους 2 απο τους 3. Ο άλλος δραπετεύει και μπαίνοντας στην Πύλη σκοτώνει τον Γιώργο Κόλλια.
Η μάχη συνεχιζόταν ενώ ο Στέφας ήταν σίγουρος πως θα έρθουν και άλλοι αντάρτες. Η διοίκηση τους όμως αργοπορεί (και οι Πυλιώτες μένουν μόνοι) διότι έπρεπε να βεβαιωθούν οτι ο εχθρός δεν έχει κινηθεί και από άλλα σημεία. Όταν φτάνει ο 3ος λόχος του 5ου Τάγματος η πλάστιγγα της πρώτης μέρας της μάχης γέρνει προς τους ντόπιους μαχητές. Οι Γερμανοί υποχωρούν και κυκλώνονται όταν ο Ταγματάρχης Δαλιάνης πιάνει την διάβαση στα μετόπισθεν των Γερμανών προς το Μάζι.
42 αιχμάλωτοι Γερμανοί παραδίδονται στον λόχο του Τηλέμαχου και οδηγούνται στον Αντισυνταγματάρχη Ρήγο. Εκείνο που προκάλεσε εντύπωση ήταν οτι ανάμεσα στους Γερμανούς αιχμαλώτους δεν υπήρχε αξιωματικός ή υπαξιωματικός διότι μόνο όταν σκοτώθηκε και ο τελευταίος βαθμοφόρος τόλμησαν οι στρατιώτες να παραδωθούν.
Οι απώλειες των ντόπιων μαχητών-πολιτών ήταν οι εξής:
1. Μαλιάτσης Γεώργιος (18χρ)
2. Μαλιάτσης Σωτήρης (20χρ)
3. Σταμάτης Γεώργιος (70χρ)
4. Γούλιας-Νέος Γεώργιος (38χρ)
5. Κώνστας Αλέξανδρος (50χρ)
6. Βλάχος Ευάγγελος (18χρ)
7. Λύγκος Περικλής (18χρ)
8. Κόλλιας Γεώργιος (18χρ)
9. Γκέλης Νικόλαος (75χρ)
10. Χρήστου-Στυλιανοπούλου Ασήμω (70χρ)
11. Παπαγεωργιού Ελευθερία (70χρ)
12. Παπαθανασίου Γεώργιος (70χρ)
13. Ντάρδας Νώντας (53χρ)
14. Αντάρτης με το όνομα Έκτορας που θάφτηκε έξω απο το Πράσινο
Περιττό να αναφερθεί οτι τις επόμενες 2 ημέρες οι Γερμανοί σφηροκόπησαν τα Δερβενοχώρια με ενισχύσεις (μια φάλαγγα απο 4 φορτηγά ήρθε απο την Ελευσίνα, και άλλες δυο απο την Θήβα και το Πάνακτου). Η κύρια μάχη διεξήχθη τότες κυρίως μεταξύ των ανταρτών του ΕΛΑΣ (ενισχυμένοι απο το Τάγμα Αττικής, την διμοιρία των Ρώσων και το λόχο του Λαοκράτη) και των Γερμανών. Το βράδυ της 17ης οι Γερμανοί μπήκαν στην Πύλη κάψαν κάποια σπίτια και υποχώρησαν. Την επομένη με ενισχυμένες δυνάμεις (ΙΙ Τάγμα του 18ου Συντάγματος, τμήματα απο την 11η Μεραρχία κτλ) επικρατούν και καίνε σπίτια στην Πύλη, Σκούρτα, Στεφάνη, Πάνακτο. Το τάγμα Αττικής και το 5ο τάγμα Παρνασσίδος οπισθοχωρούν προς την Πάρνηθα και την Υλίκη αντίστοιχα. Οι Γερμανοί αιχμάλωτοι των ανταρτών δολοφονούνται απο τους αντάρτες κοντά στην Αυλώνα.
'Ετσι λοιπόν τελείωσε η Μάχη της Πύλης Δερβενοχωρίων που άρχισε την 16η Οκτώμβρη του 1943. Μαζί της γράφτηκε και η ένδοξη, προσωπική και συνάμα τραγική ιστορία του Στέφα, μια απο τις ανείπωτες και ηρωικότερες σελίδες της Εθνικής Αντίστασης...
P.S. Ο Στέφανος Μαλιάτσης (Στέφας) δεν είχε καμμία σχέση με το ΚΚΕ και τον κομμουνισμό. Απλώς όπως και η πλεοψηφία του Ελλήνικου Λαού υπερασπίστηκε το χωριό του πολεμώντας τον κατακτητή. Για αυτό του το κατόρθωμα ανταμείφθηκε απο την πολιτεία με διώξεις. Απεβίωσε τον Απρίλιο του 1980.
Το 1979 στήθηκε στην νότια πλευρά της Πύλης το μνημείο της μαχής, που φαίνεται στην πρώτη φωτογραφία, με πρωτοβουλία του Καθηγητή Μανωλκίδη. Ο Νικ.Παπανικολάου στο Βιβλίο του "Μεταξύ μας, 1941-44" αναφέρει οτι απαγορεύονταν στις εκδηλώσεις για την επέτειο της μαχής να αναφερθεί η λέξη αντίσταση, ΕΛΑΣ κτλ ενώ οι ίδιοι οι αγωνιστές που είχαν πολεμήσει στέκονταν παράμερα, αμίλητοι και αμέτοχοι. Το κλίμα αναφέρει οτι άλλαξε με την αναγνώριση της Εθν.Αντίστασης μετά το '81...
Πηγές: -Ν.Παπανικολάου: Mεταξύ μας, 1941-44
- Περιοδικό Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, Τεύχος 3