Ἀγνοώντας τὴν Ἱστορία
τοῦ Dr Gerhard Bl mlein*
Περὶ τὸ 1974, πέρασα ἀπὸ τὸ χωριὸ Μέρμπακας (Ἀργολίδος) γιὰ νὰ δῶ τὴνὡραιότατη βυζαντινὴ ἐκκλησία του. Ὅταν χρόνια ἀργότερα ξαναπῆγα, δὲνὑπῆρχε καμιὰ πινακίδα πλέον μὲ τὴν ἐπιγραφὴ MEPMΠAKAΣ, λεγόταν πιὰἉγία Τριάδα. Ἤμουν σοκαρισμένος, διότι μου ἦταν ἀδιανόητο νὰ ἀλλάζουνἀκόμη καὶ σήμερα τοπωνύμια καὶ νὰ σβήνεται ἔτσι ἡ ἱστορία. Στὴν περίπτωση τοῦ Μέρμπακα τὸ ὄνομα τοῦ χωριοῦ συνδεόταν μὲ τὸν Λατίνο ἐπίσκοπο Κορίνθου Wilhelm von Meerbeke, ὁ ὁποῖος ἐγκαταστάθηκε ἐκεῖ μετὰ τὴφραγκικὴ κατάκτηση τὸ 1204, ποὺ ἀποτελεῖ ἕνα σημαντικὸ κεφάλαιο τῆςἑλληνικῆς ἱστορίας. Ρώτησα ἕναν χωρικὸ γιὰ τὴν ἀλλαγὴ καὶ μοῦ εἶπε πὼςἔγινε ἐπειδὴ ἦταν τούρκικη ἡ παλιὰ ὀνομασία: Μέρμπεη!
Περνώντας λίγες μέρες στὴν Μπαρμπίτσα Λακωνίας (τὰ δυὸ χωριά, ποὺπαλιὰ ὀνομάζονταν Βερβίτσα μετονομάστηκαν!) ξεφύλλισα τὸ «Λεξικὸ τῶν οἰκισμῶν τῆς Πελοποννήσου» τοῦ Γ. A. Πίκουλα. Πρόκειται γιὰ μία πολύτιμη μελέτη, ποὺ ἀναφέρει καὶ τὶς πολυάριθμες παλιὲς ὀνομασίες, οἱ ὁποῖες εἶναι σχεδὸν ὅλες ἢ σλαβικὲς ἢ ἀρβανίτικες (τούρκικες δὲν συναντᾶμε καθόλου –ἐκτὸς ἀπὸ τὶς Μαχμούτμπεη, Μουσταφάπασα καὶ Ὀσμάναγα κ.ο.κ.), καὶἔχουν συνεπῶς ἕνα ἱστορικὸ ὑπόβαθρο. Ὁλοφάνερα ἐπιδιώχτηκε νὰ ξεχαστεῖαὐτὴ ἡ ἱστορικὴ ἐξέλιξη. Τὶς παλιὲς ὀνομασίες τὶς θεωροῦσαν «ξένες», ἄρα «μίασμα», τὸ ὁποῖο ἔπρεπε νὰ ἐξολοθρευτεῖ.
Νὰ δοῦμε, πῶς οἱ γραφειοκράτες προχωροῦσαν (μὲ ὁδηγίες κυρίως τῆς δεκαετίας τοῦ ’20):
Συνήθως «δημιούργησαν» ὀνομασίες, ποὺ ἦταν ἀποκυήματα τῆς (περιορισμένης) φαντασίας τους καὶ δὲν ὑπῆρχαν (στὴν Πελοπόννησο τουλάχιστον): Τὸ Κέντρον, Τὸ Κεντρικόν, Καλλονή, Καλοχώριον, Καλόβρυση, Κεφαλόβρυση, Μέλισσα, Μεταμόρφωση, Περδικόβρυση, Περδικονέριον, Προσήλιον, Προσήλια, Σιτοχώριον, Χαραυγὴ (δυὸ στὴΜεσσηνία!) καὶ Χρυσαυγή.
Συχνὰ διάλεξαν ἤδη ὑπάρχοντα γιὰ ἀντικατάσταση τῶν παλιῶν: Ἔτσι βαφτίστηκαν «Καλλιθέα» τὰ χωριὰ Γαϊδουριάρη, Ζαραφούνα, Ζάχα, Κάνι, Μετερίζι, Μουράταγα καὶ Σκούπα, ἡ ὀνομασία «Κρήνη» ἀντικατέστησε τὰἈράχοβα, Παλοβὰ καὶ Βέλιζι, ἐνῶ ἡ Μουζούστα καὶ Δούνιτσα ἔγιναν «Λεύκη». Σὲ λίγες περιπτώσεις μετέφρασαν: Ἀράχοβα σὲ Καρυές, τοῦΒοϊβόντα σὲ Ἄρχοντας, Γκιόζα σὲ Μάτιον (Νόμιζαν –λανθασμένα πιστεύω–ὅτι τὸ Γκιόζα προέρχεται ἀπὸ τὸ τούρκικο «gοz» (=μάτι). Ἐὰν ἦταν ἔτσι, θὰἐπρόκειτο γιὰ μία σπανιότατη περίπτωση μετάφρασης τούρκικης λέξης. Μοῦφαίνεται πιθανότερη ἡ προέλευση ἀπὸ τὸ «γκιόσα» (σλάβ. Kozje, ἄλβ. gjosa=γίδα).
Ὑπάρχει καὶ μία κατηγορία τοπωνυμίων, ποὺ ἡ ὀνομασία «ἑλληνοποιήθηκε»:ἡ Ἀναστάσοβα ἔγινε Ἀνάστασις, ἡ Βάλτσα Βάλτος (ἂν καὶ «βάλτος» εἶναι λέξη σλαβική!), τὸ Ζουνάτι Ζώνη, ἡ Κερέσοβα Κερασέα, ἡ ΛαπάταΛαπάθεια, τὸ Μπεσχίνι Σχίνοι, τὸ Μάρκασι Μάννα(!), ἡ Μίρτιζα Μυρτέα, ἡΜέρτεζα Μύρτος, τὸ Ρετούνι Ἀρετή, τὸ Σίρτζι ἐξελίσσεται σὲ Σύρριζον(!), τὸΤόσκεσι σὲ Τόσκαι στὴν Ἀχαΐα, ἐνῶ στὴ Μεσσηνία παραμένει Τόσκεσι!Ἀλλαγὴ ἔγινε ὅμως καὶ σὲ περιπτώσεις, ποὺ ἡ παλιὰ ὀνομασία ἦταν κατανοητή: H Γκορτσιὰ ἔγινε Λιναριά, προφανῶς ἐπειδὴ ἡ λέξη εἶχε ξένη «ὄψη» (πράγματι, εἶναι ἀρβανίτικη). Ἥρωες τῆς Ἐπανάστασης χρησιμοποιήθηκαν γιὰ ἀντικατάσταση τῶν Μπολάτι (τώρα Κολοκοτρώνης) καὶ Κοντογόνι (Παπαφλέσσας).
Εἶναι ἀξιοπερίεργο (ἢ καὶ ὄχι), πῶς «γλίτωσαν» μερικὰ ἄκρως «ὕποπτα»ὀνόματα: Ἀρβανίτης (δυὸ φορές) –τὸ Ἀλβάνιτσα ὅμως ἀντικαθίσταται–Ἀράπηδες, Ἀραπόλακκα, Ἀραποχώρι, Σέρβος, Τουρκολέκας. Ἄλλεςἀσυνέπειες: τὸ Καλέντζι (Ἠλείας) ἔγινε Κεραμίδιον, μὰ τὰ ἄλλα 2 χωριὰ μὲ τὸὄνομα Καλέντζιον (Ἀχαΐας, Κορινθίας) ἔμειναν ὡς ἦταν, Λόπεσι (Ἀχαΐας),ἀντικαταστάθηκε 4 φορές, ἐνῶ ἀπὸ τὰ 2 χωριὰ μὲ τὸ ὄνομα Λιόπεσι ἔμεινε μόνο τὸ ἕνα. Καταργήσανε τὸ Γκορτσιὰ (βλ. παραπάνω) καὶ διατηρήσανε τὸΓκοριτσά. Δὲν κατάφεραν ἐν τούτοις νὰ ἐξοντώσουν τὸ Ἀράχοβα: σὲ τέσσερις περιπτώσεις τὸ ἄλλαξαν, σὲ 2 ὄχι.
Ἤδη τὸ 1886 ὁ σοφότατος Ἀ. Μηλιαράκης ἔγραψε, ὅτι τὰ τοπωνύμια εἶναι τὰ«ζωντανὰ μνημεῖα τῆς Ἑλληνικῆς Ἱστορίας καὶ τῆς γλώσσας». Δὲν τὸνἄκουσε κανένας, προφανῶς.
Γιὰ νὰ γυρίσουμε στὴν ἀρχὴ καὶ νὰ παρηγορηθοῦμε λίγο: ὁ OTE ἔβγαλε τὸ1997 μία κάρτα τηλεφώνου, ἡ ὁποία δείχνει τὴν ἐκκλησία τῆς Κοίμησης τῆς Θεοτόκου καὶ τὴν ἐπιγραφή: MEPMΠAKAΣ (APΓOΛIΔA): ἡ λέξη Ἁγία Τριάδα δὲν φαίνεται πουθενά. Πάλι καλά.
O κ. Dr Gerhard Bl mlein εἶναι φιλόλογος καὶ μεταφραστής.
Καθημερινὴ 18-09-05
Τὴν φωτογραφία δανειζόμαστε ἀπὸ τὸ blog Μέρμπακα ἕνα ἱστορικὸ χωριὸ στὴν καρδιὰ τοῦ Ἀργολικοῦ Κάμπου.