ΑΡΙΣΤΕΙΔΗ ΚΟΛΛΙΑ
Η εργασια αυτη ουσιαστικα οφειλεται στην βοηθεια και την συνδρομη των κ.κ.Κωστα Καζακη,απ'το Τυχερο Εβρου,και Κωνσταντινο Βισγα απο τις Φερρες,που συγκεντρωσαν και μου εστειλαν το υλικο απο δημοσιευσεις η εγγραφα (υπ'αριθμον 434 φακελλος της βιβλιοθηκης της Βουλης,που αναφερεται στην Θρακη).
Βασιστηκε επισης αυτη η εργασια σε στοιχεια,απο τα εργα των Χρηστου Δ.Ρουσσοπουλου (Μεγαλο Ζαλουφη),Β' εκδοση,Θεσ/κη 1977),Γεωργιου Τολιδη (Το Μεγαλο Ζαλουφι) και Αρχιμανδριτου Ν.Βαφειδη,«Συμβολη εις την γενικην Ιστοριαν του Διδυμοτειχου»και «Εκκλησιαστικαι επαρχιαι της Θρακης».
Στην Θρακη, υπαρχει ενα πληθος χωριων που τα κατοικουν Αρβανιτες.Τα χωρια αυτα ειναι..Στο νομο Εβρου,η Καβυλη,Μαυροκκλησι,Γεμιστη,Κηποι,Πεπλος,και η Κωμοπολη Φερρες,με μικτο πληθυσμο,καθως και τα χωρια,Τυχερο,Χειμωνιο και Σακκος,με σχεδον αμιγη Αρβανιτικο πληθυσμο.Το Τυχερο,ειναι ενα χωριο με 2.500 κατοικους και οι κατοικοι του φημιζονται στο νoμο Εβρου για τον δυναμισμο τους.Στο νομο Ροδοπης,το αξιολογοτερο Αρβανιτοχωρι ειναι η Παραμηδη,ενω στο νομο Ξανθης,το Ερασιμο,η Κυψελη και η Μελισσα..
Οι Αρβανιτες που κατοικουνσ'αυτα τα χωρια καθως και στις πολεις της Θρακης,εχουν ελθει στην πλειοψηφια τους,απο την Ανατολικη Θρακη μετα τις καταστροφες που υπεστησαν τα χωρια τους απο τους Τουρκους και την ανταλλαγη των πληθυσμων,που ακολουθησαν πριν και μετα την Μικρασιατικη καταστροφη.
Οι σημαντικοτερες Μητροπολεις αυτων των χωριων ησαν το Μεγαλο Ζαλουφι,το Ιμπρικ Τεπε,που στα Αρβανιτικα λεγοταν Κιουτεζα και βρισκοταν κοντα στην αρχαια Ιμβρασο,το Σουλταν-Κιοι,που στα Αρβανιτικα λεγοταν Βυθκουκι και βρισκοταν κοντα στο αρχαιο Λιβυθρον,η Μανδριτσα και το Αλτιντας.Τα χωρια αυτα βρισκονταν στην Ανατολικη Θρακη.
Αυτη η μετοικεσια,απο την Ανατολικη,στη Δυτικη Θρακη,ειναι προσφατη και καταγεγραμμενη απο την Ιστορια.Αυτο,για το οποιο δεν υπαρχουν γραφτα στοιχεια και ντοκουμεντα,ως αυτη τη στιγμη,ειναι το ποτε και κατω απο ποιες συνθηκες,εγκατασταθηκαν αυτοι οι Αρβανιτες στην ευρυτερη περιοχη της Θρακης.
Υπαρχει και διασωζεται ως σημερα η λαικη παραδοση,μεταξυ των Αρβανιτων της Θρακης,οτι ο Σουλτανος Σελημ θελοντας να στολισει την πρωτευουσα του κρατους του,την Αδριανουπολη,με δημοσια κτιρια και Τζαμια,μετεκαλεσε απο την περιοχη της Κορυτσας-πολλοι μαλιστα κατονομαζουν σαν αρχικη μητροπολη το Βυθκουκι-ενα αξιολογο πληθος απο τους περιφημους κτιστες της περιοχης αυτης,τους γνωστους «Κιουσηδες»μαζι με τις οικογενειες τους.Η αποστολη τους ηταν να χτισουν τα δημοσια κτιρια της Αδριανουπολης και κυριως ενα μεγαλο Τζαμι,που ομοιο του να μην υπηρχε σε ολο το Ισλαμ.
Ανταμοιβη τους,εκτος των αλλων,η εγκατασταση τους στις εφορες περιοχες της Θρακης.
Το Τζαμι πραγματικα χτιστηκε μεσα σε οχτω χρονια (1566-1574) και ηταν το θαυμα της εποχης του και ακομα αποτελει ενα θαυμαστο αρχιτεκτονικο δημιουργημα.Εχει τεσσερις μιναρεδες υψους 40 μετρων,μολυβδοσκεπαστους,καθως ο τρουλος,με ασημενια μισοφεγγαρα στην κορυφη και 999 παραθυρα.Ο λογος;Να μη ξεπερασει το τεμενος του Προφητη στη Μεκκα,που εχει 1000 παραθυρα.
Ο Σουλτανος ενθουσιασμενος,τους καλεσε να διαλεξουν οποιαδηποτε περιοχη για να χτισουν τα χωρια τους και να εχουν τα βασιλικα προνομια που δυστυχως μας ειναι αγνωστα,γιατι καθως τα χρονια περασαν,αυτοι μεν,καθως φαινεται,ειχαν το προνομιο να μη θιγει το ορθοδοξο χριστιανικο τους θρησκευμα με κανενα τροπο,αλλα στα τελη του 19 ου αιωνα,οταν η Οθωμανικη αυτοκρατορια,αρχισε να καταρρει,οι υποσχεσεις και τα προνομια των παλιων Σουλτανων,παραβιαζονταν,μπρος στη προσπαθεια επιβιωσης της καταρρεουσας αυτοκρατοριας.
Οι Αρβανιτες λοιπον αυτοι της Θρακης υπεστησαν ταλαιπωριες,διωξεις,λεηλασιες των περιουσιων τους και καταστροφες,αλλα πλεον δεν ηταν στο χερι της Οθωμανικης κυριαρχιας να επιβαλλει ανεξελεγκτα τη θεληση της,ουτε αλλωστε οι Αρβανιτες της Θρακης ησαν απ'αυτους που ευκολα λυγανε.
Κατα τον Α' Βαλκανικο πολεμο,την πριοχη διεκδηκουσαν οι Βουλγαροι,οι Τουρκοι,και οι Ελληνες και φυσικα οι Αρβανιτες της Θρακης ησαν το προκεχωρημενο φυλακιο του Ελληνισμου στην περιοχη αυτη.Η προσκαιρη απελευθερωση της περιοχης απο τα συμμαχικα στρατευματα και η ανακαταληψη της περιοχης απο τους Τουρκους (οκτωμβρης 1913)εχει σαν συνεπεια να ακολουθησει λεηλασια και καταστροφη των Αρβανιτοχωριων της Θρακης.
Στις 11 Ιουλιου του 1920,ο Ελληνικος στρατος περνα τον Εβρο και τα Αρβανιτοχωρια με εξαλλο ενθουσιασμο υποδεχονται τους στρατιωτες.Ολοι οι ανδρες απο 20 εως 40 ετων κατατασσονται εθελοντικα στον Ελληνικο στρατο με την πεποιθηση να πραγματοποιηθει το παμπαλαιο ονειρο,να φτασουν ως την «κοκκινη μηλια».Οι περισσοτεροι αφησαν τα κοκκαλα τους στα πεδια των μαχων της Μικρασιας.
Ακολουθει η Μικρασιατικη καταστροφη και η τραγικη πορεια στρατου και λαου,περναει απο τα Αρβανιτοχωρια της Θρακης,για την επιστροφη.Οι Αρβανιτες της Θρακης.θα ειναι οι τελευταιοι που θα εγκαταλειψουν τα χωρια τους,αλλα εχοντας παντα αυτη την αδαμαστη ελπιδα οτι «παλι με χρονια με καιρους,παλι δικα μας θαναι»,εγκαθιστανται λιγα χιλιομετρα πιο περα,δηλαδη στα νεα και οριστικα πλεον συνορα μεταξυ Ελλαδος και Τουρκιας.Παραμενουν ως σημερα οι πλεον αξιομαχοι Ακριτες του Ελληνισμου,σ'αυτη την περιοχη.
Αυτη ειναι σε ακρα συντομια η ιστορια των Αρβανιτων της Θρακης.
Η παραδοση για την προελευση τους απο την περιοχη της Κορυτσας,θα πρεπει να εκληφθει σαν πραγματικο γεγονος,διοτι ενισχυεται απο τα πιο κατω ενδεικτικοτατα στοιχεια..
1.Επωνυμα των οικογενειων των Αρβανιτων της Θρακης,βρισκουμε ως σημερα στην περιοχη της Κορυτσας(Βυθκουκι).
2.Εθιμικα,λαογραφικα στοιχεια με ιδιαιτεροτητες,απαντωνται στις δυο περιοχες.
3.Οι Αρβανιτες της Θρακης αυτοαποκαλουνται «Σκυπεταροι»και οχι «Αρβανιτες».Αυτο σημαινει οτι η εγκατασταση τους εκει χρονικα πρεπει να τοποθετηθει σε εποχη που εχει καθιερωθει αυτο το ονομα στην Ηπειρο και Αλβανια,δηλ. αρκετα χρονια μετα το θανατο του του Γεωργιου Καστριωτη,του επονομαζομενου Σκεντερμπεη (17-1-1468). Επομενως η χρονολογια μεταναστευσης που αναφερεται απο την παραδοση και συμπιπτει με την βασιλεια του Σελημ του Β'του επικαλουμενου «μεστ»(Μεθυσου) (1524-1574),δεν πρεπει να απεχει απο την πραγματικοτητα.Αν προσθεσουμε σε αυτα,οτι μεγαλος Βεζυρης του Σελημ του Β'ηταν ο εξ Αλβανιας Μεχμετ Σοκολης,τοτε η ιστορικη πραγματικοτητα δε φαινεται να απεχει απο την παραδοση.
4.Το επωνυμο Κιουσης,που ειναι δηλωτικο επαγγελματος και σημαινει «κτιστης»,απανταται σε ολη την Ελλαδα και απαραιτητα σε καθε αρβανιτοχωρι.Δεν απανταται ομως στα αρβανιτοχωρια της Θρακης,πραγμα που σημαινει οτι αυτοι οι μεταναστες ησαν πραγματιμολοι τους «Κιουσηδες»,δηλ.χτιστες Κορυτσαιοι,επομενως θα ηταν αδιανοητο μεταξυ τους να εμφιλοχωρει το επωνυμο αυτο το οποιο καθως ειναι λογικο,δινεται απο τριτους.
5.Ειναι γνωστο ως σημερα οτι οι κατοικοι της περιοχης της Κορυτσας ειναι αριστοι κτιστες,εχουν ιδιαιτερη παραδοση σε αυτη την τεχνη και κυριως ειναι γνωστο οτι αυτοι ακριβως αποκαλουνται απο τους αλλους Αρβανιτες,«Κιουσηδες».Η συντεχνια των «Κιουσηδων»ειναι απο τις αρχαιοτερες-αν οχι η πρωτη-που ειχε θεσπισει ξεχωριστο,επαγγελματικο και συνθηματικο γλωσσικο ιδιωμα,ωστε να μην γινεται κατανοητο απο τους τριτους.*
O Σουλτανος Σελημ ο Β',ο Μεθυσος ,ειχε σαν μεγαλο Βεζυρη του τον Μεχμετ Σοκολη,ενα εξωμοτη Αλβανο,που θεωρειται μαλιστα σαν ενας απο τους σημαντικοτερους Βεζυρηδες της Οθωμανικης αυτοκρατοριας.Η τιμητικη και οχι αναγκαστικη μετακληση λοιπον των Κιουσηδων στην Αδριανουπολη και η προναμιακη μεταχειρηση τους,δεν αποκλειεται να ηταν δικη του εισηγηση στον Σουλτανο.
7.Βυθκουκι,ονομαζεται ενα απο τα μεγαλυτερα Αρβανιτοχωρια της Ανατολικης Θρακης (Τουρκικα,Σουλταν-κιοι).Τα χωρια που προηλθαν απο το Μεγαλο Ζαλουφι,ειναι,Χειμωνιο,Θουριο,Πυθο,Ρηγιο,Κλησσια,Δικαια και Καβυλη.Για την κατασταση,που βρισκονταν τα Αρβανιτοχωρια της Ανατολικης Θρακης στο τελος του περασμενου αιωνα και στις αρχες του παροντος,πληροφορουμαστε απο ανταποκρισεις και εγγραφα,που περιεχονται στον υπ'αριθμον 434 φακκελο της Βιβλιοθηκης της Βουλης.
Ετσι πληροφορουμαστε οτι το Σουλταν-κιοι (Βυθκουκι),το 1873,ειχε 2.000 κατοικους.
Το 1905,το χωριο αυτο,εχει 2.400 κατοικους,1 δημοτικο σχολειο,εναν δασκαλο με 60 μαθητες και ενα παρθεναγωγειο με 45 μαθητριες.Η Μανδριτσα,το 1884 ειχε ενα σχολειο με εναν δασκαλο και 120 μαθητες και ενα νηπιαγωγειο με 60 μαθητες.Η Μανδριτσα τελικα,με την οριστικοποιηση των συνορων περασε στην Βουλγαρια.Στα τελευταια χρονια,κατοικοι της Μανδριτσας,περασαν στην Ελλαδα και εγκατασταθηκαν στο χωριο Μανδρες του νομου Κιλκις.Ειναι χαρακτηριστικο οτι μετα απο τοσα χρονια στην Βουλγαρια,μιλουν ακομα σημερα τα Αρβανιτικα και τα Ελληνικα.
Το Μεγαλο Ζαλουφι το 1877 ειχε 2.616 κατοικους.Το 1884 καταγραφονται 550 οικογενειες,με ενα σχολειο και ενα δασκαλο και 150 μαθητες.
Το Παζαρ-Δερε,το 1876 εχει 500 κατοικους,το 1885 400,και το 1905 386 κατοικους,1σχολειο,1 δασκαλο με 30 μαθητες.
Το χωριο Αλτιν -Τας συμφωνα με εκθεση της 25-11-1881 του Θρακικου Φιλοεκπαιδευτικου Συλλογου Ραιδεστου,κατοικειται απο 1200 κατοικους «Ελληνοαλβανους»,εχει δημοτικο σχολειο με 60 μαθητες και κρινεται «αξιον πολλης βοηθειας» (Φακελλος 434,εγγραφα 1 και 2).Τελος το Ιμπρικ Τεπε (Κιουτεζα) το 1876 εχει 3.550 κατοικους,ενω το 1905 2.320 κατοικους με ενα σχολειο,3 δασκαλους,85 μαθητες,ι παρθεναγωγειο με μια δασκαλα με 45 μαθητριες.
Την εποχη στην οποια αναφερομαστε,τα χωρια της Θρακης ζουνε οχι μονο μεσα στην φτωχεια και στην αμαθεια.Εξαιρεση αποτελουν τα Αρβανιτοχωρια που προαναφεραμε.
Ο Αρχιμανδριτης Νικολαος Βαφειδης στο εργο του «Εκκλησιαστικαι επαρχιαι της Θρακης»,σελ. 60-1 καταχωρει μια παλια ανταποκριση απο τα χωρια της ευρυτερης περιοχης (Ουζουν Κιοπρουμ,Μαλγαρων και Κεσανης).Ο ανταποκριτης,αφου διαπιστωσει οτι στην περιοχη αυτη η διανοητικη αναπτυξη των κατοικων,μονο με εκτοπισμενους στην κεντρικη Αφρικη,μπορει να συγκριθει,ζωγραφιζει την πολιτιστικη τους κατασταση με τα ζοφεροτερα χρωματα,και καταληγει..
«Εκ της οδυνηρας ταυτης καταστασεως εξαιρειται (ως προς τα σχολικα) το ελληνοαλβανικον χωριον Ιβρικ-Τεπε,ως οασις εν ερημω,...περιεχον αλληλοδιδακτικην σχολην,εις ην φοιτωσι 95 μαθητες».Ο ανταποκριτης ηταν παρον κατα τις εξετασεις που εγιναν απο την «Φιλοεκπαιδευτικη Αδελφοτητα» και του δοθηκε η ευκαιρια να θαυμασει οχι μονον την εργασια του δασκαλου,αλλα και την ευφυια των Μαθητων..«διοτι αι ευστοχοι και ταχειαι των μαθητων απαντησεις..ετι δε η αγχινοια αυτων..,προσειλκυον τον θαυμασμον παντων των παρεστωτων.Η ανωτερα ταξις εδιδασκετο το Λουκιανον...Αριθμητικην.,Ι.Ιστοριαν και ελαχιστα γεωγραφιαν επειδη εστερουντο χαρτων».
Οι περισσοτεροι κατοικοι του χωριου Τυχερο Ν.Εβρου,εχουν ελθει το 1923,απο το Ιμπρικ-Τεπε καθως μας διαβεβαιωνει ο κ. Κωστας Καζακης ο οποιος συμπληρωνει σε επιστολη που μας εστειλε,οτι το παλιοτερο ονομα του χωριου ηταν «Τυχιο» και κατα μια παραδοση,ονομαστηκε ετσι απο την επιτροπη ονοματοδοσιας που δημιουργηθηκε μετα την προσαρτηση της Θρακης,επειδη εκει σταθμευσε ο Βενιζελος και η μερα αυτη υπηρξε πολυ τυχερη για τα Ελληνικα στρατευματα.Επειδη ομως συγχυση με το κοντινο χωριο Πυθιο,απο το 1954 επεκρατησε να ονομαζεται Τυχερο.Οι κατοικοι ειναι κατα 90% Αρβανιτες με λιγους Ποντιους και παλιους Θρακιωτες.
Μιας και μιλαμε για τους Αρβανιτες της Θρακης,καλο ειναι να αναφερουμε οτι εκτος των εξ Ανατολικης Θρακης προερχομενων,υπαρχουν και αλλοι,προερχομενοι απο διαφορες περιοχες της Ελλαδας και Αλβανιας.
Αξιοσημειωτη ειναι μια αναφορα περι του Σουφλιου,το οποιο «περιεχει 10.000 Ελληνες,οι οποιοι καταγονται εκ Σουλιου και αι γυναικαι αυτων φερουσιν ενδυμασιαν Αλβανικην την εν Σαλαμινι συνηθη» (βλεπε Αρχιμανδριτη Ν.Βαφειδη.«Συμβολη εις την γενικην Ιστορια Διδυμοτειχου»σελ.200-201).
Προσωπικα διατηρω επιφυλλαξεις οσον αφορα την εκ Σουλιου καταγωγη των κατοικων του Σουφλιου.Ειναι γεγονος οτι οι περισσοτεροι Αρβανιτες που εχουν εγκατασταθει σε διαφορα μερη της Ελλαδας και εχουν ξεκοπει απο τον υπολοιπο κορμο η εχουν ξεχασει την πατροπαραδοτη γλωσσα,θελουν να υπερηφανευονται οτι καταγονται απο το Σουλι,ενω πολλοι απ'αυτους αναγουν την μετοικεσια και την εγκατασταση τους στα νεα μερη,στην εποχη του Αλη πασα.Το μονο που ειναι σιγουρο ειναι οι Αρβανιτικες γενικα καταβολες τους,που επιμαρτυρουνται ακομα,απο ελαχιστες λεξεις,τοπωνυμια,επωνυμα και παλλιες ενδυμασιες.
*ετσι «Κιουσηδες» αποκλιθηκαν οι εκ Κορυτσας χτιστες,διοτι την ερωτηση«ποιος εισαι εσυ» την προφερουν«Qush je ti »(Κιουσς γιε τυ).