(2)
ΑΡΒΑΝΙΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΒΑΝΙΤΙΚΕΣ ΦΑΡΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ
ΑΡΒΑΝΙΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΒΑΝΙΤΙΚΕΣ ΦΑΡΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ
ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑ ΒΕΡΝΙΚΟΥ
Καθηγητη Πανεπιστημιου Αιγαιου και
Δημοκριτειου Θρακης
(Απο αρθρο του στο περιοδικο «Αρβανον» τευχος 3 ο Ιουλιος-Σεπτεμβριος '98)
Το ζητημα της παρουσιας και των μετακινησεων των Αρβανιτων (τοσο των Αρμπεριστ οσο και των Αρβανιτ) στον χωρο της παλιας Ελλαδας οσο γνωστο και αν ειναι για τους ειδικους,αλλα και για τους ενδιαφερομενους,θα συνεχισει για πολλα χρονια νε μενει στο περιθωριο της δοκιμης ιστοριογραφιας.
Παρ' ολα αυτα ιστορικο υλικο συνεχιζει να συγκεντρωνεται και ειναι βεβαιο οτι θα δουν το φως πηγες-οπως τα Οθωμανικα και τα Βενετικα ονομαστικα καταστιχα-που θα φωτιζουν,ολο και περσσοτερο την καθημερινη ζωη των «μικρων» ανθρωπων.Οι μικροι αυτοι ανθρωποι, η βογκελια (vogelia),που εφτιαξαν τον τοπο αυτον δεν ησαν απο τζακια,ειχαν ομως γενεαλογικες καταβολες οπως ειχαν σογια και φαρες.
Τις φαρες αυτες-τις fis (φυλες) η vellazeri (αδελφοτητες) του 1320-αναφεροταν αλλωστε και ο Ιωαννης Καντακουζηνος σημειωνοντας οτι τις κυβερνουσαν «φυλαρχοι»,και οτι κυκλοφορουσαν στη Θεσσαλια παραμενοντας ανυποτακτοι..«αβασιλευτοι»(1).
Φυλαρχους ομως ονομαζαν και ολους τους βυζαντινους αλβανους δεσποτες.Οταν μετα το 1272 οι Γαλλοι Ανδεγαβοι κυβερνησαν με τη σειρα τους τους τοπους μας αναγνωρισαν τους «δυνατους» της Αλβανιας και της Ιλλυριας και τους τιτλοφορησαν αρχοντες,μαγνους αρχοντες,πανυπερσεβαστοι,κομιτες,δεσποτες Αλβανιας και καπιταναιοι.
Οι τοπαρχες αυτοι μετα τον θανατο,το 1355,του Σερβου αυτοκρατορα Στεφανου Δουσαν αυτονομηθηκαν,ησαν αλλωστε ολοι τους σχεδον ταυτοχρονα και αρχηγοι φυλων.Ηταν δηλαδη ο καθενας τους και κεφαλη (krye) μιας ευρυτερης «φαρας» που ειχε συγκεντρωθει σε συγκεκριμενες γεωγραφικες περιφερειες.Τα ονοματα τους ειναι..Θοπιας,Μπαλσας,Γκροπας,Μουζακης,Ματαραγκας, Δουκαγκινης,Ζενεμπισης(2),και Ζαχαριας.Την ιδια περιοδο αυτονομες τοπαρχιες ιδρυουν στην Αρτα και στους Ρωγους ο Πετρος Λιοσα (Pjeter Ljosha) και στο Αγγελοκαστρο του Αχελωου ο Γκιν Μπουα Σπατα (Gjin Bua Shpata), ενω πολεμικες αδελφοτητες οπως οι Λοπεσαιοι,οι Μαζεοι,οι Φλοκεοι,οι Μαζαρακεοι προσεφεραν τις μισθοφορικες τους υπηρεσιες σε οποιον μπορουσε να τους πληρωσει με γη η με χρηματα.
Αν κρινουμε απο τα τπωνυμια,μαζι με τους πολεμιστες κατεβηκαν στο νοτο και Λαλεοι αγροτες της Μουζακιας,και μαζι τους πηγαν Μαλακαστρινοι και αλλοι Τοσκηδες.Οι κυριωτερες μετακινησεις,πιστευεται οτι εγιναν στην περιοδο που εκτεινεται απο τη μαυρη πανωλη (1347) ως και μετα την μαχη της Σαβρας-Μουζακιας (1385) οπου οι Οθωμανοι υπεταξαν τους Μπαλσεους.Στα τελη παντως εκεινης της εποχης (1380) εχουμε και νεες εγκαταστασεις Αλβανων στην Ανατολικη Στερεα Ελλαδα που την κρατουσαν τοτε οι Καταλανοι.Ενω ο μεγαλος αποικισμος της ανατολικης Πελοποννησου θα γινει επι δεσποτου Θωμα Παλαιολογου το 1404-1405 οταν δεκα χιλιαδες Αλβανοι περασαν τον Ισθμο.
Οι αποηχοι της εγκαταστασης
Αμεσες πληροφοριες για τις κυριωτερες φαρες που εγκατασταθησαν στην Παλια Ελλαδα μας δινουν ολες οι πρωτες αναλυτικες απογραφες της Ελλαδας που απαριθμουν τους οικισμους.Διαλεξαμε εδω δεκαεξι χαρακτηριστικα ανθρωπωνυμικα απο τους καταλογους του, ιστορικου για την αυτoδιοικηση της χωρας μας,Νομου ΔΝΖ' του 1912 που μας επιτρεπουν να εντοπισουμε τις περιοχες στις οποιες κατεληξαν τελικα οι σημαντικοτερες,κατα καποιο τροπο φυλες,των Αρβανιτων και των Αρμπεριστ.
Διπλα απο καθε ενα απο τα ανθρωπωνυμικα σημειωνουμε τους παλιους δημους η τις επαρχιες στις οποιες απαντουν,οπως και τυχον ειδησεις απο αναλογα τοπωνυμια που υπαρχουν στην σημερινη Αλβανια (3).
(1)Ο Πουλος, ΕΜΑ 3,1950,σελ.44 υποστηριζει οτι οι Αλβανοι αρχισαν να μπαινουν στη Θεσσαλια πριν το 1315.
(2)Οικογενειες με το επιθετο αυτο και τοπωνυμιο υπαρχουν στους Παξους.
(3)Πηγη μας ειναι το επιτομο αλβανικο εγκυκλοπαιδικο λεξικο Fjalor Enciklopedik Shgiptar,Tirana 1985 (Fj.Encikl).