Πραγματι εν τη ιστορια θα ητο τερατωδες τοιουτο φαινομενον ανατρεπον τους νομους της.Τα ιστορικα γεγονοτα δεν εινε παρα η ορατη τροχια της εξελιξεως των ιδεων,αι οποιαι δεν υπηρχον εις τους Αλβανους κατα τους συγγραφεις εκεινους,οιτινες θεωρουσιν αυτους ξενους προς τους Ελληνας,φυλην βαρβαρον και απολιτιστον.Αλλ'ημεις ειδομεν,οτι ο Αλβανος δεν ητο παρα ο προγονος αλλοτε,κατοπιν δε η ουραγια του Ελληνισμου κατα την μακραν,ενδοξον και εκπολιτιστικην πορειαν του.Ο μεσημβρινος ηλιος ερριπτεν αμβλειας και ασθενεις τας ακτινας του περαν του Βοιου,αλλ'οταν επεστη η στιγμη της εκτελεσεως της μεγιστης εν τω κοσμω ιστορικης αποστολης του ελληνικου πνευματος,οι Αλβανοι δεν ησαν ουραγια αλλ'η πρωτοπορεια αυτου.Και την πρωτευουσαν ταυτην θεσιν ετηρησαν επι αιωνας απο του Φιλιππου μεχρι του Μαρκου Μποτσαρη,του Κιτζου Τζαβελλα και του Γκιουλεκα.Δεν ητο λοιπον τερατωδης εκφανσις εκεινου του μεγαλου ηρωος της Αλβανιας και της Ελλαδος,αλλα συνεπεια μακρας ιστορικης εργασιας.Συγκρινατε την ιστοριαν ταυτην Αλβανων και Ελληνων με εκεινην των Σερβων και των Βουλγαρων,των επηλυδων τουτων της ελληνικης Χερσονησου,οπως αντιληφθητε της αβυσσου,ητις χαινει μεταξυ Σλαυισμου και των αυτοχθονων της Χερσονησου λαων.Απο καταβολης ιστοριας Ελληνες και Αλβανοι βαδιζουσιν ηνωμενοι εις το εργον της ειρηνης,ως και εις το εργον του πολεμου,με κοινους ποθους,κοινα ιδεωδη,κοινους Θεους,κοινους φιλους,αλλα και κοινους εχθρους.
Δεν καθυπεταξαν μονον την Ασιαν εις τον ελληνικον πολιτισμον,δεν εδεσποσαν του μεγαλου μερους του τοτε γνωστου κοσμου επι πολυ,αλλα βραδυτερον,οτε νεοι εχθροι επεφανησαν εκ Βορρα,Αλβανοι και Ελληνες επι αιωνας επαλαισαν κατα του εκσλαυισμου της Χερσονησου.Και βλεπομεν κατα την νεαν ταυτην περιοδον τους αλβανικους πληθυσμους της Μακεδονιας αποσυρομενους εκ της κοιλαδας του Αξιου,διερχομενους τον Δρινον και συσπειρουμενους εις την ορεινην ζωνην,την οποιαν ανατολικως οριζει ο Σκαρδος,ο ρους του Δρινου εκ Βορρα και εκ Νοτου αι λιμναι της Πρεσπας και της Αχριδος.Οι Σλαυοι δεν ηδυνηθησαν να διελθωσι περαν της γραμμης ταυτης,ητις προ αιωνων εχαραχθη ανεξιτηλως ως αναλλοιωτον και σαφως διαγεγραμμενον εθνολογικον οριον.Αλλα προς Νοτον,απο της Ηπειρου μεχρι του βαθους της Πελοποννησου,δεν υπαρχει γραμμη χωριζουσα Ελληνας και Αλβανους,διοτι δεν υπαρχει ουτε εθνολογικη ουτε εθνογραφικη διαφορα.Τα ορια Ηπειρου και Αλβανιας εινε γεωγραφικα ισως,πολιτικα,διοικητικα,αλλ'εθνολογικα δεν υπαρχουσιν.
Ουτω βλεπομεν αδιασπαστον την ενοτητα της ιστοριας και της τυχης Αλβανων και Ελληνων δια μεσω των αιωνων.Εαν αι πλαναι αι ιστορικαι και εθνολογικαι δεν επεπροσθουν κατα τον αιωνα τουτον,θα ειχομεν προ καιρου ακριβη συνειδησιν της εθνογραφικης μεταβολης,την οποιαν η εκ της κυριως Μακεδονιας αποχωρησις των αλβανικων πληθυσμων επηνεγκε προς μεγιστην ζημιαν του Ελληνισμου.Ανευ αυτης δεν θα ειχομεν σημερον σλαυικους πληθυσμους εις τον ανω και μεσον ρουν του Αξιου.Οταν αι αναριθμητοι σλαυικαι ορδαι κατεκλυσαν την Ιλλυρικην και ιδια την Βορειον και Νοτιον Μυσιαν,οι Ελληνοαλβανικοι πληθυσμοι διαρκουντος του μακραιωνος αγωνος της επικρατησεως μεταξυ Σλαυων και Ελληνων,ουτινος η παλαιστρα ητο ακριβως η μεση και Βορεια Μακεδονια,απεσυρθησαν προς την ορεινην Αλβανιαν,οθεν βλεπομεν αυτους και παλιν ωθουμενους προς την κυριως Ελλαδα κατα την μεγαλην επιδρομην των Σερβων του Ουρος και του Δουσσαν.Αλλα την ολεθριωτεραν επιρροην αμεσως μεν κατα των Αλβανων,εμμεσως δε καθ'ολου του Ελληνισμου εσχεν η δεσποτεια των Τουρκων και η υπ'αυτην επιφυλαχθεισα τυχη εις τους κυριως αλβανικους πληθυσμους.
Μονοι οι Αλβανοι εκ των υποταχθεντων λαων εστερηθησαν μετα της ελευθεριας της πολιτικης και της θρησκευτικης και αυτην του εσωτερου βιου,της φυσικης αναπτυξεως και εξελιξεως.Υπηρξαν επι αιωνας ως Χριστιανοι και ως Μωαμεθανοι εν στρατοπεδον μονιμον της ημισεληνου,στρατος εν διαρκει παλη στερεονων δια του αφθονου του αιματος τας νεας κτησεις των Τουρκων η αμυνομενος αυτων.Αλλα και εις την πολιτικην,την διοικησιν και την εν γενει υπαλληλιαν η ευφυης αλβανικη εθνοτης επρωτευεν.
Υπο τοιουτους ορους η εξασθενησις και η ανα τας τρεις Ηπειρους διασπορα απεμεινεν ο κληρος της πρωτης φυλης της Χερσονησου.Και εις τα ολεθρια αυτα μειονεκτηματα οφειλεται το θεαμα οτι,ενω βλεπομεν τον σλαυικον πληθυσμον της Χερσονησου εξογκουμενον διαρκουσης της τουρκικης δουλειας,εκχειλιζοντα και πλημμυρουντα περαν του Δουναβεως και του Σαυου,ο αλβανικος πληθυσμος μενει περιωρισμενος και καθηλωμενος εις τα συνορα,τα οποια του επεβαλον βιαιαι και εξαιρετικως ταραχωδεις περιστασεις.Ανευ των κωλυματων τουτων λαμβανομενης υπ'οψει της ζωτικοτητας και της ευρωστιας της αλβανικης φυλης,θα εδικαιουμεθα να ειπωμεν,οτι η εν τη ανω και μεση ροη του Αξιου εθνολογικη μορφη θα ειχεν ολως διαφορον μορφην σημερον.
Οι ησυχοι και απολεμοι και πολυ υστερουντες κατα την φυσικην και ηθικην ευρωστιαν σλαυικοι πληθυσμοι της Μακεδονιας θα ειχον παρακολουθηση τους διελθοντας τον Δουναβιν ομοφυλους των,υποχωρουντες προ της εξαπλωσεως της αλβανικης φυλης,η θα συνεχωνευοντο ταχεως με αυτην.Τουτο ηρξατο επιτελουμενον,αφ'οτου ποια τις ησυχια εβασιλευσεν απο ενος αιωνος εν τη Οθωμανικη αυτοκρατορια.Ο μελας Δριλων* δεν χωριζει πλεον Σλαυους και Αλβανους.Οι δευτεροι διηλθον ηδη αυτον και απο δεκαετηριδων ωθουσι προς την κοιλαδα του Αξιου τους σλαυικους πληθυσμους της Διβρης και του Κιτσεβου.
Αλλ'εινε πλεον αργα.Ο φυλετικος ανταγωνισμος δεν τελειται πλεον ουτε εν Τουρκια υπο το κρατος μονον των φυσικων νομων.Νεοι παραγοντες προσετεθησαν ηθικης και πολιτικης ταξεως αρκουντως ισχυροι οπως εξουδετερωσωσι τους πρωτους.Ο ανταγωνισμος των πρωτων οικιστων της Ιλλυρικης κατα των επιδρομεων προδρομων του Σλαυισμου αναπαριστα και παλιν τους μακρους αγωνας της ιστοριας των.Ως τοτε και σημερον απαιτουνται πολεμικα,πνευματικα,φυσικα και ηθικα εν γενει κεφαλαια προς τελεσφορον διεξαγωγην.Και ειδομεν τι δια των αδρων της γραμμων και των μεγαλων γεγονοτων διδασκει ημιν η κοινη ιστορια της ελληνοαλβανικης φυλης.
Ο νους,ο πολιτισμος,το πνευμα,αι ιδεαι ησαν οι Ελληνες της νοτιου ακρας της Χερσονησου και οι Αλβανοι οι χαλυβδινοι μυωνες των ιδεων αυτων εν τη εφαρμογη και εν τη αμυνη.Των διδαγματων τουτων την αληθειαν και την εννοιαν πρεπει βαθεως να ενστερνισθωμεν.Τριων χιλιαδων ετων γραπτη ιστορια ευρισκει παντοτε τους Αλβανους και τους Ελληνας ομοφρονουντας,ομοδοξουντας,συμμετεχοντας κοινης χαρας και κοινων θλιψεων.Θα ητο εσχατη μωρια να γεινη παραδεκτη η υποθεσις οτι τοιαυτη κοινοτης υπηρξε τυχαια.Η ιστορια της ανθρωποτητος απασα εινε εκει,οπως διδαξη οτι μονον κοινοτης ιδεων,ποθων δοξασιων παρουσιαζει τοιαυτα φαινομενα,οτι η συνταυτισις της τυχης Ελληνων και Αλβανων εινε αποτελεσμα της φυσεως των πραγματων.Φυλετικην συγγενειαν γνωριζομεν υπαρχουσιν και μεταξυ Σερβων και Βουλγαρων.Λεγονται και εκεινοι αδελφα εθνη,αλλα τουτο δεν παρεκωλυσε τον διαρκη πολεμικον μεταξυ αυτων ανταγωνισμον κατα την παλαιοτεραν εποχην και την συγχρονον.Το αντιθετον ακριβως συμβαινει μεταξυ Ελληνων και Αλβανων.Δεσμοι ιεροι απο αμνημονευτων χρονων συνδεουσιν αυτους και η ιστορια των υπηρξεν ιστορια κορμου και κλαδου.Υπο εμπνευσεις τοιαυτας ηρξαμεθα απο του παρελθοντος αιωνος,αλλα'ιδιως κατα τον παροντα,του νεου εργου οπερ επιφυλασσει ημιν η ιστορια.
Αλβανοι και Ελληνες ευρεθημεν και παλιν οι μεν εις το πλευρον των αλλων.Δια τους γνωριζοντας τους νομους της ιστοριας ουδεν το παραδοξον.Ελληνες και Αλβανοι συμπληρουσιν αλληλους εν τη αποστολη αυτων και η κοινοτη αυτη πηγαζει εξ εσωτερικων ηθικων και φυλετικων λογων.
Οιαιδηποτε μεταβολαι και αν επελθωσιν εις το πολιτικον καθεστως της ελληνικης Χερσονησου,τα δυο φυλα εινε προωρισμενα θασσον η βραδιον ν'αποτελεσωσι μιαν μεγαλην εθνικοτητα.Αι αληθειαι αυται και η καλλιτερα γνωσις των μεταξυ αυτων πραγματικων και ιστορικων δεδομενων μελετωμεναι επιμελεστερον τα κοινα συμφεροντα,αλλα και δια τους επαγγελομενους Αλβανοφιλιαν ξενους δεν εινε περιτται.Θα εννοηθη και παρ'αυτων,οτι ματαιπονουσιν αυτοσχεδιαζοντες το πολιτικον μελλον της αλβανικης φυλης.Δι'ημας τους Ελληνοαλβανους δεν διαφευγει η ποιοτης των ελατηριων,τα οποια δημιουργουσι τα εν Ιταλια και Ρωμουνια αλβανικα κομητατα.
Ανθρωποι μη διατελουντες εις ουδενα δεσμον μετα της αλβανικης φυλης,αγνοουντες τους ποθους της,την ιστοριαν της,την γλωσσαν της,τας παραδοσεις της,εξευρον την βιομηχανιαν της αλβανικης πολιτικης,οπως ποριζωνται τα προς το ζην.Τουτο εινε ευνοητον δια μερικους τυχοδιωκτας και αργυρωνητους καλαμους,οι οποιοι επι τελους δεν ευρισκονται μονον εν Ρωμουνια.Αλλ'εινε αποριας αξιον,εαν δεν εινε αυτοχρημα κωμικον,το θεαμα,της πολιτικομανιας η μεγαλομανιας,το οποιον παρεχει η πρωτευουσα του παριστριου βασιλειου.Εκατονταδες χιλιαδων δραχμων δαπανωνται εκ του ιδρωτος αυτων την αθλιαν υπαρξιν συροντων αγροτων της,οπως υποστηριχθη εν Μακεδονια το εις τα πραγματα ανυποστατον ρωμουνικον ζητημα. Αλλ' εαν επιτελους υπηρχον ολιγαι χιλιαδες Ρωμουνιζοντων εν τη χωρα ταυτη,ανεξηγητος και εντελως ανοητος επιχειρησις εινε η της αλβανοφιλιας η του αλβανικου ενδιαφεροντος εν Ρωμουνια.Τι κοινον μεταξυ Ρωμουνων και Αλβανων δυναται να υφισταται και ποιαν πολιτικην δυναται να μετελθη πρακτικην η Ρωμουνιαν εν Αλβανια;Μεταξυ των δυο αυτων εθνων ουδεις ποτε ιστορικος η φυλετικος η πολιτικος δεσμος υπηρξεν.Εν τη αλβανικη δε γλωσση το εθνικον ονομα των Ρωμουνων σημαινει εξωτερικον βλαχον η ποιμενα,σαφως διακρινον αυτους ως ξενους και επηλυδας,και μαλιστα φυλην διαβατικην και νομαδικην.Και εννοουμεν οταν εν Ιταλια και Αυστρια σκεπτονται περι Αλβανιας και σχεδιαζουσι περι αυτης,διοτι επι τελους και εις την μιαν και εις την αλλην προκειται περι κατακτητικων σκοπων,αλλ' ή Ρωμουνια δεν δυναται να σκεπτηται περι κατακτησεων.
Εις την πολιτικην ταυτην βιομηχανιαν των ξενων και τας κατακτητικας αυτων βλεψεις και εποφθαλμιασεις εινε καιρος να θεσωμεν τερμα Ελληνες και Αλβανοι.Η Αλβανια δεν εινε αδεσποτος χωρα. Ειτε εις ιδιον κρατος καταρτισθη ημεραν τινα,ειτε ως αυτονομον τμημα του ελληνοαλβανικου κρατους,ως η φυσις των πραγματων διαγραφει φαεινως,εινε αδυνατον να διανυση τελεσφορως την σταδιοδρομιαν της, εν τω μεταξυ ανευ της συμπραξεως των Ελληνων.Το εθνικον και ιστορικον εδαφος,πολιτικος κληρος Αλβανων και Ελληνων,εινε οχι μονον αδιανεμητος,αλλα σχεδον αδιαιρετος.Οπως καταστη η κληρονομια αυτη πραγματικη,οπως γεινη η εκκαθαρησις αυτης απο παντος βαρους και αμφισβητησεως,Ελληνες και Αλβανοι εχουσι να παλαισωσιν επι πολυ.Ας θεσωμεν λοιπον καλλιον τας βασεις του πολεμικου ημων αγωνος,ειτε επιθετικος παραστη,ειτε αμυντικος,ως και του πολιτικου ημων μελλοντος.Προ 40-50 ετων η αποψις αυτη ητο,διαυγεστερα εις την συνειδησιν Ελληνων και Αλβανων,και ο Αλβανος εκεινος Μπεης,οστις θνησκων ελεγεν εις τα τρια τεκνα του,«να μη πολεμησουν ποτε κατα των Ελληνων,διοτι οι Ελληνες εινε αδελφοι ημων» πρεπει να εννοηθη οτι εινε η διαθηκη της ιστοριας δι'Ελληνας και Αλβανους.
Διαφοραι θρησκευματος και αντιζηλιαι πατριων πρεπει να εκλειψωσιν.Μωαμεθανοι,Καθολικοι,Ορθοδοξοι,ειμεθα μελη της αυτης οικογενειας.Ειμεθα ελευθεροι να πρεσβευωμεν ο,τι θελομεν,αρκει ν'αγαπωμεν την πατριδα ημων και να θυσιαζωμεν τα παντα εις την υποστηριξιν και την αμυνα των δικαιων αυτης κατα των ξενων και των επιδρομεων.
Εις την Ελλαδα και την επισημον και την ανεπισημον επιβαλλεται η πρωτοβουλια της διατυπωσεως και της πραγματωσεως του σχεδιου της ενεργειας προς εξασφαλισιν των ελληνοαλβανικων συμφεροντων.Δεν θα αναλαβωμεν βεβαιως σημερον την δυσχερη αποστολην του να μυησωμεν τους αδελφους ημων Αλβανους εις νεα δογματα και νεας δοξασιας.Η πλειονοτης των εχει ηδη ανδρωθη εν τη συνειδησει των στενων δεσμων αυτων μετα του πληθυσμου της ελευθερας Ελλαδος.Αλλ'οταν ολοι συντασσωνται και οργανιζωνται εν τη Ιλλυρικη,οπως καλλιτερον και αποτελεσματικωτερον κρατησωσι της κληρονομιας,ητις απο παναρχαιων χρονων εινε κληρος των Ελληνων και των Αλβανων,η στενη και ομοψυχος αυτων συμπραξις εινε απαραιτητος.Δια στενωτερας επικοινωνιας και επιμιξιας των δυο φυλων,την οποιαν πρεπει να δημιουργησωμεν,πολλαι πλαναι εμφιλοχωρουσαι θα πεσωσι και τα φασματα τα οποια η σκευωρια των ξενων και των πολιτικων ταχυδακτυλουργων εφιλοτεχνησε,θα εξαφανισθωσιν.
Καλλιτεραν γνωριμια υπηρξεν συνωνυμος προς αμοιβαιαν εκτιμησιν και συμπαθειαν παντοτε.Ουδαμου αλλαχου ομιλειται οσον εν τω ελληνικω βασιλειω η αλβανικη γλωσσα,ουδαμου αλλαχου ρεει τοσον αλβανικον αιμα,οσον εις τας φλεβας και τας αρτηριας του πληθυσμου αυτου.
Εν Ελλαδι ο Αλβανος εινε εις την πατριδα του.Εις τον οικον του ακουει δε περισσοτερον εν αυτη την γλωσσα του παρα εις την Σκονδραν.Υπο τοιουτους ορους εινε ευνοητον οτι δια της συσφιγξεως των εθνικων και πολιτικων δεσμων δεν διατρεχει κινδυνον ουτε απορροφησεως εθνικης ο Αλβανος,ουτε μειονεκτηματων πολιτικων.
Εις την Ελλαδα απομενει το καθηκον να δωση εις τας αληθειας ταυτας την κυρωσιν των δια της προσφορου ενεργειας.Εαν θελωμεν οι Αλβανοι να εννοησωσι καλλιτερον ημας,πρεπει να πιστευωμεν οτι η υπαρξις πυκνοτερων δεσμων μεταξυ ημων και εκεινων εινε αναγκαιοτατη χαριν του κοινου συμφεροντος.Παντοτε υπηρξαμεν της γνωμης οτι η νεα καθοδος Αλβανων εις Ελλαδα ητο εργον της Θειας Προνοιας.Χαρις εις αυτην οχι μονον περι του σκοτεινου παρελθοντος εδιδαχθημεν,αλλα και σημερον εχομεν ζωντανους δεσμους,οι οποιοι εις παντοτεινον αρραβωνα κοινου βιου εδεσμευσαν τους συγγενικους πληθυσμους απο της Σκοδρας μεχρι των ακρων της Πελοποννησου.Και η αληθεια και το κοινον συμφερον επιβαλλει ημιν τους δεσμους τουτους γλωσσης,αιματος και αδελφοτητος να συντηρωμεν και περιεπωμεν μετα πολλου ενδιαφεροντος και αγαπης.Απο την Ελλαδα η αλβανικη γλωσσα δεν πρεπει να εκλειψη,εαν θελωμεν οι δεσμοι αυτοι να μη εξασθενισωσι.Δυστυχως εναντιαι πλαναι και σφαλματα,παρα το προδηλον πολιτικον και εθνικον συμφερον,ισχυσαν και εγενοντο κατα το παρελθον,εν δ'εξ αυτων,οχι το μικροτερον ητο οτι χωρα ελληνοαλβανικη,ως η ιδικη μας,δεν αντεπροσωπευθη ποτε παρα τοις Αλβανοις υπο ομοφυλου και ομογλωσσου των. Ας ελπισω μεν ηδη οτι εν τη προσεκτικωτερα επιδιωξει των κοινων συμφεροντων Ελληνων και Αλβανων θα εννοηθη καλλιτερον τι συναδει προς τους κοινους ποθους,τα κοινα αισθηματα,τα κοινα ιδεωδη των δυο φυλων και τα κοινα αυτων συμφεροντα.
Φ.ΒΙΡΒΙΛΗΣ
*Ετσι στην αρχαιοτητα ονομαζοταν ο Δρινος
Δεν καθυπεταξαν μονον την Ασιαν εις τον ελληνικον πολιτισμον,δεν εδεσποσαν του μεγαλου μερους του τοτε γνωστου κοσμου επι πολυ,αλλα βραδυτερον,οτε νεοι εχθροι επεφανησαν εκ Βορρα,Αλβανοι και Ελληνες επι αιωνας επαλαισαν κατα του εκσλαυισμου της Χερσονησου.Και βλεπομεν κατα την νεαν ταυτην περιοδον τους αλβανικους πληθυσμους της Μακεδονιας αποσυρομενους εκ της κοιλαδας του Αξιου,διερχομενους τον Δρινον και συσπειρουμενους εις την ορεινην ζωνην,την οποιαν ανατολικως οριζει ο Σκαρδος,ο ρους του Δρινου εκ Βορρα και εκ Νοτου αι λιμναι της Πρεσπας και της Αχριδος.Οι Σλαυοι δεν ηδυνηθησαν να διελθωσι περαν της γραμμης ταυτης,ητις προ αιωνων εχαραχθη ανεξιτηλως ως αναλλοιωτον και σαφως διαγεγραμμενον εθνολογικον οριον.Αλλα προς Νοτον,απο της Ηπειρου μεχρι του βαθους της Πελοποννησου,δεν υπαρχει γραμμη χωριζουσα Ελληνας και Αλβανους,διοτι δεν υπαρχει ουτε εθνολογικη ουτε εθνογραφικη διαφορα.Τα ορια Ηπειρου και Αλβανιας εινε γεωγραφικα ισως,πολιτικα,διοικητικα,αλλ'εθνολογικα δεν υπαρχουσιν.
Ουτω βλεπομεν αδιασπαστον την ενοτητα της ιστοριας και της τυχης Αλβανων και Ελληνων δια μεσω των αιωνων.Εαν αι πλαναι αι ιστορικαι και εθνολογικαι δεν επεπροσθουν κατα τον αιωνα τουτον,θα ειχομεν προ καιρου ακριβη συνειδησιν της εθνογραφικης μεταβολης,την οποιαν η εκ της κυριως Μακεδονιας αποχωρησις των αλβανικων πληθυσμων επηνεγκε προς μεγιστην ζημιαν του Ελληνισμου.Ανευ αυτης δεν θα ειχομεν σημερον σλαυικους πληθυσμους εις τον ανω και μεσον ρουν του Αξιου.Οταν αι αναριθμητοι σλαυικαι ορδαι κατεκλυσαν την Ιλλυρικην και ιδια την Βορειον και Νοτιον Μυσιαν,οι Ελληνοαλβανικοι πληθυσμοι διαρκουντος του μακραιωνος αγωνος της επικρατησεως μεταξυ Σλαυων και Ελληνων,ουτινος η παλαιστρα ητο ακριβως η μεση και Βορεια Μακεδονια,απεσυρθησαν προς την ορεινην Αλβανιαν,οθεν βλεπομεν αυτους και παλιν ωθουμενους προς την κυριως Ελλαδα κατα την μεγαλην επιδρομην των Σερβων του Ουρος και του Δουσσαν.Αλλα την ολεθριωτεραν επιρροην αμεσως μεν κατα των Αλβανων,εμμεσως δε καθ'ολου του Ελληνισμου εσχεν η δεσποτεια των Τουρκων και η υπ'αυτην επιφυλαχθεισα τυχη εις τους κυριως αλβανικους πληθυσμους.
Μονοι οι Αλβανοι εκ των υποταχθεντων λαων εστερηθησαν μετα της ελευθεριας της πολιτικης και της θρησκευτικης και αυτην του εσωτερου βιου,της φυσικης αναπτυξεως και εξελιξεως.Υπηρξαν επι αιωνας ως Χριστιανοι και ως Μωαμεθανοι εν στρατοπεδον μονιμον της ημισεληνου,στρατος εν διαρκει παλη στερεονων δια του αφθονου του αιματος τας νεας κτησεις των Τουρκων η αμυνομενος αυτων.Αλλα και εις την πολιτικην,την διοικησιν και την εν γενει υπαλληλιαν η ευφυης αλβανικη εθνοτης επρωτευεν.
Υπο τοιουτους ορους η εξασθενησις και η ανα τας τρεις Ηπειρους διασπορα απεμεινεν ο κληρος της πρωτης φυλης της Χερσονησου.Και εις τα ολεθρια αυτα μειονεκτηματα οφειλεται το θεαμα οτι,ενω βλεπομεν τον σλαυικον πληθυσμον της Χερσονησου εξογκουμενον διαρκουσης της τουρκικης δουλειας,εκχειλιζοντα και πλημμυρουντα περαν του Δουναβεως και του Σαυου,ο αλβανικος πληθυσμος μενει περιωρισμενος και καθηλωμενος εις τα συνορα,τα οποια του επεβαλον βιαιαι και εξαιρετικως ταραχωδεις περιστασεις.Ανευ των κωλυματων τουτων λαμβανομενης υπ'οψει της ζωτικοτητας και της ευρωστιας της αλβανικης φυλης,θα εδικαιουμεθα να ειπωμεν,οτι η εν τη ανω και μεση ροη του Αξιου εθνολογικη μορφη θα ειχεν ολως διαφορον μορφην σημερον.
Οι ησυχοι και απολεμοι και πολυ υστερουντες κατα την φυσικην και ηθικην ευρωστιαν σλαυικοι πληθυσμοι της Μακεδονιας θα ειχον παρακολουθηση τους διελθοντας τον Δουναβιν ομοφυλους των,υποχωρουντες προ της εξαπλωσεως της αλβανικης φυλης,η θα συνεχωνευοντο ταχεως με αυτην.Τουτο ηρξατο επιτελουμενον,αφ'οτου ποια τις ησυχια εβασιλευσεν απο ενος αιωνος εν τη Οθωμανικη αυτοκρατορια.Ο μελας Δριλων* δεν χωριζει πλεον Σλαυους και Αλβανους.Οι δευτεροι διηλθον ηδη αυτον και απο δεκαετηριδων ωθουσι προς την κοιλαδα του Αξιου τους σλαυικους πληθυσμους της Διβρης και του Κιτσεβου.
Αλλ'εινε πλεον αργα.Ο φυλετικος ανταγωνισμος δεν τελειται πλεον ουτε εν Τουρκια υπο το κρατος μονον των φυσικων νομων.Νεοι παραγοντες προσετεθησαν ηθικης και πολιτικης ταξεως αρκουντως ισχυροι οπως εξουδετερωσωσι τους πρωτους.Ο ανταγωνισμος των πρωτων οικιστων της Ιλλυρικης κατα των επιδρομεων προδρομων του Σλαυισμου αναπαριστα και παλιν τους μακρους αγωνας της ιστοριας των.Ως τοτε και σημερον απαιτουνται πολεμικα,πνευματικα,φυσικα και ηθικα εν γενει κεφαλαια προς τελεσφορον διεξαγωγην.Και ειδομεν τι δια των αδρων της γραμμων και των μεγαλων γεγονοτων διδασκει ημιν η κοινη ιστορια της ελληνοαλβανικης φυλης.
Ο νους,ο πολιτισμος,το πνευμα,αι ιδεαι ησαν οι Ελληνες της νοτιου ακρας της Χερσονησου και οι Αλβανοι οι χαλυβδινοι μυωνες των ιδεων αυτων εν τη εφαρμογη και εν τη αμυνη.Των διδαγματων τουτων την αληθειαν και την εννοιαν πρεπει βαθεως να ενστερνισθωμεν.Τριων χιλιαδων ετων γραπτη ιστορια ευρισκει παντοτε τους Αλβανους και τους Ελληνας ομοφρονουντας,ομοδοξουντας,συμμετεχοντας κοινης χαρας και κοινων θλιψεων.Θα ητο εσχατη μωρια να γεινη παραδεκτη η υποθεσις οτι τοιαυτη κοινοτης υπηρξε τυχαια.Η ιστορια της ανθρωποτητος απασα εινε εκει,οπως διδαξη οτι μονον κοινοτης ιδεων,ποθων δοξασιων παρουσιαζει τοιαυτα φαινομενα,οτι η συνταυτισις της τυχης Ελληνων και Αλβανων εινε αποτελεσμα της φυσεως των πραγματων.Φυλετικην συγγενειαν γνωριζομεν υπαρχουσιν και μεταξυ Σερβων και Βουλγαρων.Λεγονται και εκεινοι αδελφα εθνη,αλλα τουτο δεν παρεκωλυσε τον διαρκη πολεμικον μεταξυ αυτων ανταγωνισμον κατα την παλαιοτεραν εποχην και την συγχρονον.Το αντιθετον ακριβως συμβαινει μεταξυ Ελληνων και Αλβανων.Δεσμοι ιεροι απο αμνημονευτων χρονων συνδεουσιν αυτους και η ιστορια των υπηρξεν ιστορια κορμου και κλαδου.Υπο εμπνευσεις τοιαυτας ηρξαμεθα απο του παρελθοντος αιωνος,αλλα'ιδιως κατα τον παροντα,του νεου εργου οπερ επιφυλασσει ημιν η ιστορια.
Αλβανοι και Ελληνες ευρεθημεν και παλιν οι μεν εις το πλευρον των αλλων.Δια τους γνωριζοντας τους νομους της ιστοριας ουδεν το παραδοξον.Ελληνες και Αλβανοι συμπληρουσιν αλληλους εν τη αποστολη αυτων και η κοινοτη αυτη πηγαζει εξ εσωτερικων ηθικων και φυλετικων λογων.
Οιαιδηποτε μεταβολαι και αν επελθωσιν εις το πολιτικον καθεστως της ελληνικης Χερσονησου,τα δυο φυλα εινε προωρισμενα θασσον η βραδιον ν'αποτελεσωσι μιαν μεγαλην εθνικοτητα.Αι αληθειαι αυται και η καλλιτερα γνωσις των μεταξυ αυτων πραγματικων και ιστορικων δεδομενων μελετωμεναι επιμελεστερον τα κοινα συμφεροντα,αλλα και δια τους επαγγελομενους Αλβανοφιλιαν ξενους δεν εινε περιτται.Θα εννοηθη και παρ'αυτων,οτι ματαιπονουσιν αυτοσχεδιαζοντες το πολιτικον μελλον της αλβανικης φυλης.Δι'ημας τους Ελληνοαλβανους δεν διαφευγει η ποιοτης των ελατηριων,τα οποια δημιουργουσι τα εν Ιταλια και Ρωμουνια αλβανικα κομητατα.
Ανθρωποι μη διατελουντες εις ουδενα δεσμον μετα της αλβανικης φυλης,αγνοουντες τους ποθους της,την ιστοριαν της,την γλωσσαν της,τας παραδοσεις της,εξευρον την βιομηχανιαν της αλβανικης πολιτικης,οπως ποριζωνται τα προς το ζην.Τουτο εινε ευνοητον δια μερικους τυχοδιωκτας και αργυρωνητους καλαμους,οι οποιοι επι τελους δεν ευρισκονται μονον εν Ρωμουνια.Αλλ'εινε αποριας αξιον,εαν δεν εινε αυτοχρημα κωμικον,το θεαμα,της πολιτικομανιας η μεγαλομανιας,το οποιον παρεχει η πρωτευουσα του παριστριου βασιλειου.Εκατονταδες χιλιαδων δραχμων δαπανωνται εκ του ιδρωτος αυτων την αθλιαν υπαρξιν συροντων αγροτων της,οπως υποστηριχθη εν Μακεδονια το εις τα πραγματα ανυποστατον ρωμουνικον ζητημα. Αλλ' εαν επιτελους υπηρχον ολιγαι χιλιαδες Ρωμουνιζοντων εν τη χωρα ταυτη,ανεξηγητος και εντελως ανοητος επιχειρησις εινε η της αλβανοφιλιας η του αλβανικου ενδιαφεροντος εν Ρωμουνια.Τι κοινον μεταξυ Ρωμουνων και Αλβανων δυναται να υφισταται και ποιαν πολιτικην δυναται να μετελθη πρακτικην η Ρωμουνιαν εν Αλβανια;Μεταξυ των δυο αυτων εθνων ουδεις ποτε ιστορικος η φυλετικος η πολιτικος δεσμος υπηρξεν.Εν τη αλβανικη δε γλωσση το εθνικον ονομα των Ρωμουνων σημαινει εξωτερικον βλαχον η ποιμενα,σαφως διακρινον αυτους ως ξενους και επηλυδας,και μαλιστα φυλην διαβατικην και νομαδικην.Και εννοουμεν οταν εν Ιταλια και Αυστρια σκεπτονται περι Αλβανιας και σχεδιαζουσι περι αυτης,διοτι επι τελους και εις την μιαν και εις την αλλην προκειται περι κατακτητικων σκοπων,αλλ' ή Ρωμουνια δεν δυναται να σκεπτηται περι κατακτησεων.
Εις την πολιτικην ταυτην βιομηχανιαν των ξενων και τας κατακτητικας αυτων βλεψεις και εποφθαλμιασεις εινε καιρος να θεσωμεν τερμα Ελληνες και Αλβανοι.Η Αλβανια δεν εινε αδεσποτος χωρα. Ειτε εις ιδιον κρατος καταρτισθη ημεραν τινα,ειτε ως αυτονομον τμημα του ελληνοαλβανικου κρατους,ως η φυσις των πραγματων διαγραφει φαεινως,εινε αδυνατον να διανυση τελεσφορως την σταδιοδρομιαν της, εν τω μεταξυ ανευ της συμπραξεως των Ελληνων.Το εθνικον και ιστορικον εδαφος,πολιτικος κληρος Αλβανων και Ελληνων,εινε οχι μονον αδιανεμητος,αλλα σχεδον αδιαιρετος.Οπως καταστη η κληρονομια αυτη πραγματικη,οπως γεινη η εκκαθαρησις αυτης απο παντος βαρους και αμφισβητησεως,Ελληνες και Αλβανοι εχουσι να παλαισωσιν επι πολυ.Ας θεσωμεν λοιπον καλλιον τας βασεις του πολεμικου ημων αγωνος,ειτε επιθετικος παραστη,ειτε αμυντικος,ως και του πολιτικου ημων μελλοντος.Προ 40-50 ετων η αποψις αυτη ητο,διαυγεστερα εις την συνειδησιν Ελληνων και Αλβανων,και ο Αλβανος εκεινος Μπεης,οστις θνησκων ελεγεν εις τα τρια τεκνα του,«να μη πολεμησουν ποτε κατα των Ελληνων,διοτι οι Ελληνες εινε αδελφοι ημων» πρεπει να εννοηθη οτι εινε η διαθηκη της ιστοριας δι'Ελληνας και Αλβανους.
Διαφοραι θρησκευματος και αντιζηλιαι πατριων πρεπει να εκλειψωσιν.Μωαμεθανοι,Καθολικοι,Ορθοδοξοι,ειμεθα μελη της αυτης οικογενειας.Ειμεθα ελευθεροι να πρεσβευωμεν ο,τι θελομεν,αρκει ν'αγαπωμεν την πατριδα ημων και να θυσιαζωμεν τα παντα εις την υποστηριξιν και την αμυνα των δικαιων αυτης κατα των ξενων και των επιδρομεων.
Εις την Ελλαδα και την επισημον και την ανεπισημον επιβαλλεται η πρωτοβουλια της διατυπωσεως και της πραγματωσεως του σχεδιου της ενεργειας προς εξασφαλισιν των ελληνοαλβανικων συμφεροντων.Δεν θα αναλαβωμεν βεβαιως σημερον την δυσχερη αποστολην του να μυησωμεν τους αδελφους ημων Αλβανους εις νεα δογματα και νεας δοξασιας.Η πλειονοτης των εχει ηδη ανδρωθη εν τη συνειδησει των στενων δεσμων αυτων μετα του πληθυσμου της ελευθερας Ελλαδος.Αλλ'οταν ολοι συντασσωνται και οργανιζωνται εν τη Ιλλυρικη,οπως καλλιτερον και αποτελεσματικωτερον κρατησωσι της κληρονομιας,ητις απο παναρχαιων χρονων εινε κληρος των Ελληνων και των Αλβανων,η στενη και ομοψυχος αυτων συμπραξις εινε απαραιτητος.Δια στενωτερας επικοινωνιας και επιμιξιας των δυο φυλων,την οποιαν πρεπει να δημιουργησωμεν,πολλαι πλαναι εμφιλοχωρουσαι θα πεσωσι και τα φασματα τα οποια η σκευωρια των ξενων και των πολιτικων ταχυδακτυλουργων εφιλοτεχνησε,θα εξαφανισθωσιν.
Καλλιτεραν γνωριμια υπηρξεν συνωνυμος προς αμοιβαιαν εκτιμησιν και συμπαθειαν παντοτε.Ουδαμου αλλαχου ομιλειται οσον εν τω ελληνικω βασιλειω η αλβανικη γλωσσα,ουδαμου αλλαχου ρεει τοσον αλβανικον αιμα,οσον εις τας φλεβας και τας αρτηριας του πληθυσμου αυτου.
Εν Ελλαδι ο Αλβανος εινε εις την πατριδα του.Εις τον οικον του ακουει δε περισσοτερον εν αυτη την γλωσσα του παρα εις την Σκονδραν.Υπο τοιουτους ορους εινε ευνοητον οτι δια της συσφιγξεως των εθνικων και πολιτικων δεσμων δεν διατρεχει κινδυνον ουτε απορροφησεως εθνικης ο Αλβανος,ουτε μειονεκτηματων πολιτικων.
Εις την Ελλαδα απομενει το καθηκον να δωση εις τας αληθειας ταυτας την κυρωσιν των δια της προσφορου ενεργειας.Εαν θελωμεν οι Αλβανοι να εννοησωσι καλλιτερον ημας,πρεπει να πιστευωμεν οτι η υπαρξις πυκνοτερων δεσμων μεταξυ ημων και εκεινων εινε αναγκαιοτατη χαριν του κοινου συμφεροντος.Παντοτε υπηρξαμεν της γνωμης οτι η νεα καθοδος Αλβανων εις Ελλαδα ητο εργον της Θειας Προνοιας.Χαρις εις αυτην οχι μονον περι του σκοτεινου παρελθοντος εδιδαχθημεν,αλλα και σημερον εχομεν ζωντανους δεσμους,οι οποιοι εις παντοτεινον αρραβωνα κοινου βιου εδεσμευσαν τους συγγενικους πληθυσμους απο της Σκοδρας μεχρι των ακρων της Πελοποννησου.Και η αληθεια και το κοινον συμφερον επιβαλλει ημιν τους δεσμους τουτους γλωσσης,αιματος και αδελφοτητος να συντηρωμεν και περιεπωμεν μετα πολλου ενδιαφεροντος και αγαπης.Απο την Ελλαδα η αλβανικη γλωσσα δεν πρεπει να εκλειψη,εαν θελωμεν οι δεσμοι αυτοι να μη εξασθενισωσι.Δυστυχως εναντιαι πλαναι και σφαλματα,παρα το προδηλον πολιτικον και εθνικον συμφερον,ισχυσαν και εγενοντο κατα το παρελθον,εν δ'εξ αυτων,οχι το μικροτερον ητο οτι χωρα ελληνοαλβανικη,ως η ιδικη μας,δεν αντεπροσωπευθη ποτε παρα τοις Αλβανοις υπο ομοφυλου και ομογλωσσου των. Ας ελπισω μεν ηδη οτι εν τη προσεκτικωτερα επιδιωξει των κοινων συμφεροντων Ελληνων και Αλβανων θα εννοηθη καλλιτερον τι συναδει προς τους κοινους ποθους,τα κοινα αισθηματα,τα κοινα ιδεωδη των δυο φυλων και τα κοινα αυτων συμφεροντα.
Φ.ΒΙΡΒΙΛΗΣ
*Ετσι στην αρχαιοτητα ονομαζοταν ο Δρινος
Περιοδικό «Ελληνισμός»