Οι εποικισμοι των ακατοικητων νησιων του Αιγαιου Πελαγους με νεους κατοικους ειναι μια συστηματικη ενεργεια των Τουρκων για να δωσουν ξανα ζωη στα νησια αυτα.Ο εποικισμος αυτος γινεται κατα τα μεσα του 16ου αιωνα.Αναμεσα στους αλλους εποικους βρισκονται και πολλοι Αρβανιτες,αν και εχουμε και εποικισεις-παλι με ενεργεια των Τουρκων-που αφορα ειδικα αυτους(1).
Εδω θα εξετασουμε τους Αρβανιτες της Σκοπελου και της Κασου.Δυο νησια που αν και βρισκονται,το ενα στις Σποραδες και το αλλο στα Δωδεκανησα,τα εξεταζουμε μαζι μια και οι πληροφοριες μας για την εποικιση Αρβανιτων σ'αυτα ειναι λιγοστες.
ΣΚΟΠΕΛΟΣ
Την πληροφορια για την εγκατασταση Αρβανιτων στην Σκοπελο μας την δινει ο Ελληνας πλοηγος απο τη Μηλο (Antonio di Milo) ο οποιος περιηγηθηκε στα νησια του Αιγαιου το διαστημα 1587-1591.Στο χειρογραφο του που διατηρειται στο Βρεττανικο Μουσειο,αναφερει πως και στην Σκοπελο πηγαν και εγκατασταθηκαν Αρβανιτες(2).
Πηγαινοντας λιγα χρονια πισω βλεπουμε πως στα 1538 τελειωνει η Βενετικη κυριαρχια του νησιου κι αυτο καταστρεφεται απο τους Τουρκους.Πραγματι τη χρονια αυτη ο Τουρκος ναυαρχος Χαιρεντιν Μπαρμπαροσσα με 30000 στρατιωτες και 150 πλοια ηρθε να καταλαβει τις Σποραδες.Αφου καταστρεψε τη Σκιαθο και κατεσφαξε τους κατοικους κατοπιν ηρθε στη Σκοπελο την οποια κατεστρεψε και λεηλατησε εντελως.Την τελεια καταστροφη του νησιου μας την επιβεβαιωνει ο Γαλλος ναυαρχος Blancard ο οποιος λιγο μετα το 1538 επισκεπτομενος το νησι το βρηκε ερημο και ακατοικητο(3).
Ο Αδαμ.Σαμψων λεει:«Δεν γνωριζομεν ποσον διηρκεσεν η ερημωσις της νησου.Πιθανως κατα τα τελη του 16ου αιονως κατωκηθη και παλιν,αλλ'υπηγετο πλεον εις τους Τουρκους»(4).Η ερημωση αυτη κρατησε λιγο γιατι οπως αναφερει ο Θεοδοσιος Ζυγομαλας το 1576 η Σκοπελος μαζι με την Σκιαθο ειχαν 2000 σπιτια(5).Οι παραπανω πληροφοριες για τον ανασυνοικισμο του νησιου συμπιπτουν χρονολογικα με την πληροφορια του Antonio di Milo που στα 1587-1591 αναφερει πως υπηρχαν στη Σκοπελο και Αρβανιτες.Ηταν ομως λιγοι σε συγκριση με τους αλλους εποικους που ηρθαν στη Σκοπελο απο την Ευβοια,Θεσσαλια και υπολοιπη ηπειρωτικη Ελλαδα γι'αυτο και γρηγορα συγχωνευθηκαν μαζι τους.Ετσι εξηγειται και η μη αναφορα τους απο τους αλλους περιηγητες.Περα ομως απο την μαρτυρια του Antonio di Miloκαποια επωνυμα και μερικες λεξεις στο γλωσσικο ιδιωμα της Σκοπελου μας τεκμηριωνουν την υπαρξη Αρβανιτων στη Σκοπελο(6).
ΑΡΒΑΝΙΤΙΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ ΤΗΣ ΣΚΟΠΕΛΟΥ(7)
Γκεκας(απο την αρβ.λεξη Gege-a=ο κατοικος της Γκεκαριας,περιοχη της Β.Αλβανιας).
Γκιζας(απο την αρβ.λεξη gjize-a= η μυζηθρα).
Γκικας(αρβανιτικο επωνυμο δυσετοιμολογητο).
Γκικοπουλος(8)
Γκουμας(Γιακουμης,γνωστο επωνυμο Αρβανιτη στρατιωτη και χωριο Γκουμαιοι στη Δωριδα)(9).
Καραδης(απο τις λεξεις kara+dhi-a =μαυρη γιδα δηλ.ο μαυριγιδης).
Κιουσης(απο την αρβ.λεξη qush-i=ο χτιστης).
Κριεζης(απο την αρβ.λεξεις krie-te=το κεφαλι και (i)zi-u=ο μαυρος δηλ.ο μαυροκεφαλος).
Τσιαμης(απο την αρβ.λεξη cam-i=ο κατοικος της Τσαμουριας).
Υδριωτης(ο καταγομενος απο την Υδρα)
Χασιωτης(ο καταγομενος απο την Χασια).
ΑΡΒΑΝΙΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΣΤΟ ΤΟΠΙΚΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ ΤΗΣ ΣΚΟΠΕΛΟΥ(10)
Βεδουρ=δοχειο για το γαλα,αρβ.vedre-a=η ιδια σημασια.
γρουσπα=καλλιεργημενον ξεφωτον εντος του δασους,στην Ηπειρο η λεξη σημαινει η λακκουβα,το χαντακι.Παντως και στη μια περιπτωση και στην αλλη η λεξη προερχεται απο την αρβ.λεξη grope-a=ο λακκος.
ζ'λαπ=πονηρος,αρβ.zullap-i=το αγριο ζωο,μεταφορικα ο πονηρος.
κουκουσελ=χαλαζι,αρβ.korkocel-i λεγονται οι μεγαλες σταγονες της βροχης που καμμια φορα αναμεσα τους περιεχουν και χαλαζι.
κουρβα=πορνη,αρβ.kurve-a=πορνη.
μιλιγκον=μηρμυγκι,αρβ.millingone-a=η ιδια σημασια.
τοις=βλακας,αρβ.toc-i= ηλιθιος.
ΚΑΣΟΣ
Οι πληροφοριες μας για τους Αρβανιτες της Κασου ειναι ελαχιστες.Την μαρτυρια για την παρουσια τους εκει μας τις δινει η ονομασια χωριου Αλβανιτοχωρι η Αρβανιτοχωρι(11).
Εξεταζοντας την μεσαιωνικη ιστορια του νησιου βλεπουμε πως το 1306 κατεληφθη απο τους Βενετους Κορναρους μαζι με την Καρπαθο και την Σαρια κι εμεινε στα χερια τους για 230 περιπου χρονια.Το 1537 το παιρνουν οι Τουρκοι(με τις εκστρατειες του Χαιρεντιν Μπαρμπαροσσα)(12).Τα επομενα χρονια το νησι ερημωθηκε απο τις επιδρομες των πειτατων.Οι περιηγητες Feyerabent το 1562,Carlier το 1579,Antonio di Milo το 1587-1591 και Dallam το 1599 μας πληροφορουν οτι το νησι ηταν ερημο.Το 1662 ομως το νησι ειναι πατριαρχικη εξαρχεια και το 1670 ειχε 5000 κατοικους(13).Ολα αυτα μας οδηγουν στο συμπερασμα πως ο εποικισμος του νησιου με νεους κατοικους πρεπει να εγινε στα τελη του 16ου με αρχες του 17ου αιωνα.Σχετικη Κασιακη παραδοση μιλαει για την επιδρομη πειρατων,την λεηλασια,την απαγωγη των κατοικων και την τελικη ερημωση.Επισης κανει λογο για τον ερχομο των νεων εποικων μεταξυ των οποιων και για τους Αρβανιτες (με τη μορφη παραμυθιου)(14).
Ο ξεχωριστος οικισμος Αρβανιτων απο τους οποιους πηρε το ονομα το μερος που εγκατασταθηκαν δειχνει πως η μεταναστευση τους εκει αποτελει ενεργεια των Τουρκων που αφορουσε ειδικα αυτους(15).Ακομα η περιγραφη του χωρου που εγκατασταθηκαν ως ανηνεμου και με καταπρασινη κοιλαδα ενισχυει τη θεση πως εγκατασταθηκαν εκει ειδικα για να καλλιεργησουν το καταλληλο κι ευφορο αυτο μερος(16).
Οι Αρβανιτες αυτοι επειδη εγκατασταθηκαν σ'ενα συγκεκριμενο μερος του νησιου κι ηταν λιγοι σε σχεση με τον υπολοιπο πληθυσμο του απορροφηθηκαν γρηγορα απ'αυτον.
Μοναδικο στοιχειο της παρουσιας τους αφησαν την ονομασια του χωριου που δημιουργησαν ως Αλβανοχωρι η Αρβανιτοχωρι(17).
1)Βλπ. Κ.Μπιρη:«Αρβανιτες οι Δωριεις του νεωτερου Ελληνισμου» σελ.247.
2)Βλπ.Απ.Βακαλοπουλου:«ιστορια του νεου Ελληνισμου τομος Β» σελ. 131 και Κ.Μπιρη ο.π. σελ.243 και 246.
3)Βλπ.Δημ.Νασουλη «Σκοπελος <η αρχαια Πεπαρηθος> ιστορικη μονογραφια» σελ. 47,Αδ.Σαμψων:«Η νησος Σκοπελος,ιστορικη και αρχαιολογικη μελετη»σελ.194,William Miller :«Η Φραγκοκρατια στην Ελλαδα»σελ.695,Π.Ζερλεντη:«Εκ των Νησιωτικων γεωγραφικα-ιστορικα-γλωσσικα»σελ.59-89.
4)Βλπ. Αδαμ.Σαμψων ο.π. σελ.195.
5)Βλπ. Π.Ζερλεντη ο.π. σελ. 22 και 89.
6)Βλπ.Κ.Μπιρη που εσφαλμενα λεει πως δεν αφησαν το παραμικρο τεκμηριο της παρουσιας τους.
7)Τα επωνυμα τα συγκεντρωσαμε απο τον τηλεφωνικο καταλογο Θεσσαλιας και Β.Σποραδων.
8)Βλπ.σχετικα με το ανδρωνυμιο Γκικαινα στη Σκοπελο Αδαμ.Σαμψων:«Το γλωσσικο ιδιωμα Σκοπελου και Γλωσσης»σελ.104.
9)Βλπ.Κ.Μπιρη ο.π. σελ. 193.
10)Τις λεξεις αυτες τις βρηκαμε στο λεξιλογιο του γλωσσικου ιδιωματος της Σκοπελου που παραθετει ο Αδαμ.Σαμψων ο.π. σελ. 107-123.Ορισμενες λεξεις πιθανον να συναντιουνται και σε αλλες γλωσσες η να ειναι δανεια απ'αυτες στην αρβανιτικη,αυτο ομως δεν μπορει να αποκλεισει την πιθανοτητα οι φορεις των λεξεων αυτων να ειναι οι Αρβανιτες.
11)Βλπ.Απ.Βακαλοπουλου ο.π. σελ. 131,Κ.Μπιρη ο.π. σελ.247,Δημ.Πασχαλη:«Οι Αλβανοι εις τας Κυκλαδας» σελ.282,Παντ.Καστρουνη:«Δωδεκανησιακον Ημερολογιον»τομ.1ος σελ.151.
12)Βλπ.Μ.Μιχαηλιδη-Νουαρου:«Για να γγνωρισουμε τη Δωδεκανησο»σελ.99.
13)Βλπ.Π.Ζερλεντη ο.π. σελ.63.
14)Βλπ.Παντ.Καστρουνη ο.π. σελ.63.
15)Βλπ.Κ.Μπιρη ο.π. σελ.247 και παραπανω σημειωση 1.
16)Βλπ.Κ.Φραγκουλη:«Λευκωμα της Κασου»σελ.5-14.
17)Η ονομασια του χωριου φυσικα,θα δοθηκε απο τους αλλους κατοικους του νησιου για να δηλωνει το μερος που μενουν οι Αρβανιτες.Βλπ. επισης και το επωνυμο Αρβανιτοπουλος στην Κασο.
Τασος Αρβανιτης