Η ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΑΡΒΑΝΙΤΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ
ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ
Οι Αρβανιτες διανοουμενοι ως γνωστον,εκφραζονταν στην ελληνικη γλωσσα,οι δε Μουσουλμανοι Αλβανοι της Κωνσταντινουπολης οπως ο μεγαλος Σαμι Φρασερι εκφραζονταν στην Τουρκικη.
Ο λαικος ομως πολιτισμος των Αρβανιτων,πλουσιος αυτος καθ'αυτος,εχει αφησει τα ιχνη του και στην Κων/πολη,οπου συμβιωνε ενα μεγαλο πληθος ετεροκλητων πολιτισμων.
Πολλα Αρβανιτικα λαικα πολιτιστικα στοιχεια μπορει να επισημανει μια ειδικη και διεξοδικη ερευνα,αλλα εγω θα περιορισθω στο κατα την γνωμη μου σημαντικοτερο και ευρυτατα γνωστο στην Ελλαδα,Χασαπικο η Μακελαρικο η Πολιτικο η Αρναουτικο(δηλ.Αρβανιτικο) χορο,ο οποιος χορευοταν απο τους Αρβανιτες της Κων/πολης και ειδικα απο την συντεχνια των Κρεοπωλων η Χασαπηδων η Μακελαρηδων (εξ ου και μια εκ των ονομασιων του).
Το επαγγελμα του Χασαπη κατα την διαρκεια των περασμενων αιωνων ηταν σε μεγαλη εκτιμηση(χασαπης υπηρξε και ο Καραισκακης ενα «φεγγαρι» του βιου του) και οι χασαπηδες εθεωρουντο δεξιοτεχνες στο χειρισμο του μαχαιριου και του σπαθιου.
Ο χορος χορευοταν απο δυο πολυπληθεις παραταξεις οπλισμενων με μαχαιρια και σπαθια και αποτελουσε μιμηση η αναπαρασταση μαχης.Δεν ησαν δε λιγες οι περιπτωσεις,που στο τελος του χορου υπηρχαν και θυματα.Ο χορευτης δηλαδη επρεπε να ειναι δεινος χειριστης και δεξιοτεχνης του σπαθιου και του μαχαιριου,να αναπαριστα πιστα τη μαχη,αλλα να αποφευγει τα χτυπηματα.Υπαρχει μια μαρτυρια του 18ου αιωνα απο το χρονικο του Piere Augustin Guys μελους της Ακαδημιας Επιστημων και Καλων Τεχνων της Μασσαλιας (1783) που περιεχει επιστολη της Madame Chenier (το ελληνικο της ονομα ηταν Ελισαβετ Σαντη-Λουμακη),μητερας του μεγαλου Γαλλου ποιητη Andre Chenier.Στην επιστολη εκεινη περιγραφεται πως χορευοταν την εποχη εκεινη (18ος αιωνας) στο Περαν και στην πλατεια Ιπποδρομου,απο τους Αρναουτες (Αλβανους) με Μακεδονικη καταγωγη,που αναπαραστουσαν με το χορο,τους πολεμους του Μ.Αλεξανδρου [σημερα βεβαια γνωριζουμε την πολυ απλοποιημενη μορφη του χορου] (βλπ.αναλυτικοτερα επ'αυτου ειδικο αρθρο του Γ.Μιχα στο περιοδικο «Μπεσα» τευχος 10).
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Ανακεφαλαιωνοντας οσα εχουμε εκθεσει ως τωρα,μπορουμε να πουμε οτι οι Αρβανιτες της Κων/πολης δεν ειναι παρα το τελευταιο λαικο κυμα που εγκατασταθηκε στην περιοχη αυτη,προερχομενο απο την ιδια εθνοφυλετικη ομαδα και απο την ιδια περιοχη της Β.Δ.Βαλκανικης,απ'οπου κατα την διαρκεια των περασμενων αιωνων ηλθαν και τα αλλα λαικα κυματα:Δαρδανοι (Τρωες),Καρες,Λελεγες,(Μεγαρεις-Μιλησιοι),Δωριεις,Ιλλυριοι και παλι Δαρδανοι (Μ.Κωνσταντινος και μια σειρα αυτοκρατορων) και τελος οι Αρβανιτες.
Ολοι Πελασγικα φυλα,της Β.Δ.Βαλκανικης της «αειρρεουσας πηγης του Ελληνισμου» οπως λεει ο Αριστειδης Κολλιας.
Αργοτερα με την πτωση του Βυζαντιου βλεπουμε τα ιδια φυλα να αιματοδοτουν παραλληλα και την Οθωμανικη Αυτοκρατορια και τον Ελληνισμο της Πολης που τελει υπο τον ζυγο του Σουλτανου.Ομως,πλεον τον πρωτευοντα ρολο στον εθνικο χαρακτηρισμο τους,τον παιζει το θρησκευμα.Δηλαδη αν ειναι Ορθοδοξοι Χριστιανοι λεγονται Ρωμηοι και Ελληνες,αν ειναι Μουσουλμανοι λεγονται κατα περιπτωση Αλβανοι,Τουρκαλβανοι,η Τουρκοι.
Γι'αυτο οι πρωτοι,την αληθεια οτι ειναι Αρβανιτες την γνωριζουν μονο οι ιδιοι που τηρουν τους στενους δεσμους τους με τους συγγενεις τους και τη φαρα τους,αλλα και τα παναρχαια ηθη και εθιμα τους προσαρμοσμενα στην Ορθοδοξη Χριστιανικη θρησκεια.
Θα ηταν ισως χρησιμο,μια και εξεταζουμε την τελευταια περιοδο της ιστοριας της Πολης να σας μεταφερω χωρις μακρυγορησω ,και μαρτυριες απο τα προσωπικα μου βιωματα και τη δικη μου φαρα που αποτελουσε ενα κομματι του αρβανιτικου Ελληνισμου της Πολης.
Οι εγγυτεροι και μακρινοτεροι συγγενεις μου που ειναι πολυπληθεις κρατουν απο μεταναστες της περιοχης Κορυτσας και Πρεμετης.Ο πατερας του πατερα μου Κων/νου,ο Αλεξιος,καταγοταν απο την Κορυτσα και ο πατερας της μητερας μου Μαργαριτας,Αθανασιος,απο την Πρεμετη.Μαζι με αλλους συντοπιτες τους μεταναστευσαν
στην Πολη,στις αρχες του αιωνα μας για να ενταχθουν σαν Ορθοδοξοι,στην Ελληνορθοδοξη κοινοτητα της.Υπολογιζω χονδρικα οτι σημερα οι εν ζωη συγγενεις μου κοντινοι και μακρινοι με απογονους της 4ης και πλεον γενιας απο μεταναστευσης,αριθμουν περισσοτερα απο 200 ατομα.Το 75% αυτων βρισκεται πλεον στην Ελλαδα και το υπολοιπο 25% Αμερικη,Καναδα και Κων/πολη ακομη.Βλεπουμε δηλ. την εν σμικρογραφια πορεια και «μεταλλαξη» του συγχρονου Ελληνισμου,μεσα απο την πορεια μιας οικογενειας.
Σε πολυ μικρη ηλικια αναρωτιομουνα γιατι οι περισσοτεροι συγγενεις μου και ιδιαιτερα οι ηλικιωμενοι ειχαν τοσο παραξενα-οπως φαινοταν τοτε-ονοματα οπως Αθηνα,Ευθαλια,Ηρακλης,Περικλης,Καλλιροη,Ξανθιππη,Αφροδιτη,Αριαδνη,Ελλη,Λεωνιδας,
Αχιλλεας,Αρετη,Σοφοκλης,Οδυσσεας,Φριξος,Αριστειδης,Ολυμπια,και δεν ειχαν τα πλεον συνηθισμενα Γιαννης,Γιωργος,Νικος,Θανασης,Μαρια,Κατερινα,Αννα κλπ.
Την απαντηση βεβαια την εδωσα,μερικως,αργοτερα,οταν στο σχολειο εμαθα Ελληνικη ιστορια.Αλλα τα παντα ξεκαθαρισαν τελειως στο μυαλο μου πολυ αργοτερα οταν εμαθα την πραγματικη ιστορια των Αρβανιτων και των προγονων μου γενικα μελετωντας ειδικες περι των Αρβανιτων εργασιες.
Οπως ειδαμε εως αυτο το σημειο,η μεταναστευση Αρβανιτων απο Ηπειρο και γενικα τις περιοχες της Αρχαιας Ιλλυριας στην Κων/πολη,που εξακολουθουσε να ειναι ενα σημαντικο εμπορικο κεντρο και να διατηρει την κοσμοπολιτικη αιγλη του,συνεχιστηκε και μετα το Βυζαντιο.Η προς την Ελληνορθοδοξο ομως κοινοτητα,που ηταν πλεον μεινοτητα στην Πολη,συρροη Αρβανιτων απο εκει,αλλα και απο τον υπολοιπο Ελλαδικο χωρο εξακολουθησε φθινουσα και σχεδον σταματησε στην δευτερη με τριτη δεκαετια του αιωνα μας.
Μετα την ιδρυση του νεου τουρκικου κρατους,και μετα απο μια μικρη περιοδο ηρεμιας στις καθ' ολη την διαρκεια της ιστοριας πολυταραχες σχεσεις των δυο λαων,την περιοδο δηλαδη που εγκαινιασαν οι Βενιζελος και Κεμαλ,δεν αργησαν να εμφανισθουν οι συνεχιζομενες μεχρι σημερα προστριβες μεταξυ Ελλαδας και Τουρκιας που ειχαν σαν αποτελεσμα τη γνωστη συρρικνωση του Ελληνισμου της Πολης που εφθασε στις μερες μας σε απελπιστικα επιπεδα.
Η μοιρα των Αρβανιτων,φυσικα ηταν κοινη με εκεινη των υπολοιπων μελων της κοινοτητας.Τωρα,το μεγαλυτερο ποσοστο(εως 80%) των Ρωμηων (Χριστιανων) της Πολης οπως ολοι γνωριζουμε ζει στην Ελλαδα κυριως στην Αθηνα,ενω το πλειστον σε Αμερικη και Καναδα,αφηνοντας στην τεως Βασιλευουσα ενα θλιβερο υπολοιπο που ψυχορραγει και μολις αριθμει 2000 ζωες.
Ας δουμε τωρα ποια ηταν η πορεια και η θεση στην Ελληνορθοδοξη Κοινοτητα της Πολης,των Ιλλυριων και των απογονων τους,Αρβανιτων.Το συνηθες ξεκινημα,οπως ειναι φυσικο αλλωστε για ενα νεοφερμενο,για ενα μεταναστη,που ερχεται χωρις περιουσια,και τις περισσοτερες φορες για να μη πουμε παντα,-ιδιως για τα χρονια εκεινα-χωρις μορφωση,ηταν απο το μηδεν,δηλ. απο πολυ χαμηλα.Συντομα ομως,με κεφαλαιο τις εμφυτες ικανοτητες και τους δεσμους,που ειχαν με τις παραδοσεις και τη φαρα τους (Ειναι γνωστη η απο την αρχαιοτητα κατα φαρες δομη των Ιλλυριων και των μετεπειτα Αρβανιτων και η αυστηροτητα που επιδεικνυαν γενικα στο να παντρευεται Αρβανιτης με Αρβανιτισσα,που μολις προσφατα εχει εξασθενησει).Με κεφαλαιο αυτα,ανεβαιναν δυο-δυο τα σκαλια της κοινωνικης καταξιωσης για να γινουν στη δευτερη η το πολυ στην τριτη γενια το κατεστημενο.Πολλες φορες το πετυχαιναν και σαν πρωτη γενια,δηλ. οι νεοφερμενοι.Ας θυμηθουμε και παλι τους Αυτοκρατορες Αναστασιο τον Α' και τον Γεναρχη της Φαναριωτικης οικογενειας Γκικα,Γεωργιο Γκικα.Βεβαια,τα ηγετικα προσοντα της φυλης ειναι γνωστα και δεν χωρουν αμφισβητηση.Αλλωστε το αιμα της ιδιας φυλης δεν εφερε και ο Μ.Αλεξανδρος;Ποιος δεν γνωριζει οτι η μητερα του Ολυμπιαδα ηταν Μολοσσιδα,δηλ.απο τους Μολοσσους,ενα κατεξοχην Ηπειρωτικο Φυλο;Για να μην αναφερω και τον Φιλιππο,που ειχε μητερα την κορη ενος Ιλλυριου Βασιλια,(Βλεπε Αθηναιο και Σουιδα Καρανος) μιας και θα υπαρξουν ορισμενοι που θα αρνηθουν να δεχθουν οτι οι Μακεδονες ησαν ενα Δυτικο,Ιλλυρικο Φυλο,παρ'οσα ειδαμε στο περι Δαρδανων κεφαλαιο.
Λεγαμε λοιπον για τις ηγετικες ικανοτητες των Ιλλυριων και Αρβανιτων και την ραγδαια κοινωνικη τους ανοδο(Θυμηθειτε,επισης και τους Οθωμανους βεζυρηδες).
Η ανοδος ομως αυτη δεν ηταν μονο στον τομεα της διοικησης-αληθεια ποσους ηγετες αναφεραμε μεχρι τωρα απο αυτον τον δρακολαο!!!-ηταν και σε καθε αλλο τομεα,ητοι στις επιστημες,τις τεχνες και στα γραμματα,στο εμποριο,ακομη και στον Κληρο.Ναι και στον Κληρο.Και αρκουμαι να σας θυμισω,τον Πατριαρχη Νιφωνα(1486-1498 λιγο μετα την Αλωση) και απο την τελευταια περιοδο που εξεταζουμε,τον Πατριαρχη Αθηναγορα τον Α' απο το Βασιλικο Πωγωνιου της Β.Ηπειρου.Να αναφερω,μιας και ηταν μακρινος συγγενης μου,και τον Επισκοπο Λευκης Μαρκο Λιπα,διορισμενο επι Αθηναγορα στη Βοστωνη Αμερικης.Μια μικρη παρενθεση μονο.Βλεπετε στο σοι μου δεν ειναι ο μονος κληρικος.
Ο εκ μητρος προπαππος μου Ιωσηφ ηταν ιερεας,καθως και ο πρεσβυτερος μου αδελφος Ιωαννης ειναι εν ενεργεια ιερεας σημερα στην Κοινοτητα Σταυροδρομιου του Περαν ενω ο πρωτος εκ μητρος εξαδελφος μου Βυρων Νακος,καθηγητης και τεως Διευθυντης της Αστικης Σχολης του Αγιου Στεφανου Κων/πολης χειροτονηθεις αργοτερον στην Αθηνα,εγινε ιερεας με την ιερατικη ονομασια Γρηγοριος.
Οπως βλεπετε δεν εχω κανενα λογο να εναντιωθω στην Ορθοδοξια η τους Κληρικους τους Πατριαρχειου!!!ΟΜΩΣ,ειμαι πεπεισμενος οτι η συγκεκριμενη πολιτικη που κρατησε και επεβαλε στη συνεχεια στους εκαστοτε διοικουντας ο Κληρος,ακομη απο την εποχη του Βυζαντιου,εναντι της Αρβανιτιας,ηταν εσφαλμενη.Τοσο μαλιστα,που αν δεν την ασκουσε οπως την ασκησε μεχρι σημερα,οχι μονο δεν θα ειχαμε συρρικνωση του Ελληνισμου,αλλα τουναντιον η Ελλαδα σημερα θα κατειχε την θεση που της αξιζε.
Θα ηταν ο κυριαρχος των Βαλκανιων μεχρι το Μαυροβουνιο και ισως μεχρι την Πολη και οχι μονον-.Θυμηθειτε απλως την σοφη πολιτικη του Μ.Κων/νου.Ειναι ομως ενα τεραστιο θεμα για να επιχειρησω να το αναπτυξω.Γι'αυτο κλεινω την παρενθεση εδω.
Ισως βεβαια δεν θα ειχε νοημα να σας απαριθμησω τους αμετρητους καταξιωμενους, επιστημονες,φιλολογους,καλλιτεχνες,βιομηχανους και μεγαλεμπορους της Πολης,με αρβανιτικη καταγωγη.Εκτος απο τα κλασικα αρβανιτικα επωνυμα οπως Ανδρουτσος,Βρεττος,Βενος,Βουδουρης,Βλαμης,Γκικας,Γκινης,Γκιζης,Γκιοκας,Γκονης,Γκιονης,
Μαρης,Μαδης,Μπουγας,Μουρικης,Μοιρης,Δεμιρης,Δεδες,Δρακος,Κολλιας,Κιουσης,Λατσης,
Λιατσης,Λεκκας,Λενας,Λιππας,Ζαππας,Ζωης,Νακος,Νασκας,Σουλιωτης,Σκουρτης,Παντης,
Πεπας,Τουλης,Φρασαρης,Φραγκος,Μεξης,(ηταν και το επωνυμο του παππου μου Αλεξη προτου το μετατρεψει σε Ευθυμιαδη),Μπαρδης,Κρηεζης,Δημας,Φιλης,Φιληνης,Κιουρκος,Κυρκος,Κυρου,Μαζαρακης,
Ζωγραφος,Ζωτης, και εκεινα που εχουν σαν συνθετικο τους τα Γκατζο,Κατσο,Κατσι,Κιτσο,
Μπαρδης,Κουκης,Ζης,οι Αρβανιτες εφεραν και εκ μετατροπης-οπως κι εγω-και τα γενικα και πλεον συνηθισμενα στην πολιτικη κοινωνια επωνυμα εις -ιδης,-αδης,-ωτης,-πουλος,ακομη και εις ογλου αλλα πιο περιορισμενο αυτο το τελευταιο.Επιφυλασσομαι παντως σε μια προσεχη εργασια να καταγραψω απο τα αρχεια με τις πραξεις βαπτισεων του Πατριαρχειου η και τα Τουρκικα και παλαιοτερα Οθωμανικα ληξιαρχεια τον τεραστιο αριθμο των Αρβανιτων που εζησαν σ'αυτην την πολη και το ποσοστο τους προς τους αλλους Ρωμηους.
Ακομη και οι καταλογοι με τους Ευεργετες που κοσμουν υπο μορφην μαρμαρινων τιμητικων πλακων τις εισοδους Σχολειων,Νοσοκομειων,Γηροκομειων και αλλων ευαγων ιδρυματων της Κοινοτητας μας,βρυθουν απο Αρβανιτες,Ηπειρωτες και μη,αλλα κυριως απο Ηπειρωτες-αλλωστε αυτο ειναι συνηθες και στον Ελλαδικο χωρο-και θα ηταν ισως καταχρηση να παραθεσω ονοματα.
Θα κανω ομως μια εξαιρεση,για να μνημονευσω τον μεγαλο ευεργετη,τραπεζιτη Χρηστακη Ζωγραφο απο το Κεστορατι,και να τιμησω αυτον και το Ζωγραφειο,το Γυμνασιο-Λυκειο αρρενων απ'οπου πηρα τα βασικα φωτα της Παιδειας,το οποιο ιδρυθηκε το 1893 με δωρεα του,καθως και τον μεγαλο ευεργετη Κων/νο Ζαππα-απο το Λαμποβο αυτος-που με την δωρεα του ιδρυθηκε το Παρθεναγωγειο Ζαππειο το 1875.Αξιζει ισως να σημειωσουμε οτι ο Ζαππας και ο Ζωγραφος ειχαν συμμετασχει στη συσκεψη για την διδασκαλια της αρβανιτικης γλωσσας ατην Κων/πολη το 1871 (βλπ.«ιστορια της Αλβανιας»των Pollo-Putto σελ.154).
Δυο Σχολες,φαροι του Ελληνισμου,που κοσμουσαν και,παρα την σημερινη θλιβερη τους κατασταση,εξακολουθουν να κοσμουν την περιωνυμη περιοχη του Περαν,οπου καποτε ακομη και τα πουλια κελαηδουσαν ΕΛΛΗΝΙΚΑ...
Αποσπασμα απο το «Οι Αρβανιτες της Κωνσταντινουπολης»
του Θαναση Ευθυμιαδη
Μερος Β' στο περιοδικο «Αρβανον»τευχος 6ο,Απριλιος-Ιουνιος '99