Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ
Το 2001, ένας 19χρονος δευτεροετής φοιτητής της Ακαδημίας Θεάτρου των Τιράνων περνούσε τα ελληνικά σύνορα παράνομα. Επειτα από άγριο ανθρωποκυνηγητό με τον ελληνικό στρατό και την Αστυνομία, ξυλοδαρμούς, ακόμη και έναν -ευτυχώς άστοχο- πυροβολισμό, ο νεαρός κατόρθωσε να φτάσει στην Αθήνα και να παρακολουθήσει κάμποσες φεστιβαλικές παραστάσεις αρχαίου δράματος. Αυτός ήταν άλλωστε ο σκοπός του ταξιδιού του.
Ούτε είναι δύσκολο να αντιληφθείς γιατί ο Μικέλ Καλέμι, που όταν επιχειρούσε να ανεβάσει τραγωδία τον θεωρούσαν στη χώρα του τουλάχιστον θεότρελο, σήμερα είναι πανευτυχής. Στη διάρκεια του φετινού χορταστικού Φεστιβάλ Αθηνών, που συστρατεύει μεγάλα διεθνή θεατρικά ονόματα, έχει κι αυτός μια θέση ανάμεσα στη Μνουσκίν και τον Γουίλσον. Στις 9, 10 και 11 Ιουνίου, μαζί με την ομάδα του, το Atelier 31, θα παρουσιάσει στο «Σχολείον» τη δεύτερη σκηνοθεσία του πάνω σε αρχαία τραγωδία: τη «Μήδεια» του Ευριπίδη, κι αυτή βεβαίως στην αλβανική γλώσσα.
Στην τηλεφωνική μας συνομιλία, που τον βρήκε στα Τίρανα στην τελική ευθεία εντατικών προβών, οι απαντήσεις του έρχονταν σε πεντακάθαρα ελληνικά. «Οι Αλβανοί είμαστε ταλέντα στις γλώσσες. Δεν το έχετε παρατηρήσει; Η ανάγκη κάνει θαύματα!».
Σκηνή από την αλβανική «Μήδεια», που θα δούμε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών |
«Επειδή κατ' αρχάς στην Αλβανία γνωρίζουν το μύθο και των δύο έργων. Τα ζητήματα που θίγονται είναι προβλήματα που σήμερα τα ζούμε στην αλβανική κοινωνία».
- Από τη «Μήδεια» τι ακριβώς ζείτε;
«Την εκδίκηση. Οι Αλβανοί είναι λαός που ξέρει να εκδικείται όσο λίγοι».
- Θα μπορούσε, δηλαδή, η Μήδεια να είναι μια σύγχρονη Αλβανίδα;
«Κάλλιστα. Πριν από λίγα χρόνια, θυμάμαι, μια γυναίκα στην Αλβανία είχε σκοτώσει τον ανιψιό του άνδρα της, επειδή την εγκατέλειψε για άλλη. Κομμάτιασε και έριξε στο πηγάδι το νεαρό, που ήταν ο άνθρωπος που ο σύζυγός της αγαπούσε περισσότερο απ' οτιδήποτε στον κόσμο. Εχουμε πολλές παράξενες ιστορίες στην Αλβανία. Φαντάζομαι, σε κάθε χώρα».
Πολιτικοί δικτάτορες
- Η παράσταση της «Αντιγόνης» είχε απήχηση στο αλβανικό κοινό;
«Μεγάλη. Στην Αλβανία έχουμε περάσει τη χειρότερη δικτατορία από όλα τα Βαλκάνια - μπορεί και από όλο τον κόσμο. Αυτή η δικτατορία έχει θρέψει μικρούς δικτάτορες, που δυστυχώς επιβιώνουν ακόμα. Θα έλεγα ότι οι πολιτικοί στην Αλβανία είναι ακόμα δικτάτορες. Γι' αυτό και η "Αντιγόνη" αφορά τόσο πολύ το κοινό μας. Επειτα, τα κείμενα των τραγωδιών μπορεί στην πρώτη ανάγνωση να μοιάζουν απλά, σαν παραμύθι, αλλά όσο εισέρχεσαι βαθύτερα στα νοήματά τους συναντιέσαι με τα πάθη και τα θέλω τής ανθρώπινης ψυχής. Βλέπεις ότι ο άνθρωπος δεν έχει αλλάξει μετά από χιλιάδες χρόνια καθόλου. Καθένας μπορεί να πάρει κάτι από την τραγωδία. Και εγώ είδα το αλβανικό κοινό να διψά για τραγωδία».
- Ειδικά η «Μήδεια» έχει γίνει αντικείμενο υπερανάλυσης. Υπάρχει και η ψυχαναλυτική ερμηνεία, που εν μέρει δικαιολογεί τις πράξεις της, όπως άλλωστε και πολλές παραστάσεις έχουν κάνει. Στην ανάγνωσή σας τη δικαιώνετε καθόλου;
«Εγώ ως άνθρωπος, ως Μικέλ, δεν μπορώ να κρίνω απολύτως κανέναν. Δεν δικαιολογώ ούτε τη Μήδεια ούτε τον Ιάσονα. Και καταργώ και τον από μηχανής θεό».
- Φέρνετε την τραγωδία σε ανθρώπινα μεγέθη;
«Το έργο γίνεται πιο γήινο, πιο αληθινό. Αφήνω για το τέλος τον Ιάσονα να λέει συντετριμμένος: "Τι μου έκανες, γυναίκα!". Είναι και οι δύο δολοφόνοι των παιδιών τους. Και οι δύο γονείς έχουν διαπράξει το έγκλημα. Η τραγωδία τελειώνει με τη Μήδεια και τον Ιάσονα να μένουν μαζί πάνω στη γη και να υποφέρουν γι' αυτά που έχουν διαπράξει».
Χορός και μοιρολόγια
- Τι είδους παράσταση θα δει το εξοικειωμένο με την τραγωδία ελληνικό κοινό; Είναι μια δουλειά φερμένη στο σήμερα;
«Εχω κρατήσει τα στοιχεία που ξεχωρίζουν το αρχαίο δράμα από το θέατρο μετά τον Σέξπιρ. Η παράσταση, όμως, εκτυλίσσεται σε έναν μη τόπο. Ούτε ο χρόνος προσδιορίζεται. Ελληνες κι Αλβανοί είμαστε πολύ κοντά και στη γλώσσα και στις παραδόσεις μας. Αυτό που θα δείτε είναι κοντά στον ελληνικό τρόπο ανεβάσματος τραγωδίας. Στην Αλβανία δεν κάνουμε ψυχολογικό θέατρο, όπως οι Ιταλοί ή οι Γάλλοι, που ακόμη και την "Αντιγόνη" την παρουσιάζουν cool. Γενικότερα, στην Ευρώπη δεν αντιμετωπίζουν την τραγωδία ως είδος θεάτρου που έχει μουσική και χορό».
- Εσείς έχετε διατηρήσει το χορό;
«Οχι μόνο το χορό, που είναι ένα πρόσωπο που δρά. Εχουμε διατηρήσει και το στοιχείο της όρχησης. Τα τραγούδια της παράστασης είναι αρχαία μοιρολόγια. Στην Αλβανία είναι ακόμα εξαιρετικά ζωντανά».
- Πώς είναι οι συνθήκες σήμερα στην Αλβανία; Είναι εύκολο για ένα νέο καλλιτέχνη να κάνει θέατρο;
«Οχι. Κανείς δεν χρηματοδοτεί τους νέους στην Αλβανία. Δεν μου αρέσει καθόλου που το λέω, αλλά η κατάσταση στην Αλβανία είναι τριτοκοσμική. Τι να πει και τι να κάνει για το θεάτρο; Καλούς ηθοποιούς και καλλιτέχνες έχουμε. Δεν υπάρχει όμως καμία κρατική υποστήριξη».
- Μελλοντικά θα θέλατε να έρθετε να δουλέψετε στην Ελλάδα;
«Οχι. Θέλω να κάνω θέατρο για την Αλβανία στην Αλβανία. Θέλω οι συμπατριώτες μου να δουν επιτέλους πράγματα που τους απαγορεύονταν για χρόνια λόγω δικτατορίας. Αισθάνομαι πως έχω ένα ρόλο να παίξω».