ΕΛΛΗΝΕΣ-ΑΛΒΑΝΟΙ: Οί ορκισμένες Παρθένες της Αλβανίας

Οι ορκισμένες παρθένες της Αλβανίας

Η Γυναίκα ως Άντρας της οικογένειας : ένα αλβανικό έθιμο που χάνεται

Η παράδοση της ορκισμένης παρθένου στην Αλβανία, ένα τελετουργικό σύμφωνα με το οποίο οι αγρότισσες ‘αυτο-ανακηρύσσονται’ πατριάρχες των οικογενειών τους, παίρνοντας όρκο αγνότητας, γεννήθηκε από κοινωνική ανάγκη σε μια αγροτική περιοχή που επλήγη από τον πόλεμο και το θάνατο. Απομένουν 40 περίπου ορκισμένες παρθένες στη βόρεια αλβανική ύπαιθρο.

KRUJE, Αλβανία – Η Pashe Keqi αναθυμήθηκε τη μέρα, σχεδόν 60 χρόνια πριν, όταν αποφάσισε να γίνει άνδρας. Έκοψε τις μακριές μαύρες μπούκλες της, άλλαξε το φόρεμά της με τα φαρδιά παντελόνια του πατέρα της, οπλίστηκε με ένα κυνηγετικό όπλο και ορκίστηκε απαρνηθεί το γάμο, τα παιδιά και τις σχέσεις με το άλλο φύλο.

Επί αιώνες, στην κλειστή και συντηρητική κοινωνία της αγροτικής βόρειας Αλβανίας, η αλλαγή του κοινωνικού φύλου, θεωρήθηκε ως η πρακτική λύση για τις οικογένειες που υπέφεραν από έλλειψη ανδρών. Ο πατέρας της σκοτώθηκε σε βεντέτα, και δεν υπήρξε κανένας αρσενικός κληρονόμος. Σύμφωνα με το έθιμο, η κα Keqi, 78 ετών τώρα, πήρε όρκο παρθενίας δια βίου. Έζησε ως άνδρας, ως ο νέος πατριάρχης, με όλο το συναφή ‘τσαμπουκά’ και τα εξωτερικά σημάδια της αρσενικής αρχής – συμπεριλαμβανομένης και της υποχρέωσης να εκδικηθεί το θάνατο του πατέρα της.

Λέει ότι δεν θα το έκανε σήμερα, τώρα που η σεξουαλική ισότητα και ο εκσυγχρονισμός έχουν έρθει ακόμη και στην Αλβανία, με γνωριμίες μέσω διαδικτύου και την εισβολή του MTV μετά από την πτώση του τείχους του Βερολίνου. Τα κορίτσια εδώ δεν θέλουν πλέον να είναι αγόρια. Το έθιμο των κοριτσιών που έδωσαν όρκο παρθενίας χάνεται, αφού δεν απομένει παρά η κα Keqi και άλλες 40 περίπου.

«Εκείνη την εποχή, ήταν καλύτερα να είσαι άνδρας αφού, μια γυναίκα και ένα ζώο θεωρούντο ένα και το αυτό,» είπε η κα Keqi, η οποία έχει βαριά φωνή, κάθεται με τα πόδια της ορθάνοιχτα όπως ένας άνδρας και κατεβάζει απολαυστικά τη ρακή της. «Τώρα, οι Αλβανίδες γυναίκες έχουν ίσα δικαιώματα με τους άνδρες, και ίσως είναι και ισχυρότερες. Σκέφτομαι ότι σήμερα θα είχε πλάκα για να είσαι γυναίκα.»

Η παράδοση των όρκων παρθενίας ανάγεται στο Kanun («κανόνας») του Leke Dukagjini (1), έναν κώδικα συμπεριφοράς που παραδίδεται προφορικά μεταξύ των πληθυσμών της βόρειας Αλβανίας για περισσότερο από 500 έτη. Σύμφωνα με το Kanun, ο ρόλος μιας γυναίκας περιγράφεται αυστηρά : φροντίδα των παιδιών και του σπιτιού. Αντίθετα με τη ζωή μιας γυναίκας, η οποία αξίζει το μισό αυτής του άνδρα, η αξία της παρθένου είναι η ίδια: 12 βόδια.

Ο όρκος παρθενίας γεννήθηκε από τις κοινωνικές ανάγκες σε μια αγροτική περιοχή που έχει πληγεί από τον πόλεμο και το θάνατο. Εάν ο πατριάρχης της οικογένειας πεθάνει χωρίς να έχει αρσενικούς κληρονόμους, οι ανύπαντρες γυναίκες βρίσκονται μόνες και αδύναμες. Παίρνοντας όρκο αγνότητας, οι γυναίκες μπορούν να αναλάβουν το ρόλο των ανδρών ως επικεφαλής της οικογένειας, να φέρουν όπλο, να κατέχουν ιδιοκτησία και να κινούνται ελεύθερα.

Ντύνονταν σαν άντρες και πέρασαν τις ζωές τους συναναστρεφόμενες άλλους άντρες, παρ’όλο που οι περισσότερες κράτησαν τα γυναικεία ονόματά τους. Δεν γελοιοποιήθηκαν, αντίθετα ήταν αποδεκτές στη δημόσια ζωή, με κολακευτικό τρόπο. Για μερικές η επιλογή αυτή, ήταν ο τρόπος που είχε μια γυναίκα να δηλώσει την αυτονομία της ή να αποφύγει έναν γάμο από συνοικέσιο.

«Το να απαρνηθούν τη σεξουαλικότητά τους, μέσω της δέσμευσης να παραμείνουν παρθένες, αποτελούσε για τις γυναίκες αυτές ένα τρόπο συμμετοχής στη δημόσια ζωή, σε μια κοινωνία κοινωνικού διαχωρισμού, κυριαρχούμενη από τους άντρες» λέει η Linda Gusia, καθηγήτρια ‘σπουδών για το κοινωνικό φύλο’, στο πανεπιστήμιο της Pristina, στο Κόσοβο. «Είχε να κάνει με την επιβίωση σε έναν κόσμο όπου κυβερνούν οι άντρες.»

Ο όρκος που κάνει κάποια “ορκισμένη παρθένα” δεν πρέπει, λένε οι κοινωνιολόγοι, να συγχέεται με την ομοφυλοφιλία, αρχέγονο ταμπού στην αγροτική Αλβανία. Και βέβαια, οι γυναίκες αυτές δεν υφίστανται εγχειρίσεις αλλαγής φύλου.

Γνωστή στην οικογένειά της ως «ο πασάς,» η κα Keqi είπε ότι αποφάσισε να γίνει ο άντρας του σπιτιού στην ηλικία 20, όταν δολοφονήθηκε ο πατέρας της. Οι τέσσερις αδελφοί της ήταν αντικαθεστωτικοί (επί κομμουνιστικής κυβέρνησης του Enver Hoxha, κυβερνήτη για 40 έτη μέχρι το θάνατό του το 1985), και είτε φυλακίστηκαν είτε σκοτώθηκαν. Γενόμενη άντρας, είπε, ήταν ο μόνος τρόπος να υποστηρίξει τη μητέρα της, τις τέσσερις κουνιάδες της και τα πέντε παιδιά τους.

Η κα Keqi ‘κυβέρνησε’ τη μεγάλη οικογένειά της στο ταπεινό σπίτι της στα Τίρανα, όπου οι ανηψιές της τής σέρβιραν το κονιάκ της, ενώ η ίδια έδινε μεγαλόφωνα διαταγές. Είπε, ότι η ζωή της ως άντρας, της είχε επιτρέψει ελευθερίες στις οποίες άλλες γυναίκες δεν είχαν δικαίωμα. Εργάστηκε σε οικοδομικές εργασίες και προσευχόταν στο τζαμί με τους άντρες. Ακόμα και σήμερα, λένε οι ανηψιοί και οι ανηψιές της, δεν θα τολμούσαν παντρευτούν χωρίς την άδεια του «θείου τους».

Όταν έφευγε έξω από το χωριό, απολάμβανε το γεγονός πως τη θεωρούσαν άντρα. «Ήμουν απόλυτα ελεύθερη ως άνδρας, επειδή κανένας δεν ήξερε ότι ήμουν γυναίκα,» είπε η κα Keqi. «Θα μπορούσα να πάω οπουδήποτε ήθελα και κανένας δεν θα τολμούσε να με προσβάλει, επειδή θα τον έδερνα. Ήμουν μόνο με άντρες. Δεν ξέρω πώς να κάνω γυναικείες συζητήσεις. Δεν φοβάμαι ποτέ.»

Όταν πρόσφατα νοσηλεύθηκε για τη χειρουργική επέμβαση, η άλλη γυναίκα στο δωμάτιό της τρομοκρατήθηκε όταν χρειάστηκε να μοιραστεί το χώρο της με κάποιον που υπέθετε ότι ήταν άντρας.

Ο ρόλος του άντρα του σπιτιού, σήμαινε επίσης ότι ήταν υπεύθυνη για να εκδικηθεί το θάνατο του πατέρα της, είπε. Όταν αποφυλακίστηκε ο δολοφόνος του πατέρα της, που ήταν τότε 80 ετών, πέντε χρόνια πριν, λέει η κα Keqi, ο 15χρονος ανηψιός της τον σκότωσε. Εν συνεχεία η οικογένεια του εν λόγω άντρα, πήρε εκδίκηση και σκότωσε τον ανηψιό της. «Πάντα ονειρευόμουν να εκδικηθώ το θάνατο του πατέρα μου,» είπε. «Λυπάμαι φυσικά, που ο ανηψιός μου σκοτώθηκε. Αλλά εάν με σκοτώσεις, πρέπει να σε σκοτώσω.»

Στην Αλβανία, μια κατ’εξοχήν μουσουλμανική χώρα στα δυτικά Βαλκάνια, το Kanun υιοθετείται από μουσουλμάνους και χριστιανούς. Οι Αλβανοί πολιτισμικοί ιστορικοί λένε ότι η εμμονή στο μεσαιωνικό κανόνα, που έχει απορριφθεί αλλού, εδώ και πολλά χρόνια, ήταν απότοκο της προηγούμενης απομόνωσης της χώρας. Τόνισαν ωστόσο, ότι ο παραδοσιακός ρόλος της Αλβανίδας αλλάζει.

«Η Αλβανίδα γυναίκα είναι σήμερα κάποιου είδους υπουργός οικονομικών, υπουργός στοργής και υπουργός εσωτερικών, που ελέγχει ποιος κάνει τι,» λέει ο Ilir Yzeiri, ο οποίος ασχολείται με την αλβανική λαογραφία. «Σήμερα, οι γυναίκες στην Αλβανία είναι πίσω από το κάθε τι.»

Μερικές ορκισμένες παρθένες λυπούνται που αλλάζουν τα πράγματα. Η Diana Rakipi, 54 ετών, που εργάζεται ως ‘σεκιούριτι’ στην παράλια πόλη Durres (Δυρράχιο), στη δυτική Αλβανία, και ορκίστηκε αγνότητα, ώστε να φροντίσει τις εννέα αδελφές της, είπε ότι νοσταλγεί την εποχή Hoxha. Κατά τη διάρκεια της κομμουνιστικής περιόδου, η ίδια ήταν ανώτερος αξιωματικός του στρατού, που εκπαίδευε τις γυναίκες ως μάχιμους στρατιώτες. Τώρα, παραπονείται, οι γυναίκες δεν ξέρουν τη θέση τους.

«Σήμερα οι γυναίκες βγαίνουν ημίγυμνες στις disco,» είπε η κα Rakipi, η οποία φορά στρατιωτικό μπερέ. «Μου φέρθηκαν πάντοτε, σε ολόκληρη η ζωή μου ως άνδρα, πάντα με σεβασμό. Δεν μπορώ να καθαρίσω, δεν μπορώ να σιδερώσω, δεν μπορώ να μαγειρέψω. Αυτά είναι γυναικείες δουλειές.»

Αλλά ακόμη και στα μακρινά βουνά της Kruje (3), περίπου 60 χιλιόμετρα βόρεια των Τιράνων, οι κάτοικοι λένε ότι η επιρροή του Kanun στους ρόλους του κοινωνικού φύλου εξαφανίζεται. Λένε ότι η διάβρωση της παραδοσιακής οικογένειας, στην οποία κάποτε όλοι ζούσαν κάτω από την ίδια στέγη, αλλοίωσε τη θέση των γυναικών στην κοινωνία.

«Γυναίκες κι άντρες είναι τώρα σχεδόν το ίδιο,» λέει ο Caca Fiqiri, του οποίου η θεία Qamile Stema, 88 ετών, είναι η τελευταία ορκισμένη παρθένα του χωριού του. «Σεβόμαστε πάρα πολύ τις ορκισμένες παρθένες και τις θεωρούμε άντρες, λόγω της μεγάλης θυσίας τους. Ωστόσο, το να μην έχει άντρα το σπίτι, δεν αποτελεί πλέον ρετσινιά.»

Βέβαια, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για το ποιος φοράει τα παντελόνια στο πέτρινο σπίτι του ενός δωματίου της κας Stema στο Barganesh, το χωριό των προγόνων της οικογένειας. Εκεί, πολύ πρόσφατα, «ο θείος» Qamile περιστοιχιζόταν από την ευρεία οικογένεια, και φορούσε ένα qeleshe, το παραδοσιακό λευκό μάλλινο φέσι του Αλβανού άντρα. Η μόνη παραχώρησή της στη θηλυκότητα ήταν οι ροζ πλαστικές παντόφλες.

Από τότε που έγινε άντρας στην ηλικία των 20, λέει η κα Stema, είχε όπλο. Στα γαμήλια γλέντια, καθόταν με τους άντρες. Όταν μιλούσε σε γυναίκες, θυμάται, αυτές οπισθοχωρούσαν ντροπαλά.

Λέει ότι ο όρκος αγνότητας ήταν μια ανάγκη και μια θυσία. «Κάποτε αισθάνομαι μόνος, όλες οι αδελφές μου έχουν πεθάνει, και μόνο εγώ ζω. Ποτέ όμως δεν θέλησα να παντρευτώ. Μερικοί στην οικογένειά μου προσπάθησαν να με κάνουν να αλλάξω τα ρούχα μου και να φορέσω φουστάνια, αλλά όταν είδαν ότι είχα γίνει άντρας, με άφησαν ήσυχο.»

Η κα Stema είπε ότι θα πεθάνει παρθένα. Αν παντρευόταν, αστειεύτηκε, θα το έκανε με μια παραδοσιακή Αλβανίδα. «Υποθέτω ότι θα μπορούσατε να πείτε πως υπήρξα εν μέρει γυναίκα και εν μέρει άνδρας», είπε. «Μου άρεσε η ζωή μου ως άντρας. Δεν μετανιώνω για τίποτε.»

Από το:

http://www.nytimes.com/2008/06/25/world/europe/25virgins.html?_r=1&oref=slogin

(1). -Kanun («κανόνας») του Lekë Dukagjini: Το Kanun ή αυτολεξεί το «Kanuni ι Lekë Dukagjinit» (αγγλικά: Ο κώδικας του Lekë Dukagjini) είναι ένα σύνολο νόμων που αναπτύσσονται από τον Lekë Dukagjini και που χρησιμοποιούνται συνήθως στη βόρεια Αλβανία και το Κόσοβο από το 15^ο αιώνα μέχρι τον 20^ο και οι οποίοι αναβίωσαν πρόσφατα μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος στις αρχές της δεκαετίας του 1990.

Αυτό το σύνολο νόμων ήταν εθιμικό, πέρασε από γενεάς εις γενεά, και δεν κωδικοποιήθηκε ούτε γράφτηκε παρά μονάχα τον 19^ο αιώνα από τον Shtjefën Gjeçov. Αν και το Kanuni αποδίδεται στον αλβανικό πρίγκηπα Lekë Dukagjini, οι κανόνες εξελίχθηκαν με την πάροδο του χρόνου ως ένας τρόπος να εφαρμοστούν νόμοι και κανόνες στα εδάφη αυτά. Ο κώδικας χωριζόταν σε διάφορα τμήματα: εκκλησία, οικογένεια, γάμος, σπίτι, ζωικό κεφάλαιο και ιδιοκτησία, εργασία, μεταφορά της ιδιοκτησίας-κληροδότηση αγαθών, ο προφορικό λόγος τιμής, η τιμή, ζημίες, κανόνες σχετικά με τα εγκλήματα, δικαστικός νόμος, απαλλαγές και εξαιρέσεις.

Μερικοί από τους πιο κακόφημους κανόνες όριζαν πώς όφειλε να αντιμετωπίζεται η δολοφονία, πράγμα που οδήγησε συχνά σε βεντέτες αίματος που διήρκεσαν ώσπου να σκοτωθούν όλα τα άρρενα άτομα των δύο εμπλεκομένων οικογενειών. Σε μερικά μέρη της χώρας, το Kanun μοιάζει με την ιταλική vendetta. Αυτοί οι κανόνες έχουν ξαναέρθει στην επιφάνεια πρόσφατα στη βόρεια Αλβανία, δεδομένου ότι οι άνθρωποι δεν έχουν καμία εμπιστοσύνη στην ανίκανη τοπική κυβέρνηση και την αστυνομία. Υπάρχουν οργανώσεις που προσπαθούν να μεσολαβήσουν μεταξύ των οικογενειών και να τους πείσουν «να συγχωρήσουν το αίμα» (αλβανικά: me e fal gjakun), αλλά συχνά η μοναδική κατάληξη είναι οι ενήλικες άνδρες να μένουν έγκλειστοι στα σπίτια τους, τα οποία θεωρούνται από το Kanuni ασφαλές καταφύγιο, ή να εγκαταλείπουν τη χώρα. Το αλβανικό όνομα για τη διαμάχη αίματος είναι Gjakmarrja.

Οι καθορισμένοι ρόλοι του κοινωνικού φύλου οδήγησαν μερικές φορές τις γυναίκες να παίρνουν όρκους αγνότητας και να ζουν τη ζωή τους ως άνδρες, πράγμα που τους επιτρέπει να επωμίζονται τις ανδρικές ευθύνες και τα δικαιώματα.
Ο πρωθυπουργός Enver Hoxha προσπάθησε να σταματήσει την εφαρμογή του Kanun. Μετά από την πτώση του κομμουνισμού, μερικές κοινότητες έχουν προσπαθήσει να αναβιώσουν τις παλαιές παραδόσεις, αλλά μερικά από τα μέρη τους έχουν χαθεί, οδηγώντας σε φόβους παρερμηνείας.
Ειδικότερα, ο τρέχων αλβανικός ποινικός κώδικας δεν περιέχει οποιεσδήποτε διατάξεις από το Kanun που να αφορούν τις διαμάχες αίματος, και δεν γίνεται καμία αναγνώριση αυτού του κώδικα στο σύγχρονο αλβανικό νομικό σύστημα.
Οργάνωση του κώδικα: 12 βιβλία και σχεδόν 1300 άρθρα