O Αναστάσης Κουλουριώτης, ο -κατά κάποιο τρόπο- "λόγιος" Αρβανίτης του 19ου αι. προσπάθησε να αποδώσει την αρβανίτικη γλώσσα στο γραπτό λόγο με δικό της αλφάβητο.
Ο πατέρας του ήταν ο Γιάννης Κουλουριώτης που σκοτώθηκε το 1827 στην πολιορκία της Ακρόπολης. Στις 24 Απριλίου 1827, δύο μέρες μετά το θάνατο του αρχιστράτηγου Καραϊσκάκη σκοτώθηκαν κοντά στην Ακρόπολη των Αθηνών σε μάχη με τον Κιουταχή οι περισσότεροι Κουλουριώτες αγωνιστές.
Ο Αναστάσης Κουλουριώτης σε νεαρή ηλικία μετανάστευσε στην βόρεια Αμερική. Μετά από κάμποσα χρόνια γύρισε στην Αθήνα όπου σε δικό του τυπογραφείο εξέδωσε στις 29 Μαΐου 1879 μιαν εφημερίδα με τίτλο "Η φωνή της Αλβανίας" που σταμάτησε την έκδοσή της στις 23 Αυγούστου 1880.
Εκεί στο μικρό τυπογραφείο του τύπωσε και άλλα βιβλία του με πολιτικό κυρίως περιεχόμενο. Ξεχωρίζει όμως στις εκδόσεις του ένα αλφαβητάριο της Αλβανικής γλώσσας, το Αμπαβατάρ Αρμπeρόρ... κατά το εν Ελλάδι ομιλούμενον αλβανικόν ιδίωμα... Εν Αθήναις 1882
Ο Αναστάσης Κουλουριώτης πήγε στην Σαλαμίνα με τη σκέψη ότι εκεί θα βρει τόπο για να δράσει, όμως τον περίμενε μια διαφορετική έκπληξη. Ο δήμαρχος του μίλησε εκνευριστικά και σε ύφος σκληρό."Εμείς", είπε, "προσπαθούμε να τους κάνουμε τούτους τους ανθρώπους να ξεχάσουν τούτη τη γλώσσα και συ μας κουβάλησες και βιβλία;"
Πηγή: Νίκου Ιω. Σαλτάρη Μήτρος Τρούκης (αρβανίτης ποιητής του 19ου αιώνα) Εκδόσεις Γέρου-Αρβανίτικη βιβλιοθήκη αρ. 3, Αθήνα 1987, σελίδες 96-98.
--------------------------------------------------------------------------
Η αλληλογραφία του Τάσου Νερούτσου με τον αυστριακό αλβανολόγο Gustav Meyer
Ο Τάσος Νερούτσος ήταν από τη μητέρα του αρβανίτης της Αθήνας, σπούδασε στη Γερμανία ιατρική και φιλολογία και εγκαταστάθηκε στην Αίγυπτο όπου εργάστηκε ως γιατρός. [...] Η πρώτη αντίδραση του Νερούτσου είναι να γράψει στον Μάγιερ ότι υπάρχει μεγάλη υποχώρηση της αρβανίτικης γλώσσας λόγω της διαδικασίας εξελληνισμού που συντελείται στο βασίλειο της Ελλάδας. Αυτό γίνεται το 1888. Δίνει δύο λόγους για αυτόν τον εξελληνισμό. Ο πρώτος αφορά την πολιτική πίεση που υπάρχει, αφού δεν διδάσκονται τα αρβανίτικα, "δεν επιτρέπονται τα αλβανικά σχολεία". Ο δεύτερος λόγος είναι ότι μαζί με την πολιτική της μη διδασκαλίας υπάρχει και η εγκατάσταση σχολείων για κορίτσια που κατά τη γνώμη του Νερούτσου έχουν γίνει ειδικά στις αλβανόφωνες περιοχές. Κατά τη γνώμη του το κράτος θέλει να ξεριζώσει τα αρβανίτικα από την Ελλάδα και θεωρεί ότι η χρήση της γλώσσας αυτής συνδέεται με κατώτερα κοινωνικά στρώματα, αγροτικά και ναυτικά, ενώ η χρήση της ελληνικής δείχνει εκείνον που έχει προσχωρήσει στην ελληνική εθνική ιδεολογία. Δίνει και ορισμένα δημογραφικά στοιχεία. Υπολογίζει, το 1833 σε 260.000 τους αλβανόφωνους της Ελλάδας και το 1879, ο ίδιος, σε 58.000 μόνο. Καθώς προχωρεί χρονικά η αλληλογραφία αλλάζει κι ο ίδιος στάση απέναντι στη γλώσσα αυτή και αρχίζει να λέει και μερικές ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες, όπως ότι η βασιλική οικογένεια εγκατεστημένη όπως ήταν στο Τατόι και έχοντας σχέση με αρβανίτες χωρικούς έμαθε και η ίδια αρβανίτικα. Στις 12/1/1889 σε ένα γράμμα του προς τον Μάγιερ του συστήνει ένα οδοιπορικό με πολλές λεπτομέρειες των περιοχών όπου θα συναντούσε Αρβανίτες στην Ελλάδα. [...] Η πρώτη πληροφορία που του δίνει είναι να πάει στην Κηφισιά όπου υπάρχουν πολύ καλά ξενοδοχεία και όπου θα είναι εν μέσω αρβανίτικου πληθυσμού.
[...]
Σε δημοσιευμένα αρχεία του υπουργείου παιδείας (19ος αι) για την Άνδρο βρίσκει κανείς ιδιαίτερες αναφορές για το βορειότερο μέρος όπου και η ιδιαίτερη μέριμνα του Υπουργείου Παιδείας να ιδρύσει σχολεία στα αρβανιτοχώρια για να μειωθεί η χρήση της γλώσσας.
[...]
Ένα αναγνωστικό του Μεσοπολέμου για την Δ και Ε δημοτικού - από το 1925 - έχει ως βασική ιδέα την ανάγκη εξάλειψης της αρβανίτικης. Υπάρχει ένα εικονικό χωριό, το Κακορίζικο, στο οποίο πηγαίνει ο δάσκαλος και όπου μιλάνε αρβανίτικα. Όταν παύουν να μιλάνε, το χωριό γίνεται Καλορίζικο.
στο: Γλωσσική Ετερότητα Στην Ελλάδα, σελ. 316
H Ελλάδα δεν μονοπωλεί ως κράτος αρνητική διάθεση απέναντι στις λιγότερο διαδεδομένες γλώσσες. Όλα τα έθνη κράτη στο σημείο της διαμόρφωσής τους εξέπεμψαν εχθρότητα, αρνητισμό και ηθική απαξίωση σε ό,τι αφορά τη χρησιμοποίηση γλωσσών οι οποίες δεν ανακηρύχτηκαν στην πορεία εθνικές ή επίσημες. Αυτό, στην Ελλάδα, η οποία ακολούθησε ένα γαλλικό μοντέλο εθνικής ολοκλήρωσης, ήταν σαφώς πιο έντονο από ό,τι σε άλλα κράτη, τα οποία για παράδειγμα ομοσπονδοποιήθηκαν
Δ. Χριστόπουλος, σε: Γλωσσική Ετερότητα Στην Ελλάδα, ΚΕΜΟ, σελ. 316.
Ο Αναστάσης Κουλουριώτης σε νεαρή ηλικία μετανάστευσε στην βόρεια Αμερική. Μετά από κάμποσα χρόνια γύρισε στην Αθήνα όπου σε δικό του τυπογραφείο εξέδωσε στις 29 Μαΐου 1879 μιαν εφημερίδα με τίτλο "Η φωνή της Αλβανίας" που σταμάτησε την έκδοσή της στις 23 Αυγούστου 1880.
Εκεί στο μικρό τυπογραφείο του τύπωσε και άλλα βιβλία του με πολιτικό κυρίως περιεχόμενο. Ξεχωρίζει όμως στις εκδόσεις του ένα αλφαβητάριο της Αλβανικής γλώσσας, το Αμπαβατάρ Αρμπeρόρ... κατά το εν Ελλάδι ομιλούμενον αλβανικόν ιδίωμα... Εν Αθήναις 1882
Ο Αναστάσης Κουλουριώτης πήγε στην Σαλαμίνα με τη σκέψη ότι εκεί θα βρει τόπο για να δράσει, όμως τον περίμενε μια διαφορετική έκπληξη. Ο δήμαρχος του μίλησε εκνευριστικά και σε ύφος σκληρό."Εμείς", είπε, "προσπαθούμε να τους κάνουμε τούτους τους ανθρώπους να ξεχάσουν τούτη τη γλώσσα και συ μας κουβάλησες και βιβλία;"
Πηγή: Νίκου Ιω. Σαλτάρη Μήτρος Τρούκης (αρβανίτης ποιητής του 19ου αιώνα) Εκδόσεις Γέρου-Αρβανίτικη βιβλιοθήκη αρ. 3, Αθήνα 1987, σελίδες 96-98.
--------------------------------------------------------------------------
Η αλληλογραφία του Τάσου Νερούτσου με τον αυστριακό αλβανολόγο Gustav Meyer
Ο Τάσος Νερούτσος ήταν από τη μητέρα του αρβανίτης της Αθήνας, σπούδασε στη Γερμανία ιατρική και φιλολογία και εγκαταστάθηκε στην Αίγυπτο όπου εργάστηκε ως γιατρός. [...] Η πρώτη αντίδραση του Νερούτσου είναι να γράψει στον Μάγιερ ότι υπάρχει μεγάλη υποχώρηση της αρβανίτικης γλώσσας λόγω της διαδικασίας εξελληνισμού που συντελείται στο βασίλειο της Ελλάδας. Αυτό γίνεται το 1888. Δίνει δύο λόγους για αυτόν τον εξελληνισμό. Ο πρώτος αφορά την πολιτική πίεση που υπάρχει, αφού δεν διδάσκονται τα αρβανίτικα, "δεν επιτρέπονται τα αλβανικά σχολεία". Ο δεύτερος λόγος είναι ότι μαζί με την πολιτική της μη διδασκαλίας υπάρχει και η εγκατάσταση σχολείων για κορίτσια που κατά τη γνώμη του Νερούτσου έχουν γίνει ειδικά στις αλβανόφωνες περιοχές. Κατά τη γνώμη του το κράτος θέλει να ξεριζώσει τα αρβανίτικα από την Ελλάδα και θεωρεί ότι η χρήση της γλώσσας αυτής συνδέεται με κατώτερα κοινωνικά στρώματα, αγροτικά και ναυτικά, ενώ η χρήση της ελληνικής δείχνει εκείνον που έχει προσχωρήσει στην ελληνική εθνική ιδεολογία. Δίνει και ορισμένα δημογραφικά στοιχεία. Υπολογίζει, το 1833 σε 260.000 τους αλβανόφωνους της Ελλάδας και το 1879, ο ίδιος, σε 58.000 μόνο. Καθώς προχωρεί χρονικά η αλληλογραφία αλλάζει κι ο ίδιος στάση απέναντι στη γλώσσα αυτή και αρχίζει να λέει και μερικές ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες, όπως ότι η βασιλική οικογένεια εγκατεστημένη όπως ήταν στο Τατόι και έχοντας σχέση με αρβανίτες χωρικούς έμαθε και η ίδια αρβανίτικα. Στις 12/1/1889 σε ένα γράμμα του προς τον Μάγιερ του συστήνει ένα οδοιπορικό με πολλές λεπτομέρειες των περιοχών όπου θα συναντούσε Αρβανίτες στην Ελλάδα. [...] Η πρώτη πληροφορία που του δίνει είναι να πάει στην Κηφισιά όπου υπάρχουν πολύ καλά ξενοδοχεία και όπου θα είναι εν μέσω αρβανίτικου πληθυσμού.
[...]
Σε δημοσιευμένα αρχεία του υπουργείου παιδείας (19ος αι) για την Άνδρο βρίσκει κανείς ιδιαίτερες αναφορές για το βορειότερο μέρος όπου και η ιδιαίτερη μέριμνα του Υπουργείου Παιδείας να ιδρύσει σχολεία στα αρβανιτοχώρια για να μειωθεί η χρήση της γλώσσας.
[...]
Ένα αναγνωστικό του Μεσοπολέμου για την Δ και Ε δημοτικού - από το 1925 - έχει ως βασική ιδέα την ανάγκη εξάλειψης της αρβανίτικης. Υπάρχει ένα εικονικό χωριό, το Κακορίζικο, στο οποίο πηγαίνει ο δάσκαλος και όπου μιλάνε αρβανίτικα. Όταν παύουν να μιλάνε, το χωριό γίνεται Καλορίζικο.
στο: Γλωσσική Ετερότητα Στην Ελλάδα, σελ. 316
H Ελλάδα δεν μονοπωλεί ως κράτος αρνητική διάθεση απέναντι στις λιγότερο διαδεδομένες γλώσσες. Όλα τα έθνη κράτη στο σημείο της διαμόρφωσής τους εξέπεμψαν εχθρότητα, αρνητισμό και ηθική απαξίωση σε ό,τι αφορά τη χρησιμοποίηση γλωσσών οι οποίες δεν ανακηρύχτηκαν στην πορεία εθνικές ή επίσημες. Αυτό, στην Ελλάδα, η οποία ακολούθησε ένα γαλλικό μοντέλο εθνικής ολοκλήρωσης, ήταν σαφώς πιο έντονο από ό,τι σε άλλα κράτη, τα οποία για παράδειγμα ομοσπονδοποιήθηκαν
Δ. Χριστόπουλος, σε: Γλωσσική Ετερότητα Στην Ελλάδα, ΚΕΜΟ, σελ. 316.