(Ανοκτή επιστολή με αφορμή την απόπειρα μετονομασίας του Αρκαλοχωρίου)
Του Χ. Κριτζά*
Τους τελευταίους μήνες παρακολουθούμε μια ζωηρή δημόσια συζήτηση, που ξεκίνησε με αφορμή την πρόθεση της δημοτικής Αρχής του Αρκαλοχωρίου να αλλάξει το όνομα της κωμόπολης, επειδή το θεωρεί “ταπεινό” για ένα τόσο δυναμικό και ακμάζοντα δήμο της επαρχίας Μονοφατσίου Ηρακλείου. Στη συζήτηση αυτή θεώρησα καθήκον μου να καταθέσω δημόσια την άποψή μου, χωρίς κανένα άλλο κίνητρο, παρά μόνο την αγάπη μου για τον τόπο μας και τον σεβασμό για το ιστορικό του παρελθόν.
Είμαι πάντα ενάντιος σε κάθε αλλαγή τοπωνυμίων, που κατά θαυμαστό τρόπο επιβιώνουν για αιώνες, ακόμα και για χιλιετίες στο νησί μας και την υπόλοιπη χώρα.
Όπως μας στενοχωρεί η καταστροφή ενός αρχιτεκτονικού μνημείου, που αποτελεί ορατό κατάλοιπο του παρελθόντος, το ίδιο πρέπει να μας θλίβει και η κατάργηση ενός τοπωνυμίου, επειδή είναι και αυτό ένα άυλο μνημείο, που έχει συνυφανθεί με τον χώρο και τον χρόνο. Είναι αυτό που δίνει σε μέρη με πλούσιο παρελθόν την πολύτιμη τέταρτη διάσταση του ιστορικού χωρόχρονου.
Από αυτή την άποψη, τα τοπωνύμια είναι μια ιστορική παρακαταθήκη, ένα καταπίστευμα που παραδίδει η μια γενιά στην επόμενη, ως ένα συστατικό της ιστορικής ταυτότητας του τόπου, για να το διατηρήσει και να το παραδώσει στην επόμενη.
Αν κάποιος πρόσκαιρος άρχοντας του Οροπεδίου Λασιθίου, για παράδειγμα, επιχειρούσε να αλλάξει το όνομα, θα έσπαγε μια παράδοση που ξεκινάει από τις πινακίδες της μινωικής γραμμικής γραφής Β (με τη συγκεκριμένη ορθογραφία) και φθάνει αναλλοίωτη μέχρι τις μέρες μας.
Ιστορικές “πλαστογραφίες”, όπως η πρόσφατη μετονομασία των αττικών Λιοσίων σε “Ίλιον” (που είναι το όνομα της μικρασιατικής Τροίας) μόνο απορία και θυμηδία προκαλούν, ιδιαίτερα στους ξένους συναδέλφους, που συχνά σέβονται τη νεοελληνική ιστορία και παράδοση περισσότερο από μερικούς Έλληνες.
Φαίνεται ότι η τάση αλλαγής των τοπωνυμίων είναι μεταδοτική. Δεν εξηγείται διαφορετικά, ότι στην ευρύτερη περιοχή του Αρκαλοχωρίου το χωριό με το αρχαίο ελληνικό όνομα Σκιλλούς μετονομάσθηκε σε Καλλονή, το βυζαντινό Μουχτάρω σε Ευαγγελισμός, οι Βαρβάροι του Καζαντζάκη σε Μυρτιά, η Βουτουφού (τοπωνύμιο μοναδικό) σε Λευκοχώριον, η Αλιτζανή σε Αρχοντικό, ο Ξειδάς σε Λύκτο.
Να σημειωθεί, ότι όλα αυτά τα τοπωνύμια απαντούν σε γραπτές πηγές της Ενετοκρατίας (παλιότερες δεν έχουν διασωθεί) και τα σεβάστηκαν Ενετοί, Τούρκοι και Άραβες κυρίαρχοι της Κρήτης.
Το ίδιο το Αρκαλοχώρι μαρτυρείται τουλάχιστον από το 1394, αλλά είναι βέβαιον, ότι το όνομα είναι παλιότερο και είναι θέμα έρευνας των πηγών, ιδίως στη Βενετία για να βρεθούν παλιότερες μνείες.
Δεν κατανοώ γιατί το όνομα θεωρείται “ταπεινό”.
Ακούστηκε ότι ένα όνομα με δεύτερο συνθετικό -χώρι δεν ταιριάζει πια σε μια κωμόπολη που μεγάλωσε και σφύζει από ζωή, πράγμα που το χαιρόμαστε όλοι και στο οποίο συνέβαλε τα μέγιστα και ο σημερινός δήμαρχος.
Ομως το ίδιο συνθετικό (ντορφ στα γερμανικά) δεν εμπόδισε το Ντύσελντορφ να αναδειχθεί σε πρωτεύουσα της Ρηνανίας και σπουδαίο πνευματικό κέντρο.
Αν ενοχλεί το πρώτο συνθετικό από το άρκαλος, τοπική ονομασία του ασβού στην Κρήτη, θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι ο Τύμβος των Σαλαμινομάχων βρίσκεται στην Κυνόσουρα (=ουρά του σκύλου) και ότι ο Αριστείδης ο Δίκαιος και ο μεγάλος Σωκράτης σεμνύνονταν ότι κατάγονταν από το δήμο της Αλωπεκής (=τομάρι της αλεπούς). Φυσικά ουδείς σκέφθηκε να αλλάξει τα τοπωνύμια αυτά, αλλά ούτε άλλα πιο “κακόηχα”, όπως του αστικού δήμου του Κόπρου. Κάτι παραπάνω από εμάς ήξεραν οι αρχαίοι Αθηναίοι.
Ομως και νεότεροι Αρκαλοχωρίτες φέρουν με υπερηφάνεια το όνομα του χωριού.
Ο τοπικός ήρωας Κωστής Μπογιατζάκης ή Τσούρλος, αγωνιστής στην Επανάσταση του 1889, αποκαλείται με υπερηφάνεια Κωστής Αρκαλοχωρίτης στο ομώνυμο τραγούδι (βλ. Ι.Σ. Αλεξάκη, Το τραγούδι του Αρκαλοχωρίτη, Επετηρίς Εταιρείας Κρητικών σπουδών Γ’ (1940), σελ. 412-416).
Ο σεβασμιότατος λόγιος Μητροπολίτης Αρκαλοχωρίου, Καστελίου και Βιάννου δεν μειώνει το κύρος του από την πρόταξη του ονόματος της κωμόπολης. Το ίδιο όνομα προφέρει με υπερηφάνεια ως τόπο καταγωγής της γνωστή και αγαπητή καθηγήτρια της Σχολής Καλών Τεχνών.
Το Αρκαλοχώρι, με αυτό το όνομα, είναι ήδη γνωστό στη διεθνή βιβλιογραφία από το ομώνυμο σπήλαιο και τα εκεί λαμπρά ευρήματα, μεταξύ των οποίων ο μοναδικός ενεπίγραφος “πέλεκυς του Αρκαλοχωρίου”. Οι πρόσφατες ανασκαφές στο γειτονικό Γαλατά αποκάλυψαν μινωικό ανάκτορο, που ο ανασκαφέας εύλογα συνέδεσε με τα ευρήματα του σπηλαίου. Είναι βέβαιον, ότι και άλλα ευρήματα θα έλθουν στο φως μελλοντικά.
Το Αρκαλοχώρι θα συνεχίσει να αναπτύσσεται και να ακμάζει με το όνομα που είχε πάντα. Κάθε συζήτηση για αλλαγή του πρέπει να σταματήσει άμεσα, χωρίς “νικητές” και “ηττημένους”. Θέλω να πιστεύω ότι ο αγαπητός και δραστήριος δήμαρχος θα αρκεσθεί σε αυτά που πρόσφερε και θα προσφέρει στην πόλη του και δεν θα θελήσει να ενταχθεί στην τάξη των αμαθών τοπικών Αρχόντων που άκριτα και ανιστόρητα γέμισαν την Ελλάδα με Αμφιθέες, Καλλιθέες και Τερψιθέες.
* Ο Χαράλαμπος Β. Κριτζάς είναι αρχαιολόγος, επίτιμος διευθυντής Επιγραφικού Μουσείου, τέως έφορος Αρχαιοτήτων Ηρακλείου
http://www.patris.gr/articles/126999
Η ιστορική αξία των τοπωνυμίων
Είμαι πάντα ενάντιος σε κάθε αλλαγή τοπωνυμίων, που κατά θαυμαστό τρόπο επιβιώνουν ...Ιστορικές “πλαστογραφίες”, όπως η πρόσφατη μετονομασία των αττικών ...
www.patris.gr/articles/126999 - Προσωρινά αποθηκευμένη
ΒΛΕΠΕ:
www.patris.gr/articles/126999 - Προσωρινά αποθηκευμένη
ΒΛΕΠΕ: