Δεκαπέντε ημέραι εις την Αλβανίαν, 1931
(Σημειώνεται πως ο ίδιος ο συγγραφέας ήταν αρβανίτικης καταγωγής όπως καί άλλοι συνοδοί του πού αναφέρονται)
(Σημειώνεται πως ο ίδιος ο συγγραφέας ήταν αρβανίτικης καταγωγής όπως καί άλλοι συνοδοί του πού αναφέρονται)
«Η Αλβανική επιτροπή μάς ωδήγησεν εις την μίαν ώραν απέχουσαν από τα Τίρανα ιστορικήν Κρόγιαν, όπου υψώθη το πρώτον η σημαία της ανεξαρτησίας από τον εθνικόν των Αλβανών ήρωα, τον Σκεντέρμπεην. Ιδού το φρούριον επί υψηλού βουνού, εις την πλαγιάν του οποίου υπήρχε το ομώνυμον χωρίον, η Κρόγια, όπου και εγεννήθη ο Σκεντέρμπεης, Γεώργιος Καστριώτης. Εκείθεν κατήλθομεν εις τον περίφημον Τεκέν της Κρόγιας.
Όπως οι Έλληνες έχωμεν τα μοναστήρια και οι Τουρκαλβανοί έχουν τους τεκέδες. Μας εδέχθη ο ηγούμενος (μπαμπάς), ένας γλυκύτατος γέρων, με τους μοναχούς του, ο Φασίτ Μεχμέτ. Είναι μία αίρεσις μουσουλμανική, η των Μπεχτασήδων (Δερβίσηδων) λεγομένη. Αφανάτιστοι, πράοι, φιλάνθρωποι. Φορούν επιμήκεις λευκές πουκαμίσες και ένα κυλινδρικό καλυμαύκι με χρωματιστές ταινίες μεταξωτές. Ο γέρων ηγούμενος ωμιλούσε πέντε-έξ γλώσσες: τουρκικά, αλβανικά, βουλγαρικά, σερβικά, ρουμανικά και ολίγον την ελληνικήν. Φαντάζεσθε τι επιδρομαί έγιναν εκείθεν διά μέσου των αιώνων, διά να ομιλή ο αγράμματος, αλλά άκακος γέρων ηγούμενος, τόσες γλώσσες. Εις τον περίβολον της πλουσίας άλλως μονής είδομεν αιωνόβιον πανύψηλον και πολύκλαδον δένδρον, τον κορμόν του οποίου αμφιβάλλω αν θα αγκαλιάζουν έξ άνδρες. Κάτι το υπερφυσικόν.
Ο Τεκές ήτο σημαιοστόλιστος και η Ελληνική σημαία ήτο δίπλα εις την Αλβανικήν, μέσω των άλλων σημαιών των Βαλκανικών Κρατών. Μας εξήγησε την ιστορίαν του Τεκέ, ιδρυθέντος τω 1796 υπό του Μπαμπά Μίμη και τα της ιδρύσεως του Τάγματος των Μπεκτασήδων υπό του σεϊχη Χατζή Μπεκτάς επί σουλτάνου Οσμάν παρά την Αμάσειαν. Οι Μπεκτασήδες διακρίνονται διά το φιλελεύθερον πνεύμα της θρησκείας των, την προς τους Χριστιανούς ανοχήν και το φιλόξενον αυτών. Κέντρον αυτών είναι η εν Καππαδοκία κωμόπολις Κιρ Σεϊρ, ένθα υπάρχει μέγα μοναστήριον αυτών και ξενών διά τους οδοιπόρους. Εις το Τάγμα τούτο εκαυχάτο ότι ανήκε και ο Αλή πασσάς των Ιωαννίνων. Τεκέδες Μπεκτασήδων είναι εις την Αλβανίαν αρκετοί και δύο πλησίον του Αργυροκάστρου.
Εις τον Τεκέν της Κρόγιας έγινε μία συζήτησις υπό των αντιπροσώπων των Κρατών διά την Βαλκανικήν ένωσιν και κατά το πλούσιον πρόγευμα εις την σάλαν του Τεκέ, όπου τελούν τα συμπόσια και τας εορτάς των οι Μπεκτασήδες, ο Μεχμέτ Μπέης Κινίτσα μας έκαμε μίαν θερμήν πρόποσιν, εις την οποίαν απήντησεν ο δήμαρχος κ. Ευαγγελάτος ποιήσας ευλαβή σπονδήν υπέρ της μνήμης του Γεωργίου Καστριώτου, Σκενδέρμπεη, και ο δόκτωρ Πετκώφ εκπρόσωπος της Βουλγαρίας. Οι Δερβίσηδες ?μάς υπηρετούν οι ίδιοι? με κατάλευκες στολές μας παρέθεσαν εις το πρόγευμα ποικίλα φαγητά και τριών ειδών κρασιά.
Περιττόν κρίνω να προσθέσω ότι η φιλοξενία εις τον τεκέν αυτόν ήτο όντως ηγεμονική. Και τα εδώδιμα όλα του μοναστηριού, ως και το κρασί, δώδεκα ετών, με ποικιλίαν γλυκυσμάτων, πράγμα που ενθουσίασε τους φιλοξενουμένους Βουλγάρους, Τούρκους και Έλληνας αντιπροσώπους, οι οποίοι δεν εγνωρίζαμεν πώς να ευχαριστήσωμεν τους αγαθούς αυτούς μοναχούς.
Μετά την Κρόγιαν επανήλθομεν εις Τίρανα και την επομένην διεπεραιώθημεν μετά τετράωρον επ' αυτοκινήτου διαδρομήν εις μίαν μεγάλην και εξακουστήν Αλβανικήν πόλιν, την Σκόδραν (Σκούταρι), συνοδευόμενοι από τους βουλευτάς κ.κ. Παπαπάνον και Σικιέλ Σερεγκή, τον διευθυντήν της "Όρα" [εφημερίδας των Τιράνων] κ. Τ.Δίλον και άλλους. Είναι εκεί η καρδιά της Αρβανιτιάς. Όταν σας λέγουν: "Είμαι Αρβανίτης Σκορδιάνος", εννοούν τον ηρωικόν, τον ανεκφύλιστον, τον αδάμαστον Αρβανίτην. Μεγάλη και ενδιαφέρουσα πόλις η Σκόδρα, περιβαλλομένη από λιμνοθάλασσαν με δύο-τρεις μεγάλας γεφύρας, συνδεούσας το έναντι τμήμα της. Μού ενθύμισεν η Σκόδρα την Βουδαπέστην, την οποίαν τέμνει ο Δούναβις, τηρουμένων, εννοείται, των αναλογιών.
Εις την ακρώρειαν αυτήν της Αλβανίας, όπου παρά την Λαβεάτιδα λίμνην, επί γραφικής θέσεως είναι η παλαιά πόλις της Σκόδρας μας επεφυλάσσετο μία ακόμη ενθουσιώδης διαδήλωσις. Αι αρχαί με επικεφαλής τον Νομάρχην κ. Σίρρι Λεσκοβίκι (άλλοτε επί Τουρκοκρατίας, Νομάρχην Θεσσαλονίκης) και τον Δήμαρχον κ. Σουστέν Ιμίρη, τα σχολεία με τας μουσικάς των και ο λαός με την φιλαρμονικήν και με ελληνικάς και αλβανικάς σημαίας μας υπεδέχθησαν εν συναγερμώ. Οι καθολικοί και οι Μουσουλμάνοι καθώς και οι ορθόδοξοι της Σκόδρας εξεδήλωσαν τα αισθήματά των με ενθουσιώδεις ζητωκραυγάς υπέρ της Ελλάδος και της Ελληνοαλβανικής φιλίας.
...Η ημερησία εν αυτή διαμονή μας απετέλεσε σειράν εμπνεύσεων και συγκινήσεων. Αι αρχαί πάσαι ?νομάρχης, δήμαρχος και άλλοι εκλεκτοί πολίται? μας επιδαψίλευσαν εξαιρετικάς περιποιήσεις. Προηγήθη, φαίνεται, και εκεί η φήμη ότι ομιλούμεν την γλώσσαν των, διά να εύρωμεν τόσην εγκαρδιότητα. ...κατελήξαμεν το απόγευμα εις το Δημαρχείον. Περί τους 40 Σκορδιάνους διανοουμένους, με τον νομάρχην και τον δήμαρχον, επρογευματίσαμεν εις το "Σπίτι της πόλεως". Αντηλλάγησαν αι εγκαρδιώτεραι ευχαί υπέρ της προόδου των δύο αδελφών λαών. Ηυτυχήσαμεν να έχωμεν ομοτράπεζον ένα σοφόν Αλβανόν κληρικόν, τον διευθυντήν της σχολής των Φραγκισκανών, τον πάτερ-Γκιόργκι Φίτσι, θα έλεγα τον μεγαλύτερον Αλβανόν διανοούμενον, συγγραφέα, παιδαγωγόν, πολιτισμένον, εθνικόν ποιητήν.
Αίφνης, κατά τας διαχυτικωτέρας στιγμάς, ακούομεν σάλπιγγας να σαλπίζουν, μουσικάς να παιανίζουν. Τι ήσαν; Μαθηταί και μαθήτριαι κατά σχολάς και κατά τάξεις ήρχοντο να παρελάσουν προ ημών, σταθμεύσαντες προ του Δημαρχείου. Εις τας χιλιάδας των μαθητών προστίθενται και χιλιάδες κατοίκων. Ήτο πράγματι ένας συναγερμός ολοκλήρου της πόλεως.
Κατά το πρόγευμα εχαιρέτισεν ημάς εγκαρδιώτατα ο Δήμαρχος Αλβανιστί, ένας μορφωμένος νέος Γαλλιστί, ο υποφαινόμενος Αλβανιστί και ο πάτερ Γκιόργκι επίσης Αλβανιστί.
Ζητώ την άδειαν να απευθύνω ολίγα λόγια εις τα παιδιά και εξελθών εις τον εξώστην μετά του δημάρχου Μεσολογγίου κ. Ευαγγελάτου χαιρετίζω τους Σκορδιάνους εις γλώσσαν Αλβανικήν, ως εξής περίπου:
-Νεολαία Αλβανική (Ντιελμιρί Σκιπετάρ). Σας φέρνομεν χαιρετισμούς από την πρωτεύουσαν του Ελληνισμού, από τας Αθήνας, και από άλλην ένδοξον πόλιν, από το ιστορικόν Μεσολόγγι. (Ζητοκραυγαί: Ρόνι Γκρετσία! Ζήτω η Ελλάς!). Είμεθα γοητευμένοι από την ανά την ωραίαν πατρίδα σας περιοδείαν μας, από τας προόδους που βλέπομεν, από την αγάπην που μας δείχνετε. Σεις, προσφιλής νεολαία, αποτελείτε την ελπίδα, το μέλλον της Αλβανικής φυλής. ...Ξέρετε όλοι σας ότι Έλληνες και Αλβανοί είμεθα αδέρφια. Έχουμε κοινήν καταγωγήν. Σας συγχαίρω που έχετε ένα σοφόν και ενθουσιώδη διδάσκαλον, τον πάτερ-Γκιόργκι, που αγωνίζεται πώς να σάς μορφώση και να σάς διαπαιδαγωγήση. ...Μιμηθήτε τον σοφόν διδάσκαλόν σας που μεταφράζει τον Όμηρον, τους Έλληνας συγγραφείς αυτούς που έδωκαν τα φώτα εις όλην την ανθρωπότητα. ...Να είσθε αφωσιωμένοι, πιστοί εις την πατρίδα σας. Αλλά ν' αγαπάτε και την Ελλάδα, χώραν αδελφικήν και ομαίμονα. ...Ζήτω η Αλβανική νεολαία! Ζήτω ο βασιλεύς Ζώγου!
Βροντώδεις ζητωκραυγαί αντήχησαν: Ρόνι Γκρέτσια!...
Εκ του Δημαρχείου, συνοδευόμενοι υπό του λαού, επεσκέφθημεν την σχολήν των θηλέων των Φραγκισκανών, πτωχήν τους πόρους αλλά πλουσίαν από μορφωτικής αποδόσεως. ...Ο πατήρ Γκιόργκι μας προσκαλεί να καθήσωμεν. Εις το βάθος της αιθούσης ανοίγεται του μικρού θεάτρου της σχολής η αυλαία και εμφανίζονται λευκόπεπλοι πεντήκοντα μαθήτριαι, φέρουσαι αμφιέσεις αρχαίων Ελληνίδων και κόμμωσιν αρχαϊκήν και ανθοφορούσαι ήρχισαν, με συνοδείαν αρμονίου, ανακρούοντος ρυθμόν κλασικής μουσικής, χορεύουσαι πλαστικούς Ελληνικούς χορούς. Αι Αλβανίδες μαθήτριαι της Σκόδρας εξετέλουν την "Ιφιγένειαν εν Ταύροις"!»
Όπως οι Έλληνες έχωμεν τα μοναστήρια και οι Τουρκαλβανοί έχουν τους τεκέδες. Μας εδέχθη ο ηγούμενος (μπαμπάς), ένας γλυκύτατος γέρων, με τους μοναχούς του, ο Φασίτ Μεχμέτ. Είναι μία αίρεσις μουσουλμανική, η των Μπεχτασήδων (Δερβίσηδων) λεγομένη. Αφανάτιστοι, πράοι, φιλάνθρωποι. Φορούν επιμήκεις λευκές πουκαμίσες και ένα κυλινδρικό καλυμαύκι με χρωματιστές ταινίες μεταξωτές. Ο γέρων ηγούμενος ωμιλούσε πέντε-έξ γλώσσες: τουρκικά, αλβανικά, βουλγαρικά, σερβικά, ρουμανικά και ολίγον την ελληνικήν. Φαντάζεσθε τι επιδρομαί έγιναν εκείθεν διά μέσου των αιώνων, διά να ομιλή ο αγράμματος, αλλά άκακος γέρων ηγούμενος, τόσες γλώσσες. Εις τον περίβολον της πλουσίας άλλως μονής είδομεν αιωνόβιον πανύψηλον και πολύκλαδον δένδρον, τον κορμόν του οποίου αμφιβάλλω αν θα αγκαλιάζουν έξ άνδρες. Κάτι το υπερφυσικόν.
Ο Τεκές ήτο σημαιοστόλιστος και η Ελληνική σημαία ήτο δίπλα εις την Αλβανικήν, μέσω των άλλων σημαιών των Βαλκανικών Κρατών. Μας εξήγησε την ιστορίαν του Τεκέ, ιδρυθέντος τω 1796 υπό του Μπαμπά Μίμη και τα της ιδρύσεως του Τάγματος των Μπεκτασήδων υπό του σεϊχη Χατζή Μπεκτάς επί σουλτάνου Οσμάν παρά την Αμάσειαν. Οι Μπεκτασήδες διακρίνονται διά το φιλελεύθερον πνεύμα της θρησκείας των, την προς τους Χριστιανούς ανοχήν και το φιλόξενον αυτών. Κέντρον αυτών είναι η εν Καππαδοκία κωμόπολις Κιρ Σεϊρ, ένθα υπάρχει μέγα μοναστήριον αυτών και ξενών διά τους οδοιπόρους. Εις το Τάγμα τούτο εκαυχάτο ότι ανήκε και ο Αλή πασσάς των Ιωαννίνων. Τεκέδες Μπεκτασήδων είναι εις την Αλβανίαν αρκετοί και δύο πλησίον του Αργυροκάστρου.
Εις τον Τεκέν της Κρόγιας έγινε μία συζήτησις υπό των αντιπροσώπων των Κρατών διά την Βαλκανικήν ένωσιν και κατά το πλούσιον πρόγευμα εις την σάλαν του Τεκέ, όπου τελούν τα συμπόσια και τας εορτάς των οι Μπεκτασήδες, ο Μεχμέτ Μπέης Κινίτσα μας έκαμε μίαν θερμήν πρόποσιν, εις την οποίαν απήντησεν ο δήμαρχος κ. Ευαγγελάτος ποιήσας ευλαβή σπονδήν υπέρ της μνήμης του Γεωργίου Καστριώτου, Σκενδέρμπεη, και ο δόκτωρ Πετκώφ εκπρόσωπος της Βουλγαρίας. Οι Δερβίσηδες ?μάς υπηρετούν οι ίδιοι? με κατάλευκες στολές μας παρέθεσαν εις το πρόγευμα ποικίλα φαγητά και τριών ειδών κρασιά.
Περιττόν κρίνω να προσθέσω ότι η φιλοξενία εις τον τεκέν αυτόν ήτο όντως ηγεμονική. Και τα εδώδιμα όλα του μοναστηριού, ως και το κρασί, δώδεκα ετών, με ποικιλίαν γλυκυσμάτων, πράγμα που ενθουσίασε τους φιλοξενουμένους Βουλγάρους, Τούρκους και Έλληνας αντιπροσώπους, οι οποίοι δεν εγνωρίζαμεν πώς να ευχαριστήσωμεν τους αγαθούς αυτούς μοναχούς.
Μετά την Κρόγιαν επανήλθομεν εις Τίρανα και την επομένην διεπεραιώθημεν μετά τετράωρον επ' αυτοκινήτου διαδρομήν εις μίαν μεγάλην και εξακουστήν Αλβανικήν πόλιν, την Σκόδραν (Σκούταρι), συνοδευόμενοι από τους βουλευτάς κ.κ. Παπαπάνον και Σικιέλ Σερεγκή, τον διευθυντήν της "Όρα" [εφημερίδας των Τιράνων] κ. Τ.Δίλον και άλλους. Είναι εκεί η καρδιά της Αρβανιτιάς. Όταν σας λέγουν: "Είμαι Αρβανίτης Σκορδιάνος", εννοούν τον ηρωικόν, τον ανεκφύλιστον, τον αδάμαστον Αρβανίτην. Μεγάλη και ενδιαφέρουσα πόλις η Σκόδρα, περιβαλλομένη από λιμνοθάλασσαν με δύο-τρεις μεγάλας γεφύρας, συνδεούσας το έναντι τμήμα της. Μού ενθύμισεν η Σκόδρα την Βουδαπέστην, την οποίαν τέμνει ο Δούναβις, τηρουμένων, εννοείται, των αναλογιών.
Εις την ακρώρειαν αυτήν της Αλβανίας, όπου παρά την Λαβεάτιδα λίμνην, επί γραφικής θέσεως είναι η παλαιά πόλις της Σκόδρας μας επεφυλάσσετο μία ακόμη ενθουσιώδης διαδήλωσις. Αι αρχαί με επικεφαλής τον Νομάρχην κ. Σίρρι Λεσκοβίκι (άλλοτε επί Τουρκοκρατίας, Νομάρχην Θεσσαλονίκης) και τον Δήμαρχον κ. Σουστέν Ιμίρη, τα σχολεία με τας μουσικάς των και ο λαός με την φιλαρμονικήν και με ελληνικάς και αλβανικάς σημαίας μας υπεδέχθησαν εν συναγερμώ. Οι καθολικοί και οι Μουσουλμάνοι καθώς και οι ορθόδοξοι της Σκόδρας εξεδήλωσαν τα αισθήματά των με ενθουσιώδεις ζητωκραυγάς υπέρ της Ελλάδος και της Ελληνοαλβανικής φιλίας.
...Η ημερησία εν αυτή διαμονή μας απετέλεσε σειράν εμπνεύσεων και συγκινήσεων. Αι αρχαί πάσαι ?νομάρχης, δήμαρχος και άλλοι εκλεκτοί πολίται? μας επιδαψίλευσαν εξαιρετικάς περιποιήσεις. Προηγήθη, φαίνεται, και εκεί η φήμη ότι ομιλούμεν την γλώσσαν των, διά να εύρωμεν τόσην εγκαρδιότητα. ...κατελήξαμεν το απόγευμα εις το Δημαρχείον. Περί τους 40 Σκορδιάνους διανοουμένους, με τον νομάρχην και τον δήμαρχον, επρογευματίσαμεν εις το "Σπίτι της πόλεως". Αντηλλάγησαν αι εγκαρδιώτεραι ευχαί υπέρ της προόδου των δύο αδελφών λαών. Ηυτυχήσαμεν να έχωμεν ομοτράπεζον ένα σοφόν Αλβανόν κληρικόν, τον διευθυντήν της σχολής των Φραγκισκανών, τον πάτερ-Γκιόργκι Φίτσι, θα έλεγα τον μεγαλύτερον Αλβανόν διανοούμενον, συγγραφέα, παιδαγωγόν, πολιτισμένον, εθνικόν ποιητήν.
Αίφνης, κατά τας διαχυτικωτέρας στιγμάς, ακούομεν σάλπιγγας να σαλπίζουν, μουσικάς να παιανίζουν. Τι ήσαν; Μαθηταί και μαθήτριαι κατά σχολάς και κατά τάξεις ήρχοντο να παρελάσουν προ ημών, σταθμεύσαντες προ του Δημαρχείου. Εις τας χιλιάδας των μαθητών προστίθενται και χιλιάδες κατοίκων. Ήτο πράγματι ένας συναγερμός ολοκλήρου της πόλεως.
Κατά το πρόγευμα εχαιρέτισεν ημάς εγκαρδιώτατα ο Δήμαρχος Αλβανιστί, ένας μορφωμένος νέος Γαλλιστί, ο υποφαινόμενος Αλβανιστί και ο πάτερ Γκιόργκι επίσης Αλβανιστί.
Ζητώ την άδειαν να απευθύνω ολίγα λόγια εις τα παιδιά και εξελθών εις τον εξώστην μετά του δημάρχου Μεσολογγίου κ. Ευαγγελάτου χαιρετίζω τους Σκορδιάνους εις γλώσσαν Αλβανικήν, ως εξής περίπου:
-Νεολαία Αλβανική (Ντιελμιρί Σκιπετάρ). Σας φέρνομεν χαιρετισμούς από την πρωτεύουσαν του Ελληνισμού, από τας Αθήνας, και από άλλην ένδοξον πόλιν, από το ιστορικόν Μεσολόγγι. (Ζητοκραυγαί: Ρόνι Γκρετσία! Ζήτω η Ελλάς!). Είμεθα γοητευμένοι από την ανά την ωραίαν πατρίδα σας περιοδείαν μας, από τας προόδους που βλέπομεν, από την αγάπην που μας δείχνετε. Σεις, προσφιλής νεολαία, αποτελείτε την ελπίδα, το μέλλον της Αλβανικής φυλής. ...Ξέρετε όλοι σας ότι Έλληνες και Αλβανοί είμεθα αδέρφια. Έχουμε κοινήν καταγωγήν. Σας συγχαίρω που έχετε ένα σοφόν και ενθουσιώδη διδάσκαλον, τον πάτερ-Γκιόργκι, που αγωνίζεται πώς να σάς μορφώση και να σάς διαπαιδαγωγήση. ...Μιμηθήτε τον σοφόν διδάσκαλόν σας που μεταφράζει τον Όμηρον, τους Έλληνας συγγραφείς αυτούς που έδωκαν τα φώτα εις όλην την ανθρωπότητα. ...Να είσθε αφωσιωμένοι, πιστοί εις την πατρίδα σας. Αλλά ν' αγαπάτε και την Ελλάδα, χώραν αδελφικήν και ομαίμονα. ...Ζήτω η Αλβανική νεολαία! Ζήτω ο βασιλεύς Ζώγου!
Βροντώδεις ζητωκραυγαί αντήχησαν: Ρόνι Γκρέτσια!...
Εκ του Δημαρχείου, συνοδευόμενοι υπό του λαού, επεσκέφθημεν την σχολήν των θηλέων των Φραγκισκανών, πτωχήν τους πόρους αλλά πλουσίαν από μορφωτικής αποδόσεως. ...Ο πατήρ Γκιόργκι μας προσκαλεί να καθήσωμεν. Εις το βάθος της αιθούσης ανοίγεται του μικρού θεάτρου της σχολής η αυλαία και εμφανίζονται λευκόπεπλοι πεντήκοντα μαθήτριαι, φέρουσαι αμφιέσεις αρχαίων Ελληνίδων και κόμμωσιν αρχαϊκήν και ανθοφορούσαι ήρχισαν, με συνοδείαν αρμονίου, ανακρούοντος ρυθμόν κλασικής μουσικής, χορεύουσαι πλαστικούς Ελληνικούς χορούς. Αι Αλβανίδες μαθήτριαι της Σκόδρας εξετέλουν την "Ιφιγένειαν εν Ταύροις"!»
