Γενικά είναι σχεδόν αδύνατο να εξακριβώσουμε κατά πόσον οι Τουρκοκρητικοί συνέβαλαν στη διαμόρφωση του αστικού τραγουδιού στην Κρήτη. Υπήρχαν βέβαια οι Μεβλεβήδες στα Χανιά (οι «στροβιλιζόμενοι δερβίσηδες»), αλλά η μουσική τους επηρέασε τους «Κρητικούς Τούρκους»; Σημειωτέον ότι ο μουσουλμανικός πληθυσμός της τουρκοκρατούμενης Κρήτης, εκτός από στρατιωτικούς και διοικητικούς υπαλλήλους και από κάποια δερβισικά τάγματα, αποτελούνταν στη συντριπτική του πλειοψηφία από εξισλαμισμένους Κρητικούς. Συχνά εξισλαμισμένους φαινομενικά –τουλάχιστον στην πρώτη γενιά– αν και αργότερα πολλοί κατέληξαν φανατικοί και αδίστακτοι μουσουλμάνοι. Άλλοι όμως παρέμειναν κρυπτοχριστιανοί και κάποιοι απ’ αυτούς εκδηλώθηκαν σε καιρούς επαναστάσεων, όπως ο Μιχάλης Κουρμούλης και οι άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου. Όλοι αυτοί, αν και ασπάστηκαν την ισλαμική θρησκεία, λόγω των φρικτών συνθηκών ζωής των ραγιάδων, όμως δεν άλλαξαν ιδιαίτερα τη γλώσσα τους ούτε τη στάση τους απέναντι στη ζωή, γι’ αυτό και οι «γνήσιοι Τούρκοι» τους αποκαλούσαν περιφρονητικά «μπουρμάδες» (=γυρισμένους, δηλ. εξωμότες). Αυτό εξάλλου έγινε φανερό όταν το κύμα των Τουρκοκρητικών έφθασε στη Μικρά Ασία, με την Ανταλλαγή των Πληθυσμών, φέροντας τα κρητικά επώνυμα (που υποχρεώθηκαν να τα αλλάξουν) και την άπταιστη κρητική διάλεκτο, τις μαντινάδες κ.τ.λ. βλ. Ι. Κονδυλάκη, Οι Τουρκοκρητικοί, Π. Πρεβελάκη, Το Χρονικό μιας Πολιτείας, Ν. Αγγελή, Τα Ενεψίζικα κ.λπ. Έτσι, οι Τουρκοκρητικοί έπαιζαν, τραγουδούσαν και χόρευαν ό,τι και οι «ρωμιοί» (=χριστιανοί) συμπατριώτες τους. Λύρα, βιολί, μπουλγαρί και μαντολίνο κελαηδούσαν στα χέρια τους (ο βιολάτορας Μουσταφά Καραγκιουλές κι ο οργανοποιός Αμπντούλ Καλημεράκης, με τα περίφημα λυράκια του, πιστοποιούν του λόγου το αληθές), ενώ χόρευαν τους κρητικούς χορούς, τραγουδούσαν Ερωτόκριτο και μαντινάδες και στιχουργούσαν ρίμες για τα δικά τους παληκάρια!
Όμως… μερικά πολύ σημαντικά στοιχεία έρχεται να δώσει η μελέτη του Chris Williams, καθηγητή του τμήματος Μοντέρνων Ελληνικών Σπουδών του King’s College στο Λονδίνο με γενικό τίτλο «The Cretan Muslims and the Music of Crete» που δημοσιεύεται στο Greece and the Balkans: Identities, Perceptions and Cultural Encounters Since the Enlightenment. Ο συγγραφέας, αφού επιβεβαιώνει για ακόμα μία φορά ότι η συντριπτική πλειοψηφία των μουσουλμάνων Κρητών προερχόταν από τον τοπικό πληθυσμό (σελ.209) και φέρνει ως παράδειγμα την «επιβίωση» της μαντινάδας και του Ερωτόκριτου στον πληθυσμό των Giritli (δηλ. Κρητικών –όπως αυτοαποκαλούνται οι Τουρκοκρητικοί), εξάγει μερικά ενδιαφέροντα συμπεράσματα:
1. Παρατηρεί ότι λανθασμένα επικρατεί η άποψη ότι η μουσική των Τουρκοκρητικών είναι περισσότερο τουρκική παρά κρητική (σελ. 210).
2. Θεωρεί ότι οι Τουρκοκρητικοί έχουν στη μνήμη τους την κατάσταση της κρητικής μουσικής των αρχών του αιώνα, δηλαδή όπως καταγράφεται στις πρώτες ηχογραφήσεις. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία αναφέρουν τη σούστα (sousta) και τον πεντοζάλη (pentozalis). Λιγότερο αναφέρουν τον συρτό (sirtos), ενώ ιδιαίτερα έντονη είναι η παρουσία του Ερωτόκριτου στις αφηγήσεις τους. (σελ. 210)
3. Ως μουσικά όργανα αναφέρουν τη λύρα [lyra – η λέξη που χρησιμοποιήθηκε ήταν πάντα lira, ο όρος Girit lirasi μεταφράζεται ως κρητική λύρα (σ.σ. μάλλον «λυρατζή» εννοεί εδώ) ενώ ο όρος kemence (η λύρα στα τούρκικα) δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου] και το μαντολίνο. Κανένας δεν ανέφερε το λαούτο, το βιολί και το μπουλγαρί, παρόλο που χρησιμοποιούνταν στην Κρήτη πολύ πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών (σελ. 210-211).
4. Στη σελίδα 211 αναφέρεται ότι πασίγνωστα σημερινά ακούσματα όπως τα συρτά του Ροδινού, ο σταφιδιανός και το Όσο βαρούν τα σίδερα τους είναι τελείως άγνωστα. Η προφανής άγνοια των αστικών τραγουδιών κρίνεται από το συγγραφέα ιδιαίτερα σημαντική, καθώς ανατρέπει την (σε πολλούς) επικρατούσα αντίληψη ότι τα τραγούδια αυτά αντιπροσωπεύουν τη μουσική κουλτούρα των Τουρκοκρητικών. Εδώ αναφέρεται ότι και στις δυο πλευρές του Αιγαίου οι Κρητικοί συμμετέχουν σε γάμους, γλέντια κ.λ.π. Η ιδέα της συναυλίας (concert) φαίνεται να είναι άγνωστη (σ.σ. εννοεί μάλλον τη μουσική της ταβέρνας).
Στη σελ. 211 έχει μια υποσημείωση που αφορά στο μπουλγαρί. O Charles Edwardes στο Letters from Crete, Letters written during the spring of 1886, (σ.σ. Γράμματα από την Κρήτη, Γράμματα γραμμένα την άνοιξη του 1886) Λονδίνο 1887, σελ.191 αναφέρει «τον Γεώργιο και τη μικρή λύρα του, το «μπουλγαρί» όπως ο ίδιος το αποκαλεί, το οποίο κρεμάει από ένα καρφί στον τοίχο» (σ.σ. πιθανόν ο άνθρωπος εκείνος έπαιζε μπουλγαρί, αλλά ο περιηγητής δεν το γνώριζε και το θεώρησε λύρα).
Στη σελίδα 215 αναφέρεται ότι το Τα βάσανα μου χαίρομαι (σ.σ. ο χαλεπιανός) φαίνεται να έχει «δανειστεί» μελωδίες από το παραδοσιακό τούρκικο τραγούδι «Ada Sahillerinde bekliyorum», ενώ συμπληρώνει ότι για το σταφιδιανό δεν έχει καταγράψει κάτι παρόμοιο.
Ο C. Williams θεωρεί ότι η κρητική μουσική όπως την ξέρουμε σήμερα διαμορφώθηκε κυρίως από τους Χαρίλαο, Ροδινό και Φουσταλιέρη (εξηγεί αναλυτικά), ενώ μια πολύ ωραία ιστορία βρίσκουμε στις σελ. 216-17: Ο Haldun Menemencioglu στο Study of the Klasik Kemence αναφέρει τον Giritli Ali (τον Κρητικό Αλή δηλαδή) ο οποίος μας λέει ότι γύριζε τους δρόμους της Πόλης τη δεκαετία του 1940 παίζοντας ένα tok sesli (με βαθύτερο ήχο δηλαδή) kemence (μάλλον κρητική λύρα!). Ο συγγραφέας, παρόλο που έψαξε σχετικά, καμιά αναφορά ή ηχογράφηση δεν βρήκε από τον Κρητικό Αλή. Μια πληροφορία όμως που του δόθηκε από το νησί Cunda έλεγε ότι ένας Κρητικός ονόματι Αλή εξαφανίστηκε από το σπίτι του στο Αϊβαλί στα μέσα της δεκαετίας του 1930. Ο Αλή ήταν λυράρης…
http://www.rembetiko.gr/forums/showthread.php?t=17849
Όμως… μερικά πολύ σημαντικά στοιχεία έρχεται να δώσει η μελέτη του Chris Williams, καθηγητή του τμήματος Μοντέρνων Ελληνικών Σπουδών του King’s College στο Λονδίνο με γενικό τίτλο «The Cretan Muslims and the Music of Crete» που δημοσιεύεται στο Greece and the Balkans: Identities, Perceptions and Cultural Encounters Since the Enlightenment. Ο συγγραφέας, αφού επιβεβαιώνει για ακόμα μία φορά ότι η συντριπτική πλειοψηφία των μουσουλμάνων Κρητών προερχόταν από τον τοπικό πληθυσμό (σελ.209) και φέρνει ως παράδειγμα την «επιβίωση» της μαντινάδας και του Ερωτόκριτου στον πληθυσμό των Giritli (δηλ. Κρητικών –όπως αυτοαποκαλούνται οι Τουρκοκρητικοί), εξάγει μερικά ενδιαφέροντα συμπεράσματα:
1. Παρατηρεί ότι λανθασμένα επικρατεί η άποψη ότι η μουσική των Τουρκοκρητικών είναι περισσότερο τουρκική παρά κρητική (σελ. 210).
2. Θεωρεί ότι οι Τουρκοκρητικοί έχουν στη μνήμη τους την κατάσταση της κρητικής μουσικής των αρχών του αιώνα, δηλαδή όπως καταγράφεται στις πρώτες ηχογραφήσεις. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία αναφέρουν τη σούστα (sousta) και τον πεντοζάλη (pentozalis). Λιγότερο αναφέρουν τον συρτό (sirtos), ενώ ιδιαίτερα έντονη είναι η παρουσία του Ερωτόκριτου στις αφηγήσεις τους. (σελ. 210)
3. Ως μουσικά όργανα αναφέρουν τη λύρα [lyra – η λέξη που χρησιμοποιήθηκε ήταν πάντα lira, ο όρος Girit lirasi μεταφράζεται ως κρητική λύρα (σ.σ. μάλλον «λυρατζή» εννοεί εδώ) ενώ ο όρος kemence (η λύρα στα τούρκικα) δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου] και το μαντολίνο. Κανένας δεν ανέφερε το λαούτο, το βιολί και το μπουλγαρί, παρόλο που χρησιμοποιούνταν στην Κρήτη πολύ πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών (σελ. 210-211).
4. Στη σελίδα 211 αναφέρεται ότι πασίγνωστα σημερινά ακούσματα όπως τα συρτά του Ροδινού, ο σταφιδιανός και το Όσο βαρούν τα σίδερα τους είναι τελείως άγνωστα. Η προφανής άγνοια των αστικών τραγουδιών κρίνεται από το συγγραφέα ιδιαίτερα σημαντική, καθώς ανατρέπει την (σε πολλούς) επικρατούσα αντίληψη ότι τα τραγούδια αυτά αντιπροσωπεύουν τη μουσική κουλτούρα των Τουρκοκρητικών. Εδώ αναφέρεται ότι και στις δυο πλευρές του Αιγαίου οι Κρητικοί συμμετέχουν σε γάμους, γλέντια κ.λ.π. Η ιδέα της συναυλίας (concert) φαίνεται να είναι άγνωστη (σ.σ. εννοεί μάλλον τη μουσική της ταβέρνας).
Στη σελ. 211 έχει μια υποσημείωση που αφορά στο μπουλγαρί. O Charles Edwardes στο Letters from Crete, Letters written during the spring of 1886, (σ.σ. Γράμματα από την Κρήτη, Γράμματα γραμμένα την άνοιξη του 1886) Λονδίνο 1887, σελ.191 αναφέρει «τον Γεώργιο και τη μικρή λύρα του, το «μπουλγαρί» όπως ο ίδιος το αποκαλεί, το οποίο κρεμάει από ένα καρφί στον τοίχο» (σ.σ. πιθανόν ο άνθρωπος εκείνος έπαιζε μπουλγαρί, αλλά ο περιηγητής δεν το γνώριζε και το θεώρησε λύρα).
Στη σελίδα 215 αναφέρεται ότι το Τα βάσανα μου χαίρομαι (σ.σ. ο χαλεπιανός) φαίνεται να έχει «δανειστεί» μελωδίες από το παραδοσιακό τούρκικο τραγούδι «Ada Sahillerinde bekliyorum», ενώ συμπληρώνει ότι για το σταφιδιανό δεν έχει καταγράψει κάτι παρόμοιο.
Ο C. Williams θεωρεί ότι η κρητική μουσική όπως την ξέρουμε σήμερα διαμορφώθηκε κυρίως από τους Χαρίλαο, Ροδινό και Φουσταλιέρη (εξηγεί αναλυτικά), ενώ μια πολύ ωραία ιστορία βρίσκουμε στις σελ. 216-17: Ο Haldun Menemencioglu στο Study of the Klasik Kemence αναφέρει τον Giritli Ali (τον Κρητικό Αλή δηλαδή) ο οποίος μας λέει ότι γύριζε τους δρόμους της Πόλης τη δεκαετία του 1940 παίζοντας ένα tok sesli (με βαθύτερο ήχο δηλαδή) kemence (μάλλον κρητική λύρα!). Ο συγγραφέας, παρόλο που έψαξε σχετικά, καμιά αναφορά ή ηχογράφηση δεν βρήκε από τον Κρητικό Αλή. Μια πληροφορία όμως που του δόθηκε από το νησί Cunda έλεγε ότι ένας Κρητικός ονόματι Αλή εξαφανίστηκε από το σπίτι του στο Αϊβαλί στα μέσα της δεκαετίας του 1930. Ο Αλή ήταν λυράρης…
http://www.rembetiko.gr/forums/showthread.php?t=17849
