28 Οκτωβρίου 1940: Μια ιστορική εθνική επέτειος που, κάθε χρόνο, γιορτάζεται με κάθε επισημότητα, σε κάθε γωνιά της Ελλάδας.
Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος είχε αρχίσει από το 1939, με τη γερμανική εισβολή στην Πολωνία. Στις 10 Ιουνίου η Ιταλία εισέρχεται στον πόλεμο και τον Αύγουστο του 1940, θα προκαλέσει τη χώρα μας με τον τορπιλισμό στην Τήνο του ευδρόμου «Έλλη», ανήμερα της μεγάλης γιορτής της Παναγίας.
Είναι ο προάγγελος της ιταλικής επίθεσης στην Ελλάδα, που προετοιμάζεται με κάθε μυστικότητα, πριν αυτή εκδηλωθεί στις 28 Οκτωβρίου του 1940.
Η χώρα μας, χωρίς να διαθέτει τα τεράστια πολεμικά μέσα των εισβολέων Ιταλών και με μόνα όπλα της την ψυχή και τη γενναιότητα του λαού της είπε ΟΧΙ στο ιταμό τελεσίγραφο του Ιταλού δικτάτορα Μουσολίνι, καταφέρνοντας, στο μέτωπο της Αλβανίας, καίριο κτύπημα στις ιμπεριαλιστικές του φιλοδοξίες, σε σημείο ταπείνωσης, γεγονός που ανάγκασε τον επίσης δικτάτορα της Γερμανίας, τον Χίτλερ, να ανασυντάξει τα πολεμικά του πλάνα και να προστρέξει σε βοήθεια του φανφαρόνου συμμάχου του.
Η Ελλάδα, αφού αντιστάθηκε ηρωικά στις σιδηρόφρακτες στρατιές του Χίτλερ, υπέκυψε στις κατά πολύ ανώτερες στρατιωτικές του δυνάμεις και αναπόφευκτα υπέστη στις 24 Απριλίου 1941, την τριπλή κατοχή από τις συνασπισμένες δυνάμεις της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Βουλγαρίας.
Κι από την σκληρή αυτή κατοχή ξεπήδησε η εποποιϊα της Εθνικής Αντίστασης, που σε συνδυασμό με τις νίκες των συμμάχων οδήγησαν στην πτώση των δυνάμεων του ναζιστικού και φασιστικού άξονα και στην απελευθέρωση της χώρας μας.
Αυτό είναι με λίγα λόγια το ιστορικό πλαίσιο της μεγάλης αυτής ιστορικής επετείου.
Όμως τα Δωδεκάνησα την περίοδο εκείνη είναι σκλαβωμένα, υπό την κατοχή των Ιταλών, που μετά τη συνθήκη της Λωζάνης το 1923, απέκτησαν κυριαρχικά δικαιώματα με βάση το διεθνές δίκαιο και τις διεθνείς συνθήκες.
Και όσο κι αν είναι αντιφατικό και οξύμωρο, από τον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940, άρχισε να ξαναγεννιέται η ελπίδα ότι μαζί με τη νίκη των ελληνικών και συμμαχικών δυνάμεων, θα ερχόταν επιτέλους και η ώρα της δικής τους απελευθέρωσης.
Ας δούμε όμως υπό μορφή χρονολογίου τα κυριότερα γεγονότα από την έναρξη του Β' παγκοσμίου πολέμου, μέχρι τα χρόνια της Κατοχής.
1 Σεπτεμβρίου 1939
Γερμανική εισβολή στην Πολωνία. Η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία και οι κτήσεις της κηρύσσουν τον πόλεμο στη Γερμανία. Η Ιταλία από τις 7 Απριλίου του 1939 είχε καταλάβει την Αλβανία.
9 Απριλίου 1940Γερμανική επίθεση στη Δανία και τη Νορβηγία.
10 Μαϊου 1940Γερμανική επίθεση στην Ολλανδία το Βέλγιο και τη Γαλλία, που θα συνθηκολογήσει στις 22 Ιουνίου.
10 Ιουνίου 1940Η Ιταλία εισέρχεται στον πόλεμο. Δημιουργείται έτσι ο γερμανοϊταλικός Άξονας.
Ιούνιος-Ιούλιος 1940Η Σοβιετική Ένωση καταλαμβάνει την Εσθονία, τη Λιθουανία, τη Λετονία, τη Βεσαραβία και άλλα όμορα εδάφη.
Αύγουστος 1940Οι Ιταλοί εισβάλλουν στην Αίγυπτο και οι Βρετανοί στη Σομαλία.
4 Οκτωβρίου 1940Συνάντηση Χίτλερ και Μουσολίνι. Καμιά αναφορά για Ελλάδα και Ρουμανία.
28 Οκτωβρίου 1940Στις τρεις τα ξημερώματα της Δευτέρας, 28 Οκτωβρίου του 1940, για τους Ιταλούς η δεκάτη ογδόη επέτειος από την φασιστική «πορεία προς τη Ρώμη», που έφερε, το 1922, τον Μουσολίνι στην εξουσία, ο Ιταλός πρεσβευτής στην Αθήνα Γκράτσι, επισκέπτεται, στην οικία του, τον πρωθυπουργό της Χώρας, Ιωάννη Μεταξά και του επιδίδει τελεσίγραφο με το οποίο ζητούσε, εντός τριών ωρών, την ελεύθερη διέλευση και στάθμευση των ιταλικών στρατευμάτων στην Ελλάδα.
Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος είχε αρχίσει από το 1939, με τη γερμανική εισβολή στην Πολωνία. Στις 10 Ιουνίου η Ιταλία εισέρχεται στον πόλεμο και τον Αύγουστο του 1940, θα προκαλέσει τη χώρα μας με τον τορπιλισμό στην Τήνο του ευδρόμου «Έλλη», ανήμερα της μεγάλης γιορτής της Παναγίας.
Είναι ο προάγγελος της ιταλικής επίθεσης στην Ελλάδα, που προετοιμάζεται με κάθε μυστικότητα, πριν αυτή εκδηλωθεί στις 28 Οκτωβρίου του 1940.
Η χώρα μας, χωρίς να διαθέτει τα τεράστια πολεμικά μέσα των εισβολέων Ιταλών και με μόνα όπλα της την ψυχή και τη γενναιότητα του λαού της είπε ΟΧΙ στο ιταμό τελεσίγραφο του Ιταλού δικτάτορα Μουσολίνι, καταφέρνοντας, στο μέτωπο της Αλβανίας, καίριο κτύπημα στις ιμπεριαλιστικές του φιλοδοξίες, σε σημείο ταπείνωσης, γεγονός που ανάγκασε τον επίσης δικτάτορα της Γερμανίας, τον Χίτλερ, να ανασυντάξει τα πολεμικά του πλάνα και να προστρέξει σε βοήθεια του φανφαρόνου συμμάχου του.
Η Ελλάδα, αφού αντιστάθηκε ηρωικά στις σιδηρόφρακτες στρατιές του Χίτλερ, υπέκυψε στις κατά πολύ ανώτερες στρατιωτικές του δυνάμεις και αναπόφευκτα υπέστη στις 24 Απριλίου 1941, την τριπλή κατοχή από τις συνασπισμένες δυνάμεις της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Βουλγαρίας.
Κι από την σκληρή αυτή κατοχή ξεπήδησε η εποποιϊα της Εθνικής Αντίστασης, που σε συνδυασμό με τις νίκες των συμμάχων οδήγησαν στην πτώση των δυνάμεων του ναζιστικού και φασιστικού άξονα και στην απελευθέρωση της χώρας μας.
Αυτό είναι με λίγα λόγια το ιστορικό πλαίσιο της μεγάλης αυτής ιστορικής επετείου.
Όμως τα Δωδεκάνησα την περίοδο εκείνη είναι σκλαβωμένα, υπό την κατοχή των Ιταλών, που μετά τη συνθήκη της Λωζάνης το 1923, απέκτησαν κυριαρχικά δικαιώματα με βάση το διεθνές δίκαιο και τις διεθνείς συνθήκες.
Και όσο κι αν είναι αντιφατικό και οξύμωρο, από τον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940, άρχισε να ξαναγεννιέται η ελπίδα ότι μαζί με τη νίκη των ελληνικών και συμμαχικών δυνάμεων, θα ερχόταν επιτέλους και η ώρα της δικής τους απελευθέρωσης.
Ας δούμε όμως υπό μορφή χρονολογίου τα κυριότερα γεγονότα από την έναρξη του Β' παγκοσμίου πολέμου, μέχρι τα χρόνια της Κατοχής.
1 Σεπτεμβρίου 1939
Γερμανική εισβολή στην Πολωνία. Η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία και οι κτήσεις της κηρύσσουν τον πόλεμο στη Γερμανία. Η Ιταλία από τις 7 Απριλίου του 1939 είχε καταλάβει την Αλβανία.
9 Απριλίου 1940Γερμανική επίθεση στη Δανία και τη Νορβηγία.
10 Μαϊου 1940Γερμανική επίθεση στην Ολλανδία το Βέλγιο και τη Γαλλία, που θα συνθηκολογήσει στις 22 Ιουνίου.
10 Ιουνίου 1940Η Ιταλία εισέρχεται στον πόλεμο. Δημιουργείται έτσι ο γερμανοϊταλικός Άξονας.
Ιούνιος-Ιούλιος 1940Η Σοβιετική Ένωση καταλαμβάνει την Εσθονία, τη Λιθουανία, τη Λετονία, τη Βεσαραβία και άλλα όμορα εδάφη.
Αύγουστος 1940Οι Ιταλοί εισβάλλουν στην Αίγυπτο και οι Βρετανοί στη Σομαλία.
4 Οκτωβρίου 1940Συνάντηση Χίτλερ και Μουσολίνι. Καμιά αναφορά για Ελλάδα και Ρουμανία.
28 Οκτωβρίου 1940Στις τρεις τα ξημερώματα της Δευτέρας, 28 Οκτωβρίου του 1940, για τους Ιταλούς η δεκάτη ογδόη επέτειος από την φασιστική «πορεία προς τη Ρώμη», που έφερε, το 1922, τον Μουσολίνι στην εξουσία, ο Ιταλός πρεσβευτής στην Αθήνα Γκράτσι, επισκέπτεται, στην οικία του, τον πρωθυπουργό της Χώρας, Ιωάννη Μεταξά και του επιδίδει τελεσίγραφο με το οποίο ζητούσε, εντός τριών ωρών, την ελεύθερη διέλευση και στάθμευση των ιταλικών στρατευμάτων στην Ελλάδα.
Με τη γαλλική φράση « Alors , c ' est la guerre », που σημαίνει « Πόλεμος λοιπόν », ο Μεταξάς απορρίπτει το ιταμό ιταλικό τελεσίγραφο και απευθύνει διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό.
Αρχίζει έτσι η ιταλική επίθεση κατά της Ελλάδας, στο αλβανικό μέτωπο, την ώρα που ο λαός διαδηλώνοντας στους δρόμους της Αθήνας κατά της Ιταλίας, τρέχει με ενθουσιασμό να καταταγεί και να πολεμήσει στο μέτωπο.
Η Ιταλία επιδιώκει μ' αυτήν την αιφνιδιαστική, ακόμη και για τους συμμάχους της, επίθεση, δύο στόχους: Να δημιουργήσει αντιπερισπασμό στις επιτυχίες του Χίτλερ, βάζοντας φρένο στη γερμανική εξάπλωση στο βαλκανικό χώρο και ταυτόχρονα, να περιορίσει τις βρετανικές θέσεις στη Μεσόγειο. Η Ελλάδα, εμπόδιο σ' αυτές της τις φιλοδοξίες, έπρεπε με κάθε τρόπο τιμωρηθεί.
Αρχίζει έτσι η ιταλική επίθεση κατά της Ελλάδας, στο αλβανικό μέτωπο, την ώρα που ο λαός διαδηλώνοντας στους δρόμους της Αθήνας κατά της Ιταλίας, τρέχει με ενθουσιασμό να καταταγεί και να πολεμήσει στο μέτωπο.
Η Ιταλία επιδιώκει μ' αυτήν την αιφνιδιαστική, ακόμη και για τους συμμάχους της, επίθεση, δύο στόχους: Να δημιουργήσει αντιπερισπασμό στις επιτυχίες του Χίτλερ, βάζοντας φρένο στη γερμανική εξάπλωση στο βαλκανικό χώρο και ταυτόχρονα, να περιορίσει τις βρετανικές θέσεις στη Μεσόγειο. Η Ελλάδα, εμπόδιο σ' αυτές της τις φιλοδοξίες, έπρεπε με κάθε τρόπο τιμωρηθεί.
Η κατάσταση στα Δωδεκάνησα.
Την περίοδο της ιταλικής εισβολής στην Ελλάδα, πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής στη Ρόδο και στα Δωδεκάνησα ήταν ο διαβόητος τετράρχης του φασισμού, ο Cesare Maria De Vecchi , Conte di Val Cismon , όπως υπέγραφε και όπως ήθελε να αποκαλείται, με αυτόν τον πομπώδη τρόπο.
28 Οκτωβρίου 1940Οι Ιταλοί συγκεντρώνουν σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως ( Concentramento ) στην τάφρο του φρουρίου, όλους τους άρρενες Δωδεκανήσιους Έλληνες υπηκόους, ηλικίας 20-60 ετών.
Την ίδια ώρα στην Αθήνα, πυκνές ομάδες Δωδεκανησίων, κάθε ηλικίας, από τις συνοικίες της Αθήνας και του Πειραιά, αλλά και από άλλα κέντρα της Αττικής, συγκεντρώθηκαν, με τα δωδεκανησιακά λάβαρα, στο κέντρο της πρωτεύουσας και κατέκλυζαν τα γραφεία των Δωδεκανησιακών Συλλόγων για να τους πιέσουν να ενεργήσουν προς τα υπουργεία, ώστε να μπορέσουν να καταταγούν στον Εθνικό Στρατό. Ένα ήταν το αίτημα: « Να πολεμήσουν και οι Δωδεκανήσιοι ».
Πρόεδρος της Κεντρικής Δωδεκανησιακής Επιτροπής διορίζεται ο πατριώτης Ιωάννης Καζούλλης , ο οποίος είχε έλθει από την Αίγυπτο για ειδική αποστολή.
1 Νοεμβρίου 1940Ο Αλέξανδρος Διάκος από τη Χάλκη, είναι ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός που «πέφτει» ηρωικά μαχόμενος στο λόφο της Τσούκας.
13 Νοεμβρίου 1940Με την υπ' αριθμ. Α.Π. 10234/13.11.1940 συγκροτείται το Σύνταγμα Εθελοντών Δωδεκανησίων , ως αυτοτελής μονάδα του στρατεύματος, με πρώτο προσωρινό διοικητή και διοικητή του Α' τάγματος, τον ταγματάρχη από τη Σύμη, Μάρκο Κλαδάκη .
27 Νοεμβρίου 1940 Ο Ιταλός κυβερνήτης De Vecchi φεύγει από τη Ρόδο για τη Ρώμη. Δεν θα επιστρέψει πλέον και θα αντικατασταθεί από τις 16 Δεκεμβρίου από τον στρατηγό Ettore Bastico .
25 Ιουλίου 1941Ο νάυαρχος Inigo Campioni αναλαμβάνει κυβερνήτης των νησιών.
Την ίδια ώρα στην Αθήνα, πυκνές ομάδες Δωδεκανησίων, κάθε ηλικίας, από τις συνοικίες της Αθήνας και του Πειραιά, αλλά και από άλλα κέντρα της Αττικής, συγκεντρώθηκαν, με τα δωδεκανησιακά λάβαρα, στο κέντρο της πρωτεύουσας και κατέκλυζαν τα γραφεία των Δωδεκανησιακών Συλλόγων για να τους πιέσουν να ενεργήσουν προς τα υπουργεία, ώστε να μπορέσουν να καταταγούν στον Εθνικό Στρατό. Ένα ήταν το αίτημα: « Να πολεμήσουν και οι Δωδεκανήσιοι ».
Πρόεδρος της Κεντρικής Δωδεκανησιακής Επιτροπής διορίζεται ο πατριώτης Ιωάννης Καζούλλης , ο οποίος είχε έλθει από την Αίγυπτο για ειδική αποστολή.
1 Νοεμβρίου 1940Ο Αλέξανδρος Διάκος από τη Χάλκη, είναι ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός που «πέφτει» ηρωικά μαχόμενος στο λόφο της Τσούκας.
13 Νοεμβρίου 1940Με την υπ' αριθμ. Α.Π. 10234/13.11.1940 συγκροτείται το Σύνταγμα Εθελοντών Δωδεκανησίων , ως αυτοτελής μονάδα του στρατεύματος, με πρώτο προσωρινό διοικητή και διοικητή του Α' τάγματος, τον ταγματάρχη από τη Σύμη, Μάρκο Κλαδάκη .
27 Νοεμβρίου 1940 Ο Ιταλός κυβερνήτης De Vecchi φεύγει από τη Ρόδο για τη Ρώμη. Δεν θα επιστρέψει πλέον και θα αντικατασταθεί από τις 16 Δεκεμβρίου από τον στρατηγό Ettore Bastico .
25 Ιουλίου 1941Ο νάυαρχος Inigo Campioni αναλαμβάνει κυβερνήτης των νησιών.
Το αφιέρωμα της Κεντρικής Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ρόδου στην 28 η Οκτωβρίου 1940, περιλαμβάνει ένα σύνολο από κείμενα, επεξηγηματικά και διαφωτιστικά για τα γεγονότα, που περιληπτικά, περιλαμβάνονται στην εισαγωγή και στο χρονολόγιο.
ΑΝΤΩΝΗΣ ΑΓΓΕΛΗΣ
ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
