Για πρώτην φορά γίνεται μνεία Αρβανιτών κατοίκων στην
Κούλουρη, στην έκθεση του πρόξενου της Αγγλίας Ι. Ζιρώ , το 1674.
Δεν εξηγείται σ’ αυτήν πότε και υπό ποιες συνθήκες είχαν εγκατασταθή εκεί .
Ωστόσο ο τρόπος με τον οποίον τους αναφέρει ο Ζιρώ , ξεχωριστά από τους άλλους κατοίκους , -ενώ δεν γράφει έτσι για τους Αρβανίτες άλλων μερών , όπου το πέρασμα αρκετών αιώνων είχε επιτρέψει να προχωρήσει πολύ η αφομοίωσις των δύο στοιχείων- μαρτυρεί, ότι η εποίκισις τους στην Κούλουρη δεν είχε γίνει ακόμα μακρυνό γεγονός . Γράφει, συγκεκριμένως ο Άγγλος πρόξενος :
« Δεν υπάρχουν επάνω στο νησί παρά τρία χωριά : το ένα ονομαζόμενο Κούλουρη , το άλλο Μητρόπολις και το άλλο Αμπελάκι . Σε όλο το νησί δεν υπάρχουν παρά 600 ψυχές , εν μέρει Έλληνες , εν μέρει Αρβανίτες » .
Εώς τον προηγούμενο χρόνο , ήσαν περίπου 1000 οι κάτοικοι της Κούλουρης , αλλά περισσότερο από 300 είχαν χαθή , γράφει , κατά την επιδημία που είχε μεσολαβήσει .
Συνεχίζοντας την περιγραφή , μας πληροφορεί για την οικονομική κατάσταση του νησιού και για τους φόρους που έδιναν οι κάτοικοι στον Καπουδάνπασά .
Τα κυριώτερα προιόντα που απέφεραν οι πευκώνες του ήσαν ρητσίνα, πίσσα και κατράμι , αλλά και στάχτη από κέδρα , που την πουλούσαν οι Κουλουριώτες στους σαπουντζήδες της Αθήνας . Ένας σπουδαίος πόρος που είχαν επίσης, ήταν το ψάρεμα, με το οποίον επρομήθευαν όλο το ψάρι που ερχόταν στην αγορά της Αθήνας.
Γι’ αυτό και η παραλία του Περάματος προς την πλευρά της Αττικής λεγόταν η «Σκάλα του ψαριού» . Λίγα χρόνια αργότερα , όταν στην κοινοτική ζωή της Αθήνας είχε ζωτική θέση η αρβανίτικη παροικία , βλέπει κανείς στα περιστατικά που είχε ως επακόλουθα η εκστρατεία του Μοροζίνη , πόσο στενές ήσαν οι σχέσεις και πόσο έντονη η επικοινωνία με την Κούλουρη , πράγμα που δεν παρατηρείται , σε τέτοιον βαθμό τουλάχιστον, σε παλαιότερες εποχές .
Καταφεύγουν σ’ αυτό το νησί οι Αθηναίοι , σαν σε συγγενικό σπίτι , όταν τους άφησε ανυπεράσπιστους και έφυγε ο Βενετός αρχιστράτηγος , και έμειναν εκεί εκπατρισμένοι επί τρία χρόνια . Και ενώ κατά τους προηγούμενους αιώνες οι Κουλουριώτες δεν φαίνονται πουθενά στην ιστορία , κατά το τέλος του 18ου αιώνος , κατά την επανάσταση του Ορλώφ , οι Αρβανίτες της Κούλουρης αναστατώνουν , όπως θα ιδούμε πιο κάτω , το Αιγαίον και την Αττική με την ανταρσία τους .
Τότε δε μαρτυρείται και οικισμός στον Αγκίστρι , ασφαλώς αρβανίτικος , όπως τον εγνωρίσαμε στα χρόνια μας , συγγενικός δε με τους Αρβανίτες της Κούλουρης , γιατί βλέπομε εκεί να καταφεύγη με την οικογένεια του , σε στιγμές κινδύνου , ο πρωτοστάτης της ανταρσίας των Κουλουριωτών , ο φοβερός Μητρομάρας .
Κατά την μεγάλη επανάστασι , επίσης , επιβεβαιώνουν , οι Αρβανίτες της Κούλουρης την συγγένεια τους με τους Αθηναίους , με την ηρωική συμμετοχή τους στον αγώνα της Αθήνας . Γενικά σε κάθε κίνδυνο , σε κάθε ανάγκη , σε κάθε μεγάλη περίσταση οι Αθηναίοι είχαν καταφύγιο την Κούλουρη.
Τόσο , ώστε η Αθηναική λαογραφία έπλασε , μ’αυτήν την αλήθεια , την παροιμιώδη έκφραση , που την χρησιμοποιούν ακόμα σε τέτοιες περιστάσεις :
« Πήγε η ψυχή μου στην Κούλουρη ! » .
Πηγή : " Αρβανίτες : Οι Δωριείς του σύγχρονου Ελληνισμού " του Κ. Μπίρη
