Το κείμενο που ακολουθεί, δημοσιεύτηκε την Κυριακή 8 Ιουλίου στην εφημερίδα "Εποχή". Πρόκειται για ένα κείμενο που με συγκλόνισε, και που νομίζω πως πρέπει να μείνει στην μνήμη μας, σαν το "εις μνήμην του δάσους που χάσαμε". Η ιστορία έπαιξε κι άλλο παιχνίδι, τραγικό παιχνίδι, σαν αυτά που αρέσκεται να παίζει κατά καιρούς...
Ευχαριστώ τους ανθρώπους της "Εποχής" που το δημοσίευσαν, και που με χαρά μου το έδωσαν, και μου επέτρεψαν να το αναδημοσιεύσω στο "Αριστερό Παράθυρο".
Τα Δερβενοχώρια για τις εγκυκλοπαίδειες είναι πέντε χωριά (Σκούρτα, Πύλη/Δερβενοσάλεσι, Στεφάνη/Κρόρα, Πάνακτος/Κακονισχήρι και Πράσινο/Καβάσιλα) στο οροπέδιο της Πάστρας, μεταξύ Κιθαιρώνα και Πάρνηθας κατοικημένα από Αρβανίτες, οι οποίοι παλαιότερα φυλούσαν τα περάσματα (=δερβένια) μεταξύ Αττικής και Βοιωτίας. Στις μέρες μας απομονωμένοι οι κάτοικοί τους, εξαιτίας της χρήσης νέων οδών επικοινωνίας, ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Για τους Έλληνες τηλεθεατές τα Δερβενοχώρια πήραν τη θέση τους στο χάρτη και μπήκαν στην κουβέντα τους ύστερα από την τελευταία(
καταστροφική πυρκαγιά. Για πολλούς Αθηναίους και Αθηναίες ταυτίζονται με τις κυριακάτικες εφόδους τους σε μια κοντινή «όαση» με ταβέρνες και ψησταριές. Για τους ντόπιους, όμως, τα Δερβενοχώρια είναι γνωστά ως «Καμένα Χωριά». Και αυτό γιατί η Ιστορία εισέβαλε στην περιοχή εξαιρετικά βίαια πριν εξήντα τέσσερα χρόνια, στα 1943, και τα κατέκαψε.
Ήταν χαράματα της 16ης Οκτωβρίου 1943 όταν ένας λόχος εκατόν είκοσι Γερμανών στρατιωτών ανηφόρησε από την Ελευσίνα προς τα χωριά με σκοπό να εκδιώξει τμήματα του 34ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ που είχαν ορμητήριο την περιοχή, και να καταστρέψει κάθε εστία βοήθειας και τροφοδοσίας τους. Η είδηση φτάνει από ένα τσοπανόπουλο που ξέφυγε, στο χωριό και το τμήμα του εφεδρικού ΕΛΑΣ μαζί με απλούς κατοίκους πιάνει θέσεις για να αποκρούσει τους κατακτητές με επικεφαλής τον Στέφα Μαλιάτση. Μόλις φώτισε οι Γερμανοί φάνηκαν να προχωρούν ακροβολισμένοι στα πρώτα σπίτια του χωριού. Οι Πυλιώτες τους βλέπουν και είναι έτοιμοι να χτυπήσουν. Αλλά αυτό που αντικρίζουν τους παγώνει. Οι Γερμανοί έχουν τοποθετήσει μπροστά, ανθρώπινη ασπίδα, πέντε τσοπανόπουλα που είχαν αιχμαλωτίσει μερικά χιλιόμετρα έξω από το χωριό. Ανάμεσά τους ο Γιώργος, ένα από τα παιδιά και ο Σωτήρης, ένας ανιψιός του αρχηγού, του Στέφα Μαλιάτση. Το ίδιο θέαμα αντικρίζει και ο πατέρας. Απέναντί του το αίμα του. Δίπλα και πίσω του οι πατριώτες του, το χωριό, το χρέος. Όλοι περιμένουν από αυτόν και όλοι ρωτούν. Τι θα γίνει τώρα; Ταυτόχρονα δίνεται και η απάντηση. «Ντι Στέφα, ρίνι», τους λέει στα αρβανίτικα ο αρχηγός. Δηλαδή, «ξέρει ο Στέφας, περιμένετε». Η αναμονή σταματά μετά από λίγο με τη διαταγή «πυρ» που φωνάζει και τον πρώτο πυροβολισμό που ρίχνει ο ίδιος ο Στέφας. Τον ακολουθούν οι υπόλοιποι πατριώτες και οι πρώτοι Γερμανοί σωριάζονται νεκροί. Μαζί τους πέφτουν νεκροί και οι πέντε όμηροι. Ο μύθος λέει πως η σφαίρα του πατέρα ήταν εκείνη που σκότωσε το γιο. Όμως δεν υπάρχει χώρος για τον μύθο. Τώρα ξεκινά η Ιστορία, αυτή τη στιγμή αρχίζει η μάχη της Πύλης που γενικεύεται σ΄ όλη την περιοχή με εμπλοκή πολύ περισσότερων δυνάμεων τόσο των Γερμανών (περίπου 4000) όσο και του ΕΛΑΣ. Λήγει τρεις μέρες αργότερα, στις 19 Οκτωβρίου, με τελικό αποτέλεσμα πάνω από τριακόσιους νεκρούς Γερμανούς, δεκάξι από την πλευρά των πατριωτών και την ολοκληρωτική σχεδόν καταστροφή των χωριών.
Εξήντα τέσσερα χρόνια αργότερα η Ιστορία επισκέφτηκε τον ίδιο χώρο. Και, όπως λέει και η ρήση, επαναλήφθηκε με τη μορφή (και πάλι) της τραγωδίας. Ο εισβολέας ήταν η πυρκαγιά και τα αποτελέσματα το ίδιο καταστροφικά. Στη θέση του Γερμανού κατακτητή όλα τα χαρακτηριστικά της εποχής μας. Το κέρδος, τα συμφέροντα, η ιδιοτέλεια, η απάθεια, η αδράνεια, ο ωχαδελφισμός& Αυτή τη φορά όμως δεν συνάντησαν απέναντί τους τον Στέφα Μαλιάτση. Οι πατριώτες, το χωριό, το χρέος απουσιάζουν από τις πρακτικές και την καθημερινότητά μας. Η αυτοθυσία, η ένταξη στη συλλογική προσπάθεια, το «εμείς» πάνω από το «εγώ» ανήκουν στο χώρο της λογοτεχνίας. Και οι φωτιές έκαψαν και πάλι την περιοχή. Τα Δερβενοχώρια θα εξακολουθούν να ονομάζονται Καμένα Χωριά. Θα αναδυθεί από την τέφρα τους, όμως, το παράδειγμα του μπαρμπα Στέφα; Αυτή τη φορά την απάντηση θα πρέπει να τη δώσουμε εμείς.
Σωτήρης Κώνστας
ΥΓ. Περισσότερα για τη μάχη στα Δερβενοχώρια και γενικότερα για την Αντίσταση στην Αττική περιέχονται στο βιβλίο: Γεώργιος Μπουτσίνης-Νικήτας, Το αντάρτικο στην Αττική 1941-1945, Νεόκοσμος, Αθήνα, 1979)
