Η Τσαμουριά και οι Τσάμηδες - Χωριά και πληθυσμός της περιοχής Παραμυθιάς (1856-1928)
Η εξεταζόμενη περιοχή ταυτίζεται γεωγραφικά με τα όρια του προ των βαλκανικών πολέμων οθωμανικού καζά Παραμυθιάς που είναι ίδια με εκείνα της πρώτης ελληνικής υποδιοίκησης Παραμυθίας του 1913.
Σύμφωνα με την οθωμανική στατιστική του 1895, στους 63 οικισμούς του καζά Παραμυθιάς κατοικούσαν περίπου 14.600 άτομα.
Συνυπολογίζοντας τις πληροφορίες του Αραβαντινού και του Κοκίδη, προκύπτει μετά από επεξεργασία των στοιχείων του πίνακα που ακολουθεί, πως από αυτούς τους 14.600:
α) Σε 35 χωριά ζούσαν μόνοι τους 6.200 χριστιανοί Έλληνες (Γραικοί ή Ρωμιοί).
β) Σε 18 χωριά ζούσαν μόνοι τους 3.240 χριστιανοί Αλβανοί (Αρβανίτες).
γ) Σε 3 χωριά ζούσαν μόνοι τους 2.040 μουσουλμάνοι Αλβανοί (Τουρκαλβανοί).
δ) Σε 5 χωριά ζούσαν από κοινού 1.060 χριστιανοί και 1.980 μουσουλμάνοι Αλβανοί.
ε) Σε 2 χωριά ζούσαν 80 χριστιανοί, Αρβανίτες ή Γραικοί (απροσδιόριστο).
Υπήρχαν δηλαδή στον καζά, ως μεν προς τη θρησκεία, 10.580 ορθόδοξοι χριστιανοί και 4.020 μουσουλμάνοι, ως δε προς τη γλώσσα, 6.200 Έλληνες, 8.320 Αλβανοί και 80 απροσδιόριστοι (από τις πηγές). Γεωγραφικά, η ελληνική γλώσσα επεκτεινόταν στο ανατολικό τμήμα της περιοχής και η αλβανική στο δυτικό.
Κατά θρησκεία και γλώσσα υπήρχαν: 6.200 χριστιανοί Έλληνες, 4.020 μουσουλμάνοι Αλβανοί, 4.300 χριστιανοί Αλβανοί και 80 χριστιανοί (Αλβανοί ή Χριστιανοί).
Ας σημειωθεί ότι η συγκεντρωτική ελληνική προξενική στατιστική του 1906 για τον πληθυσμό της Ηπείρου, που παραθέτει ο Τάσος Κωστόπουλος στο βιβλίο του «Πόλεμος και εθνοκάθαρση» (σ. 167), δίνει για το πληθυσμό του καζά Παραμυθιάς 17.336 άτομα. Από αυτούς, 9.936 χαρακτηρίζει ελληνόφωνους Έλληνες, 2.600 αλβανόφωνους Έλληνες, 1.800 ελληνόφωνους Μουσουλμάνους, 2.900 αλβανόφωνους Μουσουλμάνους και 100 μουσουλμάνους Αθίγγανους.
Υπολογίζοντας με την ίδια μέθοδο (συνυπολογίζοντας τα στοιχεία για τη γλώσσα και τη θρησκεία του Αραβαντινού και του Κοκίδη) τη σύνθεση του πληθυσμού στην ίδια περιοχή της υποδιοίκησης Παραμυθίας, σύμφωνα με τους αριθμούς της απαρίθμησης των κατοίκων των νέων επαρχιών του 1913, που πραγματοποίησε ο ελληνικός στρατός, έχουμε τα εξής στοιχεία:
α) Συνολικός πληθυσμός 16.746 κατανεμημένος σε 63 οικισμούς.
β) Σε 35 χωριά ζούσαν μόνοι τους 7.758 χριστιανοί Έλληνες.
γ) Σε 18 χωριά ζούσαν μόνοι τους 3.419 χριστιανοί Αλβανοί.
δ) Σε 3 χωριά ζούσαν μόνοι τους 1.980 μουσουλμάνοι Αλβανοί
ε) Σε 5 χωριά ζούσαν από κοινού 1.640 χριστιανοί και 1.855 μουσουλμάνοι Αλβανοί.
στ) Σε 2 χωριά ζούσαν 94 χριστιανοί, Αρβανίτες ή Γραικοί (απροσδιόριστο).
Με διαφορετική ομαδοποίηση έχουμε για το 1913:
α) Ως προς τη θρησκεία, 12.911 ορθόδοξους χριστιανούς και 3.835 μουσουλμάνους.
β) Ως προς τη γλώσσα, 7.758 Έλληνες, 8.894 Αλβανούς και 94 Έλληνες ή Αλβανούς (απροσδιόριστο).
Συνδυάζοντας δε θρησκεία και γλώσσα υπήρχαν: 7.758 χριστιανοί Έλληνες, 5.059 χριστιανοί Αλβανοί, 3.835 μουσουλμάνοι Αλβανοί και 94 χριστιανοί Έλληνες ή Αλβανοί.
Στην ελληνική βιβλιογραφία, σαν Τσάμηδες θεωρούνται οι μουσουλμάνοι Αλβανοί της Τσαμουριάς (Θεσπρωτίας). Οι νεότεροι έλληνες συγγραφείς αγνοούν ή αποκρύπτουν την ύπαρξη στην περιοχή χιλιάδων χριστιανών Αλβανών ή Αρβανιτών, οι οποίοι στα τέλη του 19ου αιώνα μιλούσαν την ίδια γλώσσα με τους μουσουλμάνους γείτονές τους Αλβανούς, που ήταν η τοσκική διάλεκτος της αλβανικής, η διάλεκτος στην οποία ο Μάρκος Μπότσαρης έγραψε το Ελληνοοαλβανικό Λεξικό του (βλ. φιλολογική έκδοση Τίτου Γιοχάλα, Ακαδημία Αθηνών, Αθήναι 1980, σελ. 72)
Τόσο με τα στοιχεία της οθωμανικής στατιστικής του 1895, όσο και με τα στοιχεία της ελληνικής απαρίθμησης του 1913, οι αλβανόφωνοι της Παραμυθιάς ήταν περισσότεροι από τους ελληνόφωνους κατοίκους της.
Στην απογραφή του 1928 ο πραγματικός πληθυσμός της επαρχίας Παραμυθίας ήταν 15.688 άτομα, εκ των οποίων 323 ήταν πρόσφυγες (87 είχαν έρθει πριν και 236 μετά την «μικρασιατική καταστροφή»). Επομένως γηγενείς και πάσης φύσεως ξενομερίτες του διοικητικού μηχανισμού ήταν 15.365 άτομα.
Από τους 15.688, οι 13.611 χαρακτηρίζονται στην απογραφή «ορθόδοξοι ελληνικής» γλώσσας. Οι μουσουλμάνοι διακρίνονται σε 1.367 «μουσουλμάνους αλβανικής» γλώσσας και 521 «μουσουλμάνους ελληνικής» γλώσσας. Οι δεύτεροι προφανώς ήταν αλβανόφωνοι που (ίσως) γνώριζαν και ελληνικά. Στην απογραφή σημειώνονται ακόμα 172 «ορθόδοξοι κουτσοβλαχικής» γλώσσας και 15 «ισραηλίτες ελληνικής».
Είναι φανερό πως όσοι ήταν «ορθόδοξοι αλβανικής» γλώσσας (όπως και χιλιάδες άλλοι σε όλη την Ελλάδα), βαφτίστηκαν το 1928 «ορθόδοξοι ελληνικής» γλώσσας και στατιστικά εξαφανίστηκαν.
Επανερχόμενοι στον αριθμό των μουσουλμάνων Αλβανών, γνωστών και ως Τουρκαλβανών ή αλβανών Τσάμηδων, βλέπουμε πως ο αριθμός τους επί ελληνικής διοίκησης σταδιακά μειώνεται, προφανώς λόγω της εχθρικής συμπεριφοράς των αρχών απέναντί τους. Στην περίπτωση της επαρχίας Παραμυθιάς, από τις 4.020 άτομα το 1895, έχουμε 3.835 το 1913 και 1.888 το 1928.
Η οριστική λύση πάντως, η εκδίωξη δηλαδή όλου του μουσουλμανικού πληθυσμού, πλην κάποιων λίγων συνεργατών του ελληνικού κράτους που παρέμειναν, πραγματοποιήθηκε στην Παραμυθιά ( όπως και στις δύο άλλες επαρχίες της Τσαμουριάς), το φθινόπωρο του 1944, όταν οι ένοπλες ελληνικές κρατικές και παρακρατικές δυνάμεις κυνήγησαν με τα όπλα τους Αλβανούς Τσάμηδες και τους υποχρέωσαν να περάσουν στην Αλβανία για να σωθούν, εγκαταλείποντας τις περιουσίες τους, που διανεμήθηκαν στη συνέχεια σε εθνικόφρονες έλληνες υπηκόους.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΘΟΞΟΟΥ
ΒΛΕΠΕ ΕΠΙΣΗΣ:Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΤΟ ΣΑΛΝΑΜΕ ΤΟΥ 1895
Μορφή αρχείου: PDF/Adobe Acrobat - Προβολή ως HTML
Χάρτης της περιοχής Παραμυθιάς
Χάρτης των αλβανικών χωριών της Ηπείρου
