Επακριβώσεις στην ιδεολογική ταυτότητα του Θεόκλητου Φαρμακίδη
Πρωτοπρ. Γεωργίου Δ. Μεταλληνού,
Ελληνισμός μετέωρος,
Εκδ. Αποστολική Διακονία, Β΄ Εκδ. Αθήνα 1999, σελ. 168-183
«Ο Φαρμακίδης ευφυέστατα καταφεύγει, έτσι, στην έμμεση απόκρουση της Μ. Ιδέας, υπογραμμίζοντας το αδύνατο της πραγματώσεώς της. Η αδυναμία τεκμηριώνεται κατ' αυτόν πρώτα από την κατάσταση της ίδιας της Ελλάδας: «Ὁποία ἐγεννήθη και ὅπως έπαιδαγωγήθη, δύναται ἡ Ἑλλάς νά ἐπιχειρήση τοιούτῳ μεγάλῳ ἔργῳ;». Από την άλλη όμως πλευρά κάθε παρόμοια προσπάθεια πιστεύει, ότι θα βρει αντιμέτωπη μιαν «ἀπάνθρωπον ἐπιβουλήν», που δεν είναι άλλη από τον Πανσλαβισμό. Χαρακτηριστικό είναι, ότι στο σημείο αυτό ο Φαρμακίδης συναντάται και φραστικά με τον Φλαμιάτο (17). Και οι δύο μιλούν για «επιβουλή» κατά του Ελληνισμού. Διαφέρουν όμως ριζικά ως προς τον εντοπισμό της «επιβουλής». Ο Φλαμιάτος με όλη την ανατολική ρωσόφιλη παράταξη, βλέπει ως ενσάρκωση της εναντίον της Ελλάδας επιβουλής την Αγγλία. Ο Φαρμακίδης τη Ρωσία. Η αδυναμία χαράξεως καθολικής εθνικής προοπτικής θα μείνει έκτοτε η ολεθριότερη αδυναμία μας ως Ελλήνων.
3. Σ το χειρόγραφο του Φαρμακίδη έχουμε μία εκτενή και σαφή στο θέμα του Πανσλαβισμού αναφορά. Ο Φαρμακίδης μιλά για «σλαβική» και για «πανσλαβιστική ιδέα» και καθορίζει χρονικά τη διαμόρφωσή της στο τέλος του ρωσοτουρκικού πολέμου, σύγχρονα με την συνθήκη της Αδριανουπόλεως (1829) και την ίδρυση του Ελληνικού κράτους (1828). Της προσδίδει δε σαφή ανθελληνικό χαρακτήρα: «Μόλις ἀνηγέρθη Ἑλληνικόν βασίλειον καί εὐθύς ἐγεννήθη ἄλλη ἰδέα καί αὐτή εἶναι ὅλως ἀντίθετος καί ἀντιπολέμιος τῇ παρ' ἡμῖν λεγομένῃ Μεγάλῃ Ἰδέᾳ, καί εἰς πραγματοποίησιν αὐτῆς γίνεται ἀδιαλείπτως μεγίστη ἐνέργεια. Καί τίς ἡ μείζων αὕτη ἰδέα; Ἡ ἰδέα τοῦ Πανσλαβισμοῦ. Ὁ σλαβισμός ὑποβλέπων καί φθονῶν τόν Ἑλληνισμόν, ὡπλίσθη εὐθύς εἰς τελείαν αὐτοῦ καταστροφήν, ὄχι εἰς κώλυσιν τῶν προόδων αὐτοῦ». Είναι δε Πανσλαβισμός, κατά τόν Φαρμακίδη, «ἕνωσις ὅλων τῶν πολυπληθῶν σλαβικῶν ἐθνῶν ὑπό ἑν καί τό αὐτό σκῆπτρον». Πρόκειται, συνεπώς, για καθαρή αντιποίηση της ρωμαίικης ιδέας, που εγκυμονεί κινδύνους και για τον ίδιο τον «ευρωπαϊσμό», του οποίου φορέας, όμως πιστός μαθητής του Κοραή, ήταν ο Φαρμακίδης: «...ἄν ποτέ ἡ ἰδέα αὕτη γενῇ πρᾶγμα, τρέχει μέγιστον κίνδυνον αὐτός ὁ εὐρωπαϊσμός». Πανσλαβισμός ή σλαβισμός, Ρωσσισμός, Ελληνισμός ή Πανελληνισμός, Ευρωπαϊσμός είναι μερικά από τα ιδεολογήματα της περιρρέουσας πολιτικής ατμόσφαιρας της εποχής, και θα ακολουθήσουν φυσικά και άλλα (19)».
