Το μονο κληροδοτοτημα που εξασφαλισα απο τον πατερα μου ειναι μια χιλιοταλαιπωρημενη εγκυκλοπαιδεια του «Ηλιου».
Απο τις πρωτες ταξεις του δημοτικου βαλθηκα να τη διαβαζω και ως να τελειωσω το γυμνασιο,απ'το πολυ το διαβασμα και την απροσεξια μου βεβαια,ειχε καταντησει αγνωριστη.
Οταν ανοιξα δικηγορικο γραφειο,την ζητησα δικαιωματικα,την εντυσα μονος μου και την τοποθετησα στη βιβλιοθηκη μου.
Σ'αυτη λοιπον την εγκυκλοπαιδεια-καλλιτερη της μαλλον δεν ξαναγραφτηκε στην Ελλαδα-πρωτοδιαβασα για τον Σκαλκωτα,οταν ημουν στις πρωτες ταξεις του Γυμνασιου.Το βιογραφικο του συνοδευοταν απο την κλασσικη φωτογραφια,με τα χαρακτηριστικα γυαλια και το μαλλον ψυχρο υφος,που μολις κανει μια αποπειρα απογειωσης,μετα απο μια αποτυχημενη προσπαθεια.
Αυτη μου η εντυπωση σχηματιστηκε απο το βιογραφικο του.Υπηρξε ιδιοφυια,απο τις σπανιες,αλλα τιποτε στο εξωτερικο παρουσιαστικο του δεν μαρτυρουσε κατι τετοιο.Βλεποντας τον θα τον κατετασες στη σειρα των πλεον κοινων ανθρωπων μεσου βεληνεκους.
Αλλα ηταν η ιδιοφυια.Οταν ηλθε απο την Γερμανια στην Ελλαδα με μια βαλιτσα γεματη ονειρα και φιλοδοξιες,εσπασε τα μουτρα του στην παγερη αδιαφορια,την ελλειψη μουσικης παιδειας και τις υποχθονιες ζηλοφθονιες,οσων διεκριναν το σπανιο ταλεντο σ'αυτον τον επαρχιωτη,με ολη τη σημασια της λεξεως.
Φαινεται πως αυτο αποτελεσε ενα φοβερο και αναπαντεχο χτυπημα,που εσπασε πολλες απο τις ευαισθητες χορδες του.
Στα 1930 σε ενα ταξειδι του στην Ελλαδα,ειχε την ευκαιρια να διευθυνει την πρωτη λαικη συμφωνια με την συμφωνικη ορχηστρα του Ωδειου Αθηνων και λιγο αργοτερα παιχτηκαν εργα του στην αιθουσα του Ωδειου Αθηνων που αφησαν εξειρετικες εντυπωσεις.
Το 1933 που γυρισε οριστικα στην Ελλαδα,ισως να πιστευε οτι τα πραγματα θα ηταν ασυγκριτα πιο ευνοικοτερα και ησαν ασυγκριτως παγερα και αδιαφορα γι'αυτον και το εργο του.Μεχρι τον θανατο του-μας πληροφορει ο μουσικολογος Γιαννης Παπαιωαννου,στον οποιο οφειλεται κυριως η αποκατασταση του Νικου Σκαλκωτα-που συνεβει το 1949,παρεμεινε αγνωστος και αφανης και τα εργα του απαιχτα!
Νομιζε πως ειχε φτερα.Οι αλλοι ομως δεν το ηξεραν ουτε τα εβλεπαν.Πεταξε και επεσε στο κενο.
Εγραφε και καταχωνιαζε στα συρταρια του τις παρτιτουρες των εργων του.Η περιοδος απο το 1939 ως το 1944,υπηρξε περιοδος απολυτης απομονωσης.Δεν ακουγε συγχρονη μουσικη,αυτος ο πρωτοπορος της μουσικης,ουτε ειχε επαφες με μουσικους κυκλους της Ελλαδας και της Γερμανιας οπου σπουδασε.Παρ'ολα αυτα εγραφε ακαταπαυστα μεσα στην πληρη απομονωση του και η περιοδος αυτη θεωρειται απο τον Γ.Παπαιωαννου η πλεον παραγωγικη.Πως να ερμηνευσει κανεις αυτη τη σταση του; Πολλες ερμηνειες μπορει να δωσει καθενας.Προσωπικα νομιζω πως εχουμε να κανουμε με συγκυρια πολλων αιτιων: Η παγερη αδιαφορια των μουσικων κυκλων,η Γερμανικη κατοχη,που ασφαλως θα του δημιουργουσε πολυπλευρα αναμεικτα συναισθηματα,γιατι ο Σκαλκωτας ενοιωθε ενα ειδος θαυμασμου για τη χωρα οπου σπουδασε.Η κλονισμενη υγεια του ,ο γαμος του,ολα αυτα εχουν συμβαλλει σωρευτικα στην ταση της απομονωσης.
Ολα αυτα παντα παραμενουν υποθετικα συμπερασματα γιατι τελικα τα βιογραφικα στοιχεια γυρω απο τον Σκαλκωτα ειναι λιγα και και αν θελησει κανεις να κανει την βιογραφια του αυτη θα εχει πολλα στοιχεια φαντασιας οσον αφορα την ταυτοτητα του εσωτερικου του κοσμου.
Αυτο που ειναι ευρυτερα γνωστο ειναι οτι γεννηθηκε στην Χαλκιδα το 1904 και οτι ο πατερας του ηταν λαικος οργανοπαιχτης (βιολιστης),απο την Ανδρο.Ολοι σχεδον οι Ελληνες εχουν ακουσει μερικους απο τους περιφημους «Ελληνικους χορους» του,χωρις ομως να γνωριζουν τον δημιουργο τους.Ελαχιστοι γνωριζουν οτι η μητερα του καταγοταν απο τα Χωστια της Θηβας,ενα ομορφο χωριο στους προποδες του Ελικωνα με επινειο στις ακτες του Κορινθιακου,το Σαραντι.
Μερικοι φωστηρες βαλθηκαν να αλλαξουν το ονομα του Χωριου και το ειπαν «Προδρομο» γιατι το Αρβανιτικο «Χωστια»,τους φαινοταν βαρβαρικο και εξωελληνικο...Πριν λιγα χρονια ενας Εγγλεζος αρχαιολογος τους εξηγησε οτι εκει κοντα υπηρχε η αρχαια πολη Χωσιαι και επομενως το ονομα «Χωστια» που εδωσαν οι Αρβανιτες,δεν ειναι παρα παραφθορα της αρχαιας ονομασιας.Αλλωστε το «τ» προφερεται αρκετα ιωτισμενο: (Hostja).
Mε τα Χωστια λοιπον, φαινεται πως ειχε αρκετες επαφες ο νεαρος Σκαλκωτας.Αλλωστε ενας απο τους γνωστοτερους «Χορους» του ειναι ο«Χωστιαναιος χορος»,που αποτελει μια διασκευη ενος τοπικου χορου,τον οποιο μαζι με τα αλλα αρβανιτικα ηθη,εθιμα,κλπ.φροντισαν μερικοι να ξεχαστει,πιστευοντας οτι προσφερουν...εθνικη υπηρεσια.
Προσπαθησα να μαθω στοιχεια γι'αυτον τον χορο,αλλα κανεις δεν ηξερε να με διαφωτισει.Ειναι τελικα τραγικο αυτο που υπεστησαν οι Αρβανιτες,αυτοι οι εσχατοι των Ελληνων που κρατησαν τον Ελληνισμο στις δυο τος παλαμες σαν ιερο καρβουνο,που δεν επρεπε να σβησει.Τελικα γινανε ολοκαυτωμα και στις φλογες τους ψενουν τα σουβλακια επιγενομενοι Ελληνες που εχουν ανοιξει το σουβλατζιδικο «Η Ωραια Ελλας»...
Ο «Χωστιανος Χορος» του Σκαλκωτα-οι επιγονοι των φωστηρων που αλλαξαν το ονομα του χωριου,προφανως θα θελουν να τον μετονομασουν σε...«Προδρομαιο χορο»-ειχε μια περιπετεια περιεργη και κωμικοτραγικη.Στην εποχη της Δικτατοριας της 21ης Απριλιου,ο χορος αυτος παιζοταν πολυ συχνα απο το ραδιοφωνο και συνοδευε μαλιστα πολλες εκπομπες εθνικου περιεχομενου.Το αποτελεσμα ηταν,οταν επεσε η Δικτατορια,να μπει για τα καλα στο συρταρι,γιατι μερικοι εκριναν οτι το ακουσμα του θα θυμιζε την δικτατορια η θα εθεωρειτο ενδειξη φιλοδικτατορικων συναισθηματων!
Την ιδια τυχη καθως ξερουμε ειχε και το δημοτικο τραγουδι.Πραγμα που μας στοιχισε την ρεμπετομανια και τσιφτετελομανια των κατοπινων χρονων και το οριστικο θαψιμο του δημοτικου μας τραγουδιου.Αυτα ειναι στοιχεια που φανερωνουν μεσανατολιτικο πνευμα μισαλλοδοξιας.
Για να επανελθουμε στον ιδιο τον Σκαλκωτα,καθως φαινεται,το δημοτικο τραγουδι,οι μουσικες καταβολες απο τον λαικο οργανοπαικτη πατερα του και οι Θρυλοι και τα παραμυθια της μανας και της γιαγιας του,καθως και οι αναμνησεις των παιδικων του χρονων,απο το περιβαλλον των χωριων της Θηβας,επενεργησαν με ενα τετοιο τροπο,ωστε η πρωτοποριακη του μουσικη να μην ειναι ενα ουρανοκατεβατο και ξεκομενο καπριτσιο αρρωστημενης φαντασιας,αλλα ποιηση,δηλ. δημιουργια επι προυπαρχοντος υλικου.Προυπαρχοντος και βαθια ριζωμενου στην ελληνικη πραγματικοτητα.
Αντιπροσωπευτικωτερο δειγμα αυτης της τασης δεν ειναι τοσο οι περιφημοι «Ελληνικοι Χοροι» του οσο το Παραμυθοδραμα η χοροδραμα«Με του Μαγιου τα Μαγια».Ενα εργο 2 ωρων γραμμενο για ορχηστρα,φωνες και χορο.
«Ειναι απο τα αριστουργηματικα...Δεν βρεθηκε ομως κανεις να το παρουσιασει σ'αυτη τη μορφη.Προσπαθησα να πεισω το Φεστιβαλ,αλλα δεν το εκανε για οικονομικους λογους»,λεει ο μουσικολογος Γιαννης Παπαιωαννου (1) και συνεχιζει:«Ο Σκαλκωτας απεικονιζει το παραμυθενιο στοιχειο με αφανταστα χαριτωμενο τροπο,εντονα λυρικο και δραματικο.Κινειται αναμεσα στο δωδεκαφθογγο συστημα και τη δημοτικη μουσικη.Οπου η ηρωιδα ειναι νεραιδα,το συστημα ειναι δωδεκαφθογγο και οταν η ηρωιδα ματαμορφωνεται σε χωριατοπουλα,η μουσικη γινεται ελληνικη δημοτικη.Το εργο πρωτοπαιχτηκε το 1951 απο τον Βαλτερ Γκερ σαν σουιτα για φωνες,αφηγητη και ορχηστρα».
Το παραμυθοδραμα αυτο στηριζεται στο κοινο σε ολα τα Αρβανιτοχωρια παραμυθι της νεραιδας που την αιχμαλωτιζει ενα χωριατοπουλο,κλεβοντας της το πουκαμισο.Την κανει μια ομορφη χωριατοπουλα,οπως ολες οι αλλες,κανει μαζι της πανεμορφα παιδια και καποια μερα σε ενα ντιβανι (χορο του χωριου),η νεραιδα τον παρακαλει να φορεσει το πουκαμισο της εστω και για μια φορα,να χορεψει και να την θαυμασει κι αυτος και ολο το χωριο.
Καταφερνει και τον πειθει,φορα το πουκαμισο,και φερνοντας την δευτερη στροφη του χορου,σηκωνεται σαν αγερικο και παει να ανταμωσει τις αλλες νεραιδες που την περιμεναν στο αντικρυνο βουνο,εγκαταλειποντας και αντρα και παιδια.
Στα Αρβανιτοχωρια της Αττικοβοιωτιας,οι παλαιοι διηγουνταν αυτο το παραμυθι σαν να ηταν μερος της ιστοριας του χωριου.Κατονομαζαν ακομη και το παλλικαρι που καταφερε να αιχμαλωτισει την νεραιδα (Zeρρα η Zανα) και να κανει μαζι της παιδια.Εδειχναν και τη βρυση οπου οι νεραιδες επλεναν τα πουκαμισα (Κροι ε Ζeραβετ = η βρυση των Νεραιδων).
Θρυλοι αιωνων και χιλιετηριδων,θησαυρος που τον θαψαμε και ζουμε με τους ερανους των βορειων επαρχιων...
Ο πατερας του Ν.Σκαλκωτα καταγοταν απο την Ανδρο,ενα νησι οπου οι Αρβανιτες εγκατασταθηκαν απο τα πρωτα χρονια των ομαδικων καθοδων,αλλα κυριως απο την «εποχη της Λιαπουριας»,καθως λενε οι ντοπιοι θρυλοι,που μαλλον συμπιπτει με την εποχη της επεκτασης του κρατους του Αλη Πασα στην Νοτια Ελλαδα.
Ο ιδιος ο Σκαλκωτας γεννηθηκε στην Χαλκιδα και οταν την 20ετια απο τον θανατο του,τον τιμησαν οι Ευρωπαιοι(1969) παιζοντας 19 εργα του στο Φεστιβαλ Μπαχ του Λονδινου,ο τοτε Δημαρχος Χαλκιδας εδειξε την ευαισθησια που αρμοζει και εστησε μια προτομη του μεγαλου τεκνου της πολης του σε ενα μικρο παρκο,δεξια καθως περναμε την Γεφυρα του Ευριπου,πηγαινοντας απο τη Βοιωτια προς την Ευβοια.
Γιορταζονται λοιπον τα 20χρονα απο τον θανατο του Σκαλκωτα στην Ευρωπη και ο Ελληνικος λαος το πληροφορειται απο τις εφημεριδες δηλ.πληροφορειται περι του τι περιπου ηταν ο Σκαλκωτας.
Τα 30χρονα ομως απο το θανατο του Σκαλκωτα που συνεπιπταν και με τα 75 χρονια απο τη γεννηση του,γιορταζονται επιτελους στην Ελλαδα,και βεβαια για τον γιορτασμο αυτο και για τα 40 χρονα που ακολουθησαν το 1989,εργαστηκαν τρεις ανθρωποι:Ο μουσικολογος Γιαννης Παπαιωαννου,ο Μηνος Δουνιας και η Νελλη Ασκητοπουλου,οι οποιοι μετα τον θανατο του σχηματισαν μια επιτροπη συγκεντρωσης,μελετης και εκδοσης των εργων του Νικου Σκαλκωτα.
Η επιτροπη αυτη,αργοτερα εγινε μη κερδοσκοπικο σωματειο,με τιτλο:«Εταιρεια φιλων Σκαλκωτα».
Ο τιτλος ειναι απολυτα ευστοχος.Ο Νικος Σκαλκωτας δεν πεθανε στην αφανεια και κατω απο την αδιαφορια των μουσικων κυκλωματων,αλλα και την εχθροτητα πολλων συναδελφων του αντιμετωπισε,πριν και μετα τον θανατο του.
Το 1949,μετα τον θανατο του Σκαλκωτα και την προσπαθεια αυτων των ελαχιστων φιλων του να συγκεντρωθουν,να μελετηθουν και να εκδοθουν τα εργα του,πλησιασαν τον μουσικολογο Γιαννη Παπαιωαννου δυο παλιοι συνεργατες του Σκαλκωτα,ο Σπυρος Φαραντατος και ο Πονηριδης και του ειπαν: «Δεν νομιζετε κ.Παπαιωαννου,οτι πρεπει να σταματησει ολος αυτος ο θορυβος γυρω απο τον Σκαλκωτα;»
«Με συγχωρειται,αλλα πρεπει να ενταθει.Χαιρετε!»,τους απαντησε ο Γ.Παπαιωαννου κι εκεινοι δεν χαρηκαν καθολου...
Μερικα πραγματα φαινονται απλα και φυσιολογικα,αλλα εχουν τις αιτιες τους η τις σκοπιμοτητες τους οι διαφορες ενεργειες των ανθρωπων.Προσωπικα δηλ.δεν πιστευω οτι οι ανθρωποι αυτοι ενοιωθαν καποια προσωπικη αντιπαθεια για τον Σκαλκωτα,αλλα για το υφος και το περιεχομενο του εργου του.
Ο Σκαλκωτας δεν ειδε την δημοτικη μας μουσικη οπως δυστυχως την ειδαν πολλοι συγχρονοι λαογραφοι,δηλ. σαν μια μουμια που επρεπε να διατηρηθει προς κοινη θεα αντι πασης θυσιας με αρκετη φορμολη,ωστε να μη χασει τα εξωτερικα της χαρακτηριστικα.Δυστυχως δεν κατανοησαν οτι τα πραγματα στην ζωη και τη κοινωνια πρεπει διαρκως να αλλαζουν για να μενουν ιδια και ζωντανα.
Ο Σκαλκωτας ηταν επαναστατης και πρωτοποριακος μουσικος με εντονα βιωματα της λαικης (δημοτικης) μουσικης παραδοσης.Οι επαναστατηκες του καινοτομιες-το επαναλαμβανω-δεν ησαν αποτελεσμα εκκεντρικοτητας ουτε πορεια εκ του μη οντος προς το μη ον.Ησαν η υλοποιηση των ιδιοφυων αντιληψεων του επι της μελετης της παραδοσιακης λαικης μουσικης σε πολλες περιπτωσεις.Για τις περιπτωσεις που τα εργα του ξεφευγουν εντελως απο τις συντεταγμενες της δημοτικης μας μουσικης και αγγιζουν ευρυτερα συνορα,δεν ειμαι αρμοδιος να αποφανθω.
Ο Σπ. Φαραντατος στην προκειμενη περιπτωση εχει βιωματα επταννησιακα,δηλ. καμια σχεδον σχεση με το δημοτικο τραγουδι.Ο δε Πονηριδης ανατολιτικα.Ο Σκαλκωτας ειναι ο εκπροσωπος της κυριως Ελλαδας,που εχει βιωματα της δημοτικης μας μουσικης και μαλιστα των αρχετυπων αυτης που-κατα τη γνωμη μου-διασωζονται στα παλια αρβανιτικα τραγουδια.Τα τραγουδια ,που τ'ακουσε στις γιορτες,στα πανηγυρια και στα κοινοτικα ντιβανια των Αρβανιτοχωριων της Βοιωτιας,της Ευβοιας και της Ανδρου.
Δηλ. εχουμε να κανουμε με τρεις διαφορετικες μουσικοαισθητικες αντιληψεις,εντελως διαφορετικες και συγκρουομενες.Αυτη τη στιγμη,στην Ελλαδα η μουσικοαισθητικη αντιληψη του Σκαλκωτα και του Φαραντατου εχουν υποχωρησει σ'αυτη του Πονηριδη.Η Ελλαδα εχει πρσΑΝΑΤΟΛΙστει...
Προτου κλεισω το αφιερωμα αυτο στο Σκαλκωτα,να υπογραψω οτι το εργο του το μελετουν ηδη οι μεγαλυτεροι μουσικοι και μουσικολογοι στον κοσμο,απο την Αμερικη ως την Ιαπωνια.
Ο ιδιος λιγα απο τα εργα του ευδοκισε να ακουσει να παιζονται.Ειχε ομως τη δυνατοτητα να θυμαται απ'εξω ολα τα εργα του και να τα παιζει χωρις παρτιτουρα στο βιολι του.
Ειχε επιγνωση οτι κανει κατι πολυ πρωτοποριακο και την βεβαιοτητα οτι καποια στιγμη το εργο του αργα η γρηγορα θα αναγνωριστει.Οταν καποια μερα απο αυτες της περιοδου που ο Σκαλκωτας ειχε κλειστει στον εαυτο του,η αδελφη του Κικη Βερδεσοπουλου,πιανιστρια,τον ρωτησε :«Νικο μου,τι γραφεις τωρα;» αυτος της απαντησε:«Αυτα,εσυ δεν μπορεις να τα καταλαβεις».
Παντρευτηκε το 1935 την Μαρια Παγκαλη,αφηγειται ο Γιαννης Παπαιωαννου,που ηταν πιανιστρια και απο τον γαμο του αυτο απεκτησε δυο παιδια,τον Αλεκο και τον Νικο,που γεννηθηκε την ημερα του θανατου του και ειναι πρωταθλητης στο Σκακι.
Για να βγαζει τον επιουσιο,επαιζε βιολι ψυχρα και αδιαφορα σε διαφορες ορχηστρες,μεταξυ των οποιων και στην ΚΟΑ,την ορχηστρα της Λυρικης και της Ελληνικης Ραδιοφωνιας.
Παραλληλα εδινε και μαθηματα βιολιου.
Αριστειδης Κολλιας (1992)
