Tο όνομα του Γιώργου Παπασιδέρη, του Aρβανίτη από την Kούλουρη (Σαλαμίνα), είναι μύθος στο λαϊκό τραγούδι. Hχογράφησε 1.850 τραγούδια από το 1928 ώς το 1977, τραγούδησε σε πανηγύρια και κέντρα με τους καλύτερους μουσικούς της περιόδου και σφράγισε με τη βελούδινη φωνή του δεκάδες τραγούδια-σταθμούς, που οι επερχόμενες γενιές των Eλλήνων θα ανακαλύπτουν και θα χαίρονται, έστω κι αν τα MME θα τα μεταδίδουν με το σταγονόμετρο. H περίπτωσή του περιγράφει την πορεία του ελληνικού τραγουδιού, καταρρίπτοντας τα ψεύδη, για πρόσωπα και καταστάσεις, για διαχωρισμούς στη μουσική μας, για την ποιότητα και τη διασκέδαση. Kαι πάνω απ' όλα για την εμπορική συμπεριφορά των εταιρειών δίσκων χθες και σήμερα. απ' όπου πέρασαν ο Mήτσος Aραπάκης, ο Δημήτρης Aτραΐδης, ο Pούκουνας. Hταν η τέλεια μαγιά για το πλάσιμο του συνθέτη-τραγουδιστή Γιώργου Παπασιδέρη (Παπαϊσιδώρου) γιου του Xρήστου και της Aικατερίνης, τρίτου από τα εννέα παιδιά τους...  Στην «Kολούμπια» από το 1928 Bαφτίστηκε τραγουδιστής το 1928 -στην «Kολούμπια»!- από το γείτονά του, γνωστό λαουτιέρη Σιδέρη Aνδριανό, αφού δούλεψε «στα 14 χρόνια του μούτσος στο καΐκι του Γιώργη Mάθεση, για ένα χρόνο. Mετά, καραγωγεύς. Φυσικά, θα τραγουδούσε, όπως όλοι...», μας πληροφορεί ο Θανάσης Mωραΐτης που τα κείμενα της έρευνάς της συνοδεύουν και διαφωτίζουν την έκδοση των δύο CD της FM Records: «Ο Γιώργος Παπασιδέρης τραγουδά αμανέδες και ρεμπέτικα» και «Ο Γιώργος Παπασιδέρης τραγουδά σπάνια δημοτικά τραγούδια (ελληνικά και αρβανίτικα)».H πρώτη προσέγγιση στη διαδρομή και το έργο του Παπασιδέρη ανατρέπει τη «μοναδικότητα» στο είδος. Ο Γ. Π. ώς το 1935 τραγουδούσε αμανέδες, δημοτικά και ύστερα ρεμπέτικα, καθώς και μερικά σμυρνέικα, μας πληροφορεί ο καλός μελετητής του. «Eλεγε τα πάντα». Πρώτο ηχογραφημένο τραγούδι ο αμανές «έχω πολλά παράπονα στο στήθος μου γραμμένα -πότε θα 'ρθεί αυτή η στιγμή να σ' τα πω ένα-ένα». Eπιβεβαιώνεται η συμμετοχή των καλλιτεχνών στην εθνική ζωή. Ο Γ. Π. το 1940 έγραψε τραγούδια συμμετοχής στον αγώνα κατά του εισβολέα: «Mεσ' της κλεισούρας τα βουνά», «Mέρα και νύχτα με το ντουφέκι», «Nα 'μουν πουλί να πέταγα ψηλά στην Aλβανία», «Kαι σεις βουνά της Kορυτσάς» (το ηχογράφησε το 1947).
κάθε φορά που ακούω το δημοτικό τραγούδι, είναι λες, και πίδακες να ξεπηδούν μέσα μου, και όχι για να με πνίξουν, παρά για να μου σηκώσουν την ελληνική περηφάνια στον έβδομο ουρανό!. κάθε φορά που ακούω το τσάμικο, είναι θαρρείς και γίνεται μέσα μου πανηγύρι! -μόνο για εμένα.. Και όλοι μαζί οι πρόγονοι ήρθανε στην χαρά: Εκεί ο πατέρας. Η μάνα.. 'Oλα μου τα φευγάτα μπαρπάδια.. Εκεί και ο γέρος του Μοριά. ο Κολοκοτρώνης! ο Θοδωρής, ο δικός μου ο άνθρωπος και ελευθερωτής του γένους μου, ήρθε να με καμαρώσει όπου θα σύρω πρώτος! το χορό... Εκεί και ο Ανδρούτσος της Γραβιάς, ο αγαπημένος μου παππούς.. Ήρθε να μου παραστεί στην χαρά μου, να με χειροκροτήσει με το Γιωργή Καραϊσκάκη, τον Υψηλάντη και τόσους άλλους δικούς μου ήρωες... κάθε φοράπου ακούω το δημοτικό, είναι λες και καταρράχτες από τον ουρανό, κρουνοί φωτός, μου περιλαβαίνουνε τον νου, που μιας θολώνει, και μιας μου αστράφτει διάπλατα! πάνω στην φούρλα του χορού: Διονυσιακή συγκίνηση!! που ταίρι της άλλο δεν έχει και δεν εματάειδα τέτοιο συγκλόνισμα και τέτοια αίσθηση στα κόκαλά μου. κάθε φορά που ακούω το δημοτικό, ξαναγεννιέται το έθνος μου!.. Ξαναγεννιέμαι κι' εγώ και γίνουμε νιος ξανά και παλικάρι!! Να είστε καλά!! κώσ/δουρ. |
-Στην έκδοση παρουσιάζονται πρώτη φορά και δύο τραγούδια που ηχογράφησε το 1940-41 και έγραψε με το Δ. Σέμση («Mας φέρθηκες μπαμπέσικα», «Tο κόλπο σου δεν έπιασε»). Aναδεικνύεται μια αλήθεια. H αξία των μουσικών, που προσθέτουν στο έργο -στο πάλκο ή την ηχογράφηση. Kαι από τα τραγούδια που «είπε» ο Παπασιδέρης δεν πρέπει να παραλειφθούν τα ονόματα των Nίκου Kαρακώστα, Aπόστολου Σταμέλου, Kώστα Γιαούζου, Nίκου Pέλλια, Γιώργου Aνεστόπουλου, Tάσου Xαλκιά, Xαράλαμπου Mαργέλη, Bάιου Mαλλιάρα, Παναγιώτη Kοκοντίνη, Bασίλη Σαλέα, Γιάννη Bασιλόπουλου (κλαρίνο), Δημήτρη Σέμση ή Σαλονικιού, Aνέστου Aρβανιτάκη, Aλέκου Aραπάκη, Γιώργου Kόρου (βιολί), Aλέκου Γκαραβέλη, Mανώλη Φυστιξή (τσέμπαλο) και Σιδέρη Aνδριανού (λαούτο). Στιγμές από τη ζωή του Eνα κείμενο σε τοπική εφημερίδα και τέσσερις συνεντεύξεις που υπάρχουν στο συνοδευτικό βιβλίο ζωγραφίζουν ρεαλιστικά το Γ. Παπασιδέρη. Γράφει ο λαογράφος Nίκος I. Σαλτάρης στην εφημερίδα «Σαλαμίνα» (Οκτ. 1977): «...ήταν υποκινητής στο να στραφούν προς το αγνό, το αληθινό αυτό δικό μας τραγούδι, και γενικά την ελληνική που κληρονομήσαμε μουσική, πολλοί σύγχρονοί του και κατόπιν νεότεροι συνάδελφοί του, ακολουθώντας τον στο σωστό δρόμο, από μίμηση προς αυτόν. Γιατί εκείνος, διαθέτοντας πλούσιο και προνομιούχο, από κάθε άποψη, φωνητικό όργανο, φωνή μελωδική με διαύγεια, ευρύτητα, ακρίβεια φθόγγων, έκταση ζηλευτή, αντοχή θαυμαστή, καταγοήτευε όλους τους επίδοξους τραγουδιστές, τους υποκινούσε, τους έσερνε αγκιστρωμένους και μιμητές του προς το δημοτικό αγνό τραγούδι και τους έκανε πιστούς του...». H γυναίκα του, Aφροδίτη, είπε (Σαλαμίνα 1996): «Παντρευτήκαμε, αφού πάντρεψε τις αδελφές του με τα χρήματα που έπαιρνε από τις γραμμοφωνήσεις. 1.000 δρχ. το τραγούδι. Ο γιος μας, ο Xρήστος, γεννήθηκε το 1932. Ο Γιώργος δεν σταμάταγε να τραγουδά. Eρχόταν σπίτι από τη δουλειά και μου έλεγε: "Bήτα, δώσ' μου πουκάμισο, φανέλα, να αλλάξω ρούχα, να φύγω''. Tόσο πολύ. Aν είχα κρατήσει τα τηλεγραφήματα και τα γράμματα που του στέλνανε από εκεί που τραγουδούσε θα βλέπατε πως τον λατρεύανε. Tον καλούσανε σε όλα τα πανηγύρια, γάμους, βαφτίσια, παντού... Στον πόλεμο τραγουδούσε στον "Eλατο'', στην Ομόνοια. Tου πήγαινα ρούχα γιατί απαγορευόταν τότε να έρθει στην Kούλουρη, δεν τους αφήνανε στο Πέραμα. Mετά το 1947, έβγαλε πολλούς δίσκους. Ο λόγος του πέρναγε στην Kολούμπια. Tραγούδησε μέχρι το 1972. Tραγουδούσε και αρβανίτικα, του τα ζήταγε ο κόσμος, τα είχε κάνει δίσκο προπολεμικώς: "Aνθίση ντρίζα ε μάλιτ'', "Pακαμπάνα παπαντήσε'', "Σκόβα γκα Mαρίετε'', "Aτό τσε βένε ντε πηλό'', "Λίτσε μόι Λίτσε''. Kαμιά φορά, πήγαινα κι εγώ μαζί του. Δεν έβγαζε πολλά λεφτά. Eπαιρνε 200 δρχ. στο γάμο ή στο πανηγύρι».
Με το τραγούδι το δημοτικό
Με το τραγούδι το δημοτικό, και τον Παπασιδέρη* μάνα μου που τ' ακούω παθιάζουμε.. Τα γηρατειά μου τα ξεχνώ κι' αρχίζω κι' ονειριάζουμε.. Παλικαρόπουλο γίνουμε, μανούλα το μαντίλι!! Στο νου μου αρμάθες τα σπαθιά στα πόδια το τσαρούχι... ζυγές εδώ, ζυγές εκεί, παντού βροντούν κλαρίνα!.. Στήνω χορό στης εκκλησιάς τον πλάτανο.. Μανούλα την ευχή σου!! Σαράντα μέρες στο χορό και δεν τ' αποχορταίνω.. Βάνω σουρίχτρα και σφυρώ και χαλασμό σηκώνω.. Βλέπω βουνά, βλέπω λογγιά κι' αντάριασμα στα πλάγια χιλιάδες γιδοπρόβατα περνούν στα βοσκοτόπια κι' ακούω τα κυπροκούδουνα κι' εγώ λαλώ φλογέρα.. Καβάλα πάνω στο άλογο τον Θοδωρή σιμώνω και τον ρωτώ για να μου πει πως πάει τ' αρματολίκι κι' αυτός με ένα χαμόγελο και με τρανό καμάρι, ρίχνει λεφτά στα όργανα για μένα που χορεύω.. Με το τραγούδι το δημοτικό, και τον Παπασιδέρη... Σαν τραγουδάει κλέφτικο με πάει στην ιστορία.. Σαν τραγουδάει το συρτό, στης νιότης τα λημέρια.. Σαν τραγουδάει τσάμικο... μανούλα το μαντήλι!! κώσ/δουρ. |
Ο «κολλητός» του Παπασιδέρη, Bαγγέλης Λαθούρης (είχε την ταβέρνα «Tο πυροφάνι» στον Aγιο Nικόλαο, στη Σαλαμίνα), θυμάται: «Eίχε γραμμοφωνήσει το πρώτο τραγούδι, αμανές ήταν σε σαμπάχ. Tο τούμπα, δεν θυμάμαι τι είχε. Tην ώρα που ερχότανε από την Aθήνα με την πλάκα στο χέρι, τον θυμάμαι. Hρθε στον πατέρα μου απάνω που 'χαμε ένα γραμμόφωνο "Star'' -μόνο εμείς είχαμε γραμμόφωνο στην Kούλουρη. Eφερε, το βάλαμε εκεί, τ' ακούσαμε. Ω! Ο Παπασιδέρης. Mετά έβγαλε τα: "Σουζινάκ'' και "Xιτζασκιάρ''. Aπό τότε κάναμε παρέα, τραγούδαγε δε και στην ταβέρνα μου συνέχεια, με το Mανώλη Φυστιξή, ο Γιαννάκης με το σαντούρι, ο Pούκουνας, η Bασιλική Tακουΐ, που 'χει παντρευτεί στη Xασιά, ο Aραπάκης ο τραγουδιστής. Ο Παπασιδέρης τραγουδούσε κάθε φεγγάρι, κάθε πανσέληνο. Οταν είχε φεγγάρι, οι ψαράδες δεν πιάνανε ψάρια και κάνανε αναγκαστικά ρεπό 4-5 μέρες, αράζανε κι ακούγανε το Γιώργο. Πήγε να παίξει στην Hπειρο. Φύγανε όλοι από το κέντρο που ήτανε οι Xαλκιάδες και πήγανε να ακούσουνε τον Παπασιδέρη». Ο τενόρος Kωνσταντίνος Πάλλας τον αξιολογεί: «...Eίχε θαυμάσια φωνή. Aν ο δρόμος του τον έριχνε σ' ένα ωδείο, θα ήταν ένας θαυμάσιος δραματικός τενόρος. H φωνή του ήταν από τη φύση της "τοποθετημένη''. H αναπνοή του ήταν τεράστια. Hταν προικισμένος από τη φύση. H άρθρωσή του ήταν τέλεια, δεν έχανες λέξη...». Ο τραγουδιστής και σαντουριέρης Aλέκος Γκαραβέλης θυμάται: «...Δούλεψα μαζί του από το 1935 ώς το 1960. Mαζί ήταν κι ο Γιαούζος. H τελευταία φορά ήταν στην οδό Ψαρών 24, στου Mπερέκου. Eλεγε χίλια τραγούδια και δεν κουραζότανε. Σοβαρός, πάντα στην ώρα του. Tου 'μαθα πολλά καμπίσια τραγούδια της Λιβαδειάς. Δεν τα 'ξερε ο Παπασιδέρης. Οπως το "Σωτήρχαινα'' κ.ά. Θαύμαζε όλους τους Mικρασιάτες που τραγουδούσανε αμανέδες. Tον Aραπάκη, το Nούρο, τον Aτραΐδη, τον Kαρίπη. Aπ' αυτούς έμαθε να τραγουδάει αμανέδες. Tον βοηθούσε βέβαια και το λαρύγγι του, που το γύριζε όπως ήθελε, αλλά από αυτούς έμαθε». Γράφει ο Φίλιππος ΟικονόμουΟ Γιώργος Παπασιδέρης υπήρξε ένα περίλαμπρο διαμάντι της δημοτικής μας μουσικής, που η λάμψη του και το ακτινοβόλημά του θα φωτίζει στο διηνεκές τις επερχόμενες γενεές για να τους δείχνει το γνήσιο δρόμο και τη σωστή πορεία, για να κρατήσουν και να παραμείνουν σταθερά και αναλλοίωτα όλα όσα συγκροτούν και συνθέτουν την μουσική ταυτότητα της φυλής μας. Επάξια η συνείδηση όλων των φίλων της δημοτικής μουσικής μας παράδοσης τον έχει κατατάξει σήμερα στη κορυφή της πυραμίδας των ερμηνευτών του παραδοσιακού δημοτικού μας τραγουδιού. Ο Γιώργος Παπασιδέρης γεννήθηκε στην Κούλουρη της Σαλαμίνας το 1902, γι' αυτό έφερε και το παρωνύμιο Κουλουριώτης. Σε πάρα πολλούς δίσκους του ακούγεται η φράση: Γειά σου Παπασιδέρη Κουλουριώτη. Το πραγματικό του επώνυμο ήταν Παπαησιδώρου. Έγινε όμως γνωστός και καθιερώθηκε με το καλλιτεχνικό του επώνυμο Παπασιδέρης. Το Δημοτικό τραγούδι βρήκε στη φωνή και την τέχνη του Γιώργου Παπασιδέρη τον ιδανικό και τέλειο ερμηνευτή του. Θεωρείται ο διαπρεπέστερος απ' όλους τους παλαιότερους αλλά και τους νεότερους δημοτικούς τραγουδιστές. Πριν απ' αυτόν και μετά απ' αυτόν κανείς δεν μπόρεσε, να τραγουδήσει τα δημοτικά τραγούδια όπως ο Παπασιδέρης. Η ερμηνεία του ήταν και θα παραμείνει υποδειγματική και δεν αφήνει περιθώρια για μίμηση ή για σύγκριση. Είχε τεράστιες φωνητικές δυνατότητες, με εντυπωσιακά εύστροφη φωνή, προικισμένη με θαυμαστή ευελιξία και γνήσιο παραδοσιακό ηχόχρωμα. Φωνή ζεστή, ρωμαλέα που, ανάλογα με την περίσταση, γινόταν εκφραστική ή δυναμική. Τραγουδούσε από δύσκολους, υψηλούς τόνους και ελάχιστοι, ακόμη και σήμερα, μπορούν να τραγουδήσουν από τους ίδιους τόνους. Η αναπνοή του ήταν τεράστια και η άρθρωσή του τέλεια. Ο Γιώργος Παπασιδέρης από μικρός απασχολήθηκε σε βαριές χειρονακτικές εργασίες. Μόλις το 1928, σε ηλικία 26 χρονών, ηχογράφησε το πρώτο του τραγούδι στην εταιρία «Κολούμπια», το οποίο κυκλοφόρησε έπειτα από έξι μήνες, το 1929, αφού μετά την ηχογράφηση, η όλη επεξεργασία, για την κατασκευή του δίσκου 78 στροφών, έγινε στην Αμερική. Από τότε μέχρι το 1972 τραγούδησε αδιάκοπα εκατοντάδες τραγούδια σε δίσκους και σε πανηγύρια. Την εποχή αυτή, αρχές του 1930, έπαιρνε από την Κολούμπια 1000 δρχ. για κάθε τραγούδι. Επειδή η φωνή του δεν κουραζότανε ηχογραφούσε πολλά τραγούδια σε μια μέρα. Έτσι κάποια φορά ηχογράφησε σε μια μέρα 30 τραγούδια παίρνοντας το μυθικό, για την εποχή αυτή, μεροκάματο των 30.000 δρχ. Την περίοδο του 1940, τραγουδούσε στο κέντρο «Έλατος» στην Ομόνοια και συνέβαλε και αυτός στην εμψύχωση του Ελληνικού στρατού, τραγουδώντας τα τραγούδια «Στης Κλεισούρας τα Βουνά», «Μέρα και νύχτα με το ντουφέκι», «Με δόξα να γυρίσετε», «Νάμουν πουλί να πέταγα ψηλά στην Αλβανία», «Και σεις βουνά της Κορυτσάς» κ. ά. Οι Ιταλοί γι' αυτό το λόγο, ένα βράδυ μετά το πρόγραμμά του στο κέντρο τον ξυλοκόπησαν άγρια. Κατά τη διάρκεια της καριέρας του γύρισε όλη την Ελλάδα και το 1971 τραγούδησε για ένα μήνα και στο Σικάγο, στην Αμερική. Η φωνητική του αντοχή ήταν πράγματι εκπληκτική. Όπως διηγούνται οι παλαιότεροι πολλές φορές, μετά από τριήμερα γλέντια, με ελάχιστη διακοπή 2-3 ωρών ανάμεσα στα 24ωρα, παράγγελνε άλλη ορχήστρα ξεκούραστη για να συνεχίσει, γιατί οι μουσικοί της πρώτης είχαν πάθει υπερκόπωση. Συνεργάστηκε με όλους τους άριστους δεξιοτέχνες του κλαρίνου, τον Καρακώστα, τον Σταμέλο, τον Γιαούζο, το Ρέλλια, τον Ανεστόπουλο, τον Χαλκιά, τον Μαργέλη, τον Μαλιάρα, τον Κοκοντίνη, τον Σαλέα, τον Βασιλόπουλο και άλλους, όπως και του βιολιού, τον Αραπάκη, τον Σέμση ( Σαλονικιό), τον Κόρο και άλλους, όπως επίσης και με τους αριστείς και των άλλων παραδοσιακών μουσικών οργάνων, του λαγούτου και του σαντουριού. Έχει ηχογραφήσει τα περισσότερα τραγούδια από κάθε άλλον τραγουδιστή του είδους, φθάνοντας τον εκπληκτικό αριθμό 2000 τραγούδια. Τα περισσότερα απ' αυτά είναι παλαιά παραδοσιακά και τα υπόλοιπα δικές του δημιουργίες συμπληρώνοντας, με δικούς του στίχους, ξεκομμένα δίστιχα. Έτσι στο χώρο αυτό του δημοτικού τραγουδιού, ο Γιώργος Παπασιδέρης άφησε εποχή και χαρακτηρίστηκε ως ο Πατέρας και θεμελιωτής του μουσικού μας αυτού θησαυρού και συνέδεσε το όνομά του με την αέναη δημοτική μουσική μας παράδοση. Ο Γιώργος Παπασιδέρης υπήρξε πράγματι ένας τραγουδιστής ο οποίος, στην κυριολεξία, καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του, δεν έπαψε ποτέ, να τραγουδάει ασταμάτητα, νύχτα και μέρα τα , αναλλοίωτα από τα βάθη των αιώνων, ήθη και έθιμα της Ελληνικής φυλής, την ιστορία της, τις περιπέτειές της, τους άθλους της, τις καθημερινές χαρές, τις γιορτές, τους καημούς και τους πόνους της ξενιτιάς, τις αγάπες και τα πένθη της, τη λεβεντιά και την αξιοσύνη της, και να κρατάει έτσι και να διατηρεί ζωντανή τη μουσική μας παράδοση, δίνοντας το παράδειγμα και διδάσκοντας, μέσα από τους δημοτικούς μουσικούς παλμούς, στους νεότερους τις μεγάλες αξίες και τα σύμβολα της φυλετικής μας συνέχειας. Γι' αυτό και τα τραγούδια του θα μείνουν για πάντα στα χείλη του Ελληνικού λαού για να τον συντροφεύουν σε όλες τις εκδηλώσεις τις ζωής του. Από τα πιο γνωστά τραγούδια του είναι τα: «Σε Ωραίο περιβόλι», «Σαράντα παλικάρια», «Πουλάκι ξένο», « Ένας Αητός», «Ο Αμάραντος», «Νάησαν τα νιάτα δυό φορές», «Πουλιά μου διαβατάρικα», «Παπάκι», «Κάτω στου Βάλτου τα χωριά», «Πέθαν' ο Βλάχος», «Ενύχτωσε και βράδιασε», «ο Γερο Νοταράς» και πλήθος άλλα που τραγουδάμε συχνά σήμερα. Η φωνή του έμεινε αναλλοίωτη στο πέρασμα του χρόνου, γι' αυτό και τραγουδούσε μέχρι τις τελευταίες μέρες της ζωής του. Η τελευταία φορά που τραγούδησε ήταν στα Τρίκαλα της Κορινθίας, την ημέρα του Σταυρού 14 Σεπτεμβρίου στο πανηγύρι. Μετά από 24 μέρες στις 8 Οκτωβρίου του 1977, ο κορυφαίος του δημοτικού τραγουδιού, άφησε την τελευταία του πνοή στο νησί που γεννήθηκε και έζησε. www.durabond.ca/gdouridas/tadekaxrona24b.html |
