Ας ερθουμε τωρα παλι στις κρισεις των δικων μας για τον Αλη.Ο Πρωτοσυγγελος του Οικουμενικου Πατριαρχειου,Αθηναγορας στις «Ηπειρωτικες Σελιδες», (τευχος Β' σελ.5,Αθηναι 1925), γραφει:«Ο τελευταιος λογος περι αυτου (του Αλη) δεν ελεχθη ετι,σχεδον παντες εγραψαν κατα το δοκουν φιλοδοξησαντες να παραστησουν αυτον με τα ζοφεροτερα χρωματα ως αυτοχρημα τερας της ανθρωποτητας,αληθη Τιγριν διψωσαν το ανθρωπινον αιμα.Απο τινων ετων μελετων την ιστοριαν της Ηπειρου και μαλιστα τα γεγονοτα τα σχετικα προς την εποχην του Αλη πασα,εσχηματισα την ιδεαν,οτι οι πλειστοι εγραφον μαλλον απο εμπαθειαν κινουμενοι και ακριτως».
Σωστα τα λεει ο Πρωτοσυγγελος γιατι αν μελετησεις προσεκτικα την ιστορια της εποχης και τη συνεπεια του εργου του Αλη,,θα δεις οπωσδηποτε την σκληροτητα του,μα ποτε την απανθρωπια η την αδικια.Θα δεις την προσπαθεια για απελευθερωση και δημιουργια ενος κρατους,οπου ολοι οι Λαοι,Ελληνες,Αρβανιτες,Βλαχοι,Χριστιανοι,
Μουσουλμανοι,θα ειναι ισοι απεναντι στο νομο,χωρις αδικητες και αδικουμενους,χωρις προνομιουχους,και διακονιαρεους.Θα δεις τον αγριο πολεμο του κατα των πλουσιων Μπεηδων και των Κοταζαμπασηδων και την αγαπη που ειχε ο απλος Λαος που τον ελεγε «Πατερα» καθως μας διαβεβαιωνει ο Κουμας.Ποιοι ειναι λοιπον αυτοι που κινουνταν απο εμπαθεια προς τον Αλη;
Δεν ειναι δυσκολο να εντοπισουμε εκεινους που ο Αλης χτυπησε αλυπητα..Τους Μπεηδες και τους Κοτζαμπασηδες και τους γονους αυτων που καποτε ασχοληθηκαν με την ιστορια.
Ο ποιητης Γιαννης Βηλαρας,ηταν απο τους πρωτοπορους της νεας ελληνικης ποιησης και λογοτεχνιας.Στα Γιαννενα του Αλη εγινε μια εκπαιδευτικη μεταρρυθμιση,που επρεπε να περασουν 150 χρονια για να δικαιωθει.Οι Δασκαλοι εκει δεν δεσμευονταν απο ντιρεκτιβες υπαλληλων υπουργειων,αλλα ελευθερα διατυπωναν τις ιδεες τους και οταν αντιμετωπιζαν τα πυρα του Πατριαρχειου,τους προστατευε ο Αλης.Εκει καθιερωθηκε η Δημοτικη γλωσσα του Λαου,το μονοτονικο συστημα,η καταργηση των αχρηστων γραμματων της Ελληνικης γλωσσας ο,ω,ι,η,οι,ει,κλπ.
Ο Βηλαρας λοιπον-πρωτος δημοτικηστης του Νεου Ελληνισμου-εγραψε ενα επιγραμμα για τον Αλη που ηταν εντοιχισμενο στην πυλη της Χειμαρρας..
«Με γνωρισε ο Φαεθωντας,μ'ειχε παλιουθ' ο Πυρρος
Αλης ο πρωτος με κρατει ,Τεπελενιωτης ηρως.
Αυθεντης πληρεξουσιος στης Ηπειρος τα μερη
και στρατηγος ασυγκριτος με το σπαθι στο χερι.
Πεντε μυριαδες στρατευμα κρατει στον ορισμο του
αγρυπνα παντα κι αφοβα εναντια στον εχθρο του.
Στα Γιαννενα αναπαυεται τ' αντρειωτατο Λιονταρι
της Αθηνας το γεννημα,τ' αναθρεμα του Αρη».
Ο Βηλαρας ειχε ακομη γραψει «Ωδη στην αλωση του Σουλιου»,εξυμνωντας τον Αλη.Το ποιημα δεν σωθηκε...
Πολλοι θεωρησαν το ποιημα κολακεια.Μα ο Βηλαρας δεν ηταν καθολου ο τυπος του κολακα και αυτο το επισημαινει και ο Κορδατος.Αν αναλογιστουμε παντως,πως κατα του Σουλιου πολεμησαν,οχι Τουρκοι,που μας λενε οι ιστοριογραφοι και αναπαραγουν ακριτα οι ποιητες,αλλα τα πιο φωτεινα ονοματα του '21,καθως ο Καραισκακης,Ανδρουτσος,Διακος,Ισκος,Παλασκας,Βαρνακιωτης,Πανουργιας,
Μπακολας,και Γαρδικιωτης Γριβας,Ζαππας και τοσοι αλλοι,αν αναλογιστουμε πως ο πολεμος του Αλη με τους Σουλιωτες ηταν μια εμφυλια διαμαχη που το δικαιο ηταν με το μερος του Αλη,καθως αποδειχτηκε και κατανοηθηκε και απο αυτους τους ιδιους τους Σουλιωτες στη συνεχεια,τοτε θα καταλαβουμε πως ο Βηλαρας δεν κολακευε με την «Ωδη» του, αλλα εννοουσε αυτο που εγραφε και ειναι πραγματικα απωλεια ο χαμος του ποιηματος.
Ο Σολωμος βεβαια κατεκρινε αυστηρα τον Βηλαρα για την «ωδη στην αλωση του Σουλιου»,μα ο Σολωμος ηταν εκτος χωρου και ...χορου κι εβλεπε την επανασταση και την ελληνικη πραγματικοτητα με το κανοκυαλι.
Ο Μητροπολιτης Νεων Πατρων Πολυκαρπος αφιερωσε στον Αλη ποιημα σε αρχαια ποιητικη διαλεκτο:
«Φερτατε ηγεμων,ος ναιεις δωματα Πυρρου,
ηθεια δ' ες νεου Αλεξανδρου αελπτον αειρεις.
ος τ' Αδματοιο ιχνε αδμηιτον δ' αυτι μεταλλας,
αρχαιησι δε τιμας συμπασαις εναγαλλη.
Αλη Πασια μεγαλα ξενα θ' ος ρ'εξεις κεδνα πολλα,
υψιθω κ' ανερ αμετεροις ενι ημασι κιων.
Μητι συ ουδε βροτος γον ηλυθες αιων,
τοιουτοι γαρ Αλεξανδρω,ος θαυμ' επλετ' αινον».
Δεν ειναι περιεργο που μπλεκουν οι λογιοι τον Αλη με τους αρχαιους.(Ο πραγματικα Εθνικος ευεργετης Βαγγελης Ζαππας,που απο μικρο παιδι υπηρετησε στον στρατο του Αλη πασα,σαν πλουτισε και καζαντησε,θελησε να κληροδοτησει ολη την περιουσια του στο ελευθερο Ελληνικο κρατος,με μια προυποθεση..Να διατεθουν για την αναβιωση των Ολυμπιακων Αγωνων («Ολυμπια»),προσθετοντας και διαγωνισμους Γεωργικων,Βιομηχανικων,Μουσικων και Θεατρικων επιτευγματων. Ο ιδρυτης της Τραπεζας της Ελλαδος Γ.Σταυρου,ηταν κι αυτος ανθρωπος της εμπιστοσυνης στην υπηρεσια του Αλη.Δηλαδη η πλειοψηφια,των προοδευτικων διανουμενων,ποιητων,επιστημονων,ευπατριδων και ηρωων,περασε απο την Αυλη του Αληπασα.Και ειναι ν' απορεις,πως ειναι δυνατον,αν ηταν ετσι καθως μας τον στολιζουν,να εβγαλε τετοιο ανθρωπινο υλικο...). Τη στιγμη που κανεις δεν ενδιαφεροταν με την προωθηση της αρχαιολογιας στην Ελλαδα,με τη μουσικη και το θεατρο καθως πιο κατω θα δουμε!.Βεβαια οι ανθρωποι δεν αναφερθηκαν ποτε στο Βυζαντιο,αλλα μονοπλευρα στην Ελληνικη αρχαιοτητα.Στον Αλεξανδρο,τον Πυρρο,την Αθηνα,τον Αρη κλπ.Αυτα ομως τα εχουμε εξηγησει και αν θα τα συνανταμε στην πορεια της μελετης δεν θ'αναι παρα και μια ακομα επιβεβαιωση οσων αρχικα υποστηριξαμε,για τους Αρβανιτες και τη σχεση τους με την αρχαιοτητα και οχι με το Βυζαντιο. Αλλα αξιζει να δουμε απο κοντα τις σπουδαιοτερες παραποιησεις των ιστορικων συμβαντων γυρω απο τον Αληπασα.
Ο Βαλαωριτης πηρε μια κοινη πορνη,την Κυρα Φροσυνη και την εκανε ινδαλμα της Ελλαδος και της Χριστιανοσυνης που αντιπαρατιθεται στον «αιμοβορο,αιμοσταγη κλπ.»Αληπασα.Ομοια καταδικασε στο πυρ το εξωτερον τον Θαναση Βαγια και αποθεωσε τον Βλαχαβα η εδωσε εξωπραγματικες διαστασεις στον ηρωα Κατσαντωνη και ολα αυτα,ολες αυτες οι παραπλανησεις και οι ιδιαιτεροι χρωματισμοι,σκοπευαν σ'ενα και μονο στοχο.. Στην πασει θυσια καταδικη απο την ιστορια του Αλη.
ΚΥΡΑ -ΦΡΟΣΥΝΗ
Ο πλουτος που σωρευθηκε στα Γιαννενα την εποχη του Αλη,η ελευθερια,η παιδεια και οι καινοτομιες,ειχαν σαν αποτελεσμα και την καποια ερωτικη ελευθερια.Η κυρα Φροσυνη ηταν μια ωραια και αισθησιακη χηρα,που στο «σπιτι» της φιλοξενουσε τους πιο δυνατους ανδρες των Ιωαννινων.Μεταξυ των εραστων της κυρα Φροσυνης ηταν και ο γιος του Αλη,ο Μουχταρης,που μαλιστα εκανε και το ολεθριο για την εποχη σφαλμα να χαρισει στην κυρα Φροσυνη ενα δαχτυλιδι,δωρο της γυναικας του,κορης του Πασα του Μπερατιου. (Ο Αλης ειχε παντρεψει τους δυο γιους του,με τις δυο θυγατερες του Πασα του Βερατιου,Ιμπραημ,και οι λογοι ησαν περισσοτερο πολιτικοστρατιωτικης σημασιας,παρα αποτελεσμα αισθηματος).
Οταν εμαθαν οι Βερατιωτισσες τα καμωματα των ανδρων τους και το γεγονος οτι ο Μουχταρης πουλησε την τιμη της (δαχτυλιδι) σε μια πορνη,εγινε επανασταση στο Σεραι.Οι γυναικες απειλουσαν πως αν δεν υπαρξει τιμωρια και εκδικηση,θα φυγουν για το Μπερατι,στον πατερα τους.Ο Αλης για να μη δυσαρεστησει τις νυφες του και επειδη ειχε απολυτη αναγκη την φιλια και συμμαχια του Ιμπραημ του Βερατιου,διεταξε την θανατωση της Φροσυνης,λεει ο Ψαλιδας,(γκeρσeρας,στ' Αρβανιτικα) ο μεγαλος δασκαλος και φιλος του Αλη,σε μια εκμυστερευση του στον Αγγλο περιηγητη Cocerell το 1810.
Αλλα ο Αλης δεν θανατωσε μονο την κυρα Φροσυνη.Μαζι μ' αυτην θανατωσε και 17 ακομα γυναικες «ελευθερων ηθων» καθως μας βεβαιωνει ο Αραβαντινος που δεν συμπαθει καθολου τον Αλη.Αν αναλογιστουμε τις αυστηρες περι ηθικης αντιληψεις της εποχης και τους δημοσιους λιθοβολισμους των μοιχαλιδων και ανηθικων γυναικων που μεχρι προσφατα επεζησαν στην πατριδα μας,θα διαπιστωσουμε πως η γνωμη του Ψαλιδα ειναι η μιση αληθεια.
Και η αλλη μιση;
Καθως ειπαμε,ο πλουτος,η παιδεια,η συρροη ποικιλιας Λαων (Οι ιστορικοι,οταν αναφερονται στον πληθυσμο των Γιαννινων την εποχη του Αληπασα μας λενε..«Τοσοι Ελληνες,τοσοι Τουρκοι και τοσοι Εβραιοι».Οι Αρβανιτες δεν υπαρχουν...παρα μοναχα στη μπουκα του κανονιου τους,που ομως,μετα απ,οσα εκθετουμε θα παθει σιγουρα αφλογιστια. Μολις τα Γιαννενα εγιναν το κεντρο του πνευματικου,αλλα κυριως του εμπορικου κοσμου στα Βαλκανια και αποχτησαν οι Γιαννιωτες πλουτο και ευμαρεια,επομενο ηταν να «φυτρωσουν»Εβραιοι στην πλουσια αυτη πολιτεια.Πραγματικα ηλθαν απ'ολες τις μεριες του κοσμου Εβραιοι,που καταφεραν,ωστε να συγκεντρωσουν τον πλουτο στα χερια τους με εναν απλο τροπο,που σημερα τον λεμε Κεφαλαιοκρατια,μα μετα απ'οσα μας εχει πει για το Κεφαλαιο ο Μαρξ,δεν ξερουμε την πραγματικη καταγωγη του.Οι Εβραιοι,χωρις να προσφερουν καμιαν απολυτως παραγωγικη εργασια στον τοπο οπου φιλοξενουνταν,καταγινονταν με παρασιτικα επαγγελματα (διαμεσολαβηση,μεταπρασια,Τοκογλυφια,αργυραμοιβοι,Τραπεζιτες και μονοπωλιακο εμποριο).Το αποτελεσμα ειναι να συγκεντρωνουν ολο το υπαρχον κεφαλαιο στα χερια τους οι Εβραιοι,ενω οι Ιθαγενεις που προσφερουν παραγωγικη δουλεια να πεινανε.
Αυτο το εντοπισε ενας ιερωμενος γνωστος μας,ο Πατρο Κοσμας ο Αιτωλος.Για να αντιμετωπισει τους Εβραιους λοιπον,συνεννοηθηκε με τον Αλη,να γινεται το περιφημο Παζαρι των Ιωαννινων το Σαββατο και οχι την Κυριακη που γινοταν μεχρι τοτε.Επειδη ομως οι Εβραιοι,δεν εργαζονται το Σαββατο,δεν επαιρναν μερος στο προσοδοφορο παζαρι και ετσι πολλοι αναγκαστηκαν να εγκαταλειψουν τα Γιαννενα.Μα δεν συγχωρεσαν ποτε τον Πατρο Κοσμα και καταφεραν να τον ξεκανουν.Και οχι μονον αυτο.Αφησαν και μερικους ατσιδες απο το σοι τους,ιστοριογραφους στην Ελλαδα,να μας λενε πως τον Πατρο Κοσμα τον σκοτωσε ο Αλης!).Καθως ειπαμε,ο πλουτος,η παιδεια,η συρροη ποικιλιας Λαων και περιηγητων,καθως και οι τρομερες για την εποχη καινοτομιες του Αλη,απαμβλυναν την αυστηροτητα των ηθων γυρω απο την ερωτικη αντιληψη.Οι καινοτομιες του Αλη δεν στενοχωρουσαν μονον τους πλουσιους Μπεηδες και Κοτζαμπασηδες,αλλα και τον συντηρητικο Λαο που δεν εβλεπε με καλο ματι αυτη την χαλαρωση των ηθων και αντιδρουσε.Δυο λοιπον αξονες πιεσης επεδρασαν στην αποφαση του Αλη για την θανατωση των εκπορνευομενων γυναικων και της Φροσυνης..Πρωτα η πολιτικη σκοπιμοτητα,της διατηρησης της φιλιας και συμμαχιας-και του γαμου τελικα των γιων του-και δευτερο η εξυγιανση των δημοσιων ηθων,καθως ο ιδιος επισημαινει δηλωσε στον Πρωσσο περιηγητη Bartholdy,απολογουμενος.Δηλαδη η αληθεια βγαινει απο την μιση αληθεια του Ψαλιδα και την αλλη μιση του ιδιου του Αλη.
Βεβαια σημερα μια τετοια εκστρατεια ηθικης καθαρσης φαινεται και ειναι απανθρωπη,αλλα και για την εποχη αυτη φαινομενο σπανιο γιατι ησαν μεν συνηθισμενες ατομικες καταδικες,μα οχι και ομαδικες.Ειναι επισης γνωστο και το επιβεβαιωνει ο Μπαυρον,πως δεν υπηρξε Λαικη αντιδραση στην θανατωση αυτων των ελευθεριων γυναικων.Ο Ληκ,επισημαινει πως στα θεματα ηθικης οι νομοι ησαν αυστηροτατοι,επισημαινει μαλιστα πως ιδια τιμωρια επιβαλλονταν και στην αρχαιοτητα και παραθετει το σχετικο χωριο απο τον Αθηναιο..« Ο Θεοπομπος να τι λεει για του Μυθημναιους..Ο Τυρρανος Κλεομενης,τις Μαστροπες τις συνηθισμενες να βγαζουν «στο κλαρι» τις πορνες και τρεις η τεσσερις απο τις σπουδαιοτερες πορνες,αφου τις εβαλε μεσα σε σακκια και τις εδεσε,προσταξε να τις ριξουν στην θαλασσα.Και ο Ερμιπος,στο εργο του που αναφερεται στους εφτα σοφους της αρχαιοτητας,λεει πως και ο Περιανδρος ,εκανε το ιδιο».(Μεταφραση).
Η Λαικη φαντασια,αλλα και οι διαφοροι εχθροι του Αλη βρηκαν την ευκαιρια να μιλησουν για ανομους δεσμους του Αλη με την Φροσυνη,(ενω ειναι γεγονος πως λατρευε και λατρευοτανε απο την Βασιλικη) η για δεσμο του με τις ...νυφες του η οτι η ομαδικη θανατωση ηταν δηθεν τεχνασμα του για να αποσπασει λυτρα κλπ.
Οταν ο Αλης συγκεντρωσε τις πορνευομενες γυναικες-καπου 20-μεταξυ των οποιων και δυο παντρεμενες,τις εκλεισε επι δυο ημερες σ'ενα ξωκκλησι κοντα στη λιμνη.Αλλα κανεις δεν παρουσιαστηκε στο διαστημα αυτο να ζητησει την απελευθερωση των γυναικων αυτων,παρα ενας Βλαχος.Να τι γραφει ο Hughes ..«Περασε η αλλη μερα χωρις να δοθει η μοιραια διαταγη.Φαινεται πως ο Τυρρανος κατεχοταν απο τυψεις συνειδησεως και δισταζε.Λενε πως ηθελε να κερδισει χρονο και οτι περιμενε διαβηματα για να τους χαρισει τη ζωη.(Ολο «φαινεται»και «λενε»)αλλα δεν παρουσιαστηκε κανεις παρα ενας Ελληνας,ενας συζυγος που προσεπεσε στον Βεζυρη εκλιπαρωντας τον για την γυναικα του.Ο Αλης τον ρωτησε μ'ενα σαρκαστικο χαμογελο,αν μπορουσε να ζησει με μιαν απιστη γυναικα.Ναι ,απαντησε εκεινος.Κι ο Βεζυρης προσταξε να την ελευθερωσουν. (Απο τον Σιμοπουλο «Ξενοι ταξιδιωτες στην Ελλαδα» τομος Γ2 σελ. 407).
Ουτε τα χρηματα λοιπον ηταν η αιτια,ουτε βεβαια και οι τυψεις που λεει ο Hughes. Στην παραπανω σταση του Αλη εναντι του μοναδικου συζυγου και συγγενους που δεν ενεκρινε την θανατωση,διαβλεπουμε οχι μονο την αιτια της θανατωσης των πορνευομενων γυναικων,μα και τις περι ηθικης αντιληψεις της εποχης σε συνδυασμο με την συγκαταβαση της Γιαννιωτικης κοινωνιας,των συγγενων των γυναικων και αυτων των ιδιων των γυναικων,που καθως μας διαβεβαιωνει ο Μπαυρον και ο Hughes δεχτηκαν αδιαμαρτυρητα την ποινη τους.Ας μην υποτεθει πως ο Γιαννιωτικος Λαος δεν ξεσηκωθηκε απο φοβο.Καποτε ο Αλης θελησε να καταργησει την περιεργη κομμωση των Αρβανιτων με το ξυρισμα του μπροστινου του κεφαλιου και των κροταφων και διεταξε να μην ξυριζονται οι Στρατιωτες του.Αυτη η ασημαντη για μας καινοτομια σηκωσε θυελλα διαμαρτυριων και αναγκαστηκε ο Αλη να την ανακαλεσει.
Ωστε σχετικα με την κυρα Φροσυνη,η κριση του Αλη,λεμε πως εξεφραζε απολυτα την περι δικαιου και ηθικης αντιληψη του Γιαννιωτικου λαου και γι' αυτον ακριβως τον λογο ηταν δικαιη.Μα ηταν ταυτοχρονα και σκληρη,σαν τους ανθρωπους και την κοινωνια που κυβερνουσε.
