Το κτίριο του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών |
Η παραπάνω διαπίστωση της Μέλπως Μερλιέ - ιδρύτριας του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών και του Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου του - στο έργο της «Η Μουσική Λαογραφία στην Ελλάδα» (1935) απηχεί και τη μεγάλη της επιθυμία ενασχόλησης με αυτό το ενδιαφέρον κομμάτι της λαογραφίας μας, το αρβανίτικο τραγούδι. Φαίνεται ότι έπρεπε να περάσουν σχεδόν επτά δεκαετίες για να καλυφθεί το κενό με ένα σημαντικό έργο για αρβανίτικο τραγούδι στη χώρα μας. Ο λόγος για την «Ανθολογία αρβανίτικων τραγουδιών της Ελλάδας», ένα βιβλίο που αποτελεί μέρος της 17χρονης έρευνας του συγγραφέα - συνεργάτη του ΜΛΑ και γνωστού ερμηνευτή Θανάση Μωραΐτη. Είναι έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών και του Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου και αφιερώνεται στη μνήμη της Μέλπως Μερλιέ και του δασκάλου του, συγγραφέα, Σπύρου Περιστέρη. Εκατόν πενήντα δύο αρβανίτικα τραγούδια απ' όλη την Ελλάδα, καταγραμμένα σε νότες, με ιστορικές, γλωσσολογικές, μουσικολογικές, προσωδιακές και μετρικές αναλύσεις, περιλαμβάνονται στο βιβλίο που αποτελεί καρπό συστηματικής έρευνας του Θ. Μωραΐτη, «βαθύ γνώστη της γλώσσας των ανθολογούμενων τραγουδιών και ικανότατο μουσικό», όπως αναφέρει ο διευθυντής του ΜΛΑ, Μάρκος Δραγούμης. Ο διακεκριμένος μουσικολόγος τονίζει στον πρόλογο πως η ανθολογία «έρχεται να γεμίσει ένα σημαντικό κενό και να επιτρέψει να τοποθετηθεί η μελέτη της δημοτικής μας μουσικής σε μια ευρύτερη βάση. Γιατί, σε τελευταία ανάλυση, μόνο με τέτοιου είδους βιβλία θα φτάσουμε στις συγκριτικές μελέτες, που τόσο πολύ μας χρειάζονται για να διευρυνθούν οι εθνομουσικολογικοί μας ορίζοντες».
«Η ε
νασχόλησή μου με τα αρβανίτικα τραγούδια άρχισε το 1985, χρονιά που γνώρισα τον ερευνητή και συγγραφέα Αριστείδη Κόλλια», αναφέρει ο Θ. Μωραΐτης. «Αμέσως μετά την πρώτη συναυλία με αρβανίτικα τραγούδια που έγινε τον ίδιο χρόνο στο θέατρο "Ορφέας" στην Αθήνα, άρχισα σιγά - σιγά, και αργότερα πιο συστηματικά, τις επιτόπιες έρευνες στις περιοχές, όπου ήξερα ή μάθαινα ότι τραγουδούσαν ακόμη οι ντόπιοι τα αρβανίτικα τραγούδια τους». Καθοριστικό, πάντως, για την απόφασή του να εργαστεί συστηματικά για την έκδοση της ανθολογίας - εκτός από το όνειρο της Μ. Μερλιέ και την επιθυμία του Μ. Δραγούμη να γίνει πραγματικότητα - ήταν η ανυπαρξία βιβλίων με αρβανίτικα τραγούδια γραμμένα σε νότες με μουσικολογικές, προσωδιακές και μετρικές αναλύσεις των τραγουδιών (πλην μερικών απλών καταγραφών που υπάρχουν στο βιβλίο του Γιάννη Γκίκα με τραγούδια της νότιας Εύβοιας, του Νίκου Σαλτάρη με τραγούδια από τη Σαλαμίνα, του Μάρκου Δραγούμη σε βιβλίο των Βλάση Μαστροκώστα και Χρήστου Μητροπέτρου, επίσης με τραγούδια της νότιας Εύβοιας και του ίδιου σε βιβλίο της Γιόνας Μικέ - Παϊδούση με τραγούδια από την Ερμιονίδα). Κι ακόμα, όπως αναφέρει ο Θ. Μωραΐτης, «η συνεχής πίεση του δασκάλου μου Σπύρου Περιστέρη να προχωρήσω την έρευνα των "δικών μας τραγουδιών", όπως αποκαλούσε τα αρβανίτικα τραγούδια».
Το βιβλίο συνοδεύεται με CD, όπου ακούγονται όλα τα τραγούδια από επιτόπιες κυρίως ηχογραφήσεις, ενώ ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν ανέκδοτες νέες θεωρητικές έρευνες και μουσικολογικές αναλύσεις του μαθηματικού, συνθέτη, ερευνητή Δημήτρη Λέκκα, ανέκδοτες εργασίες με ιστορικές αναφορές και αποσπάσματα βιβλίων και γλωσσολογικών ερευνών. Οπως αναφέρει ο Δ. Λέκκας, «τα αρβανίτικα τραγούδια εμφανίζουν μιαν αξιοσημείωτη ιδιομορφία σε σχέση με τον όγκο των τραγουδιών με κείμενο στην ελληνική γλώσσα. Συγκροτούν ένα ρεπερτόριο, που έμεινε ουσιαστικά στο πλαίσιο στενών παραδοσιακών κοινοτήτων, κι έτσι δεν εισήλθε στην πιεστική διαδικασία όσων μεταλλάξεων επιφέρουν οι επανειλημμένες εκτελέσεις σε πανηγύρια από επαγγελματίες μουσικούς, με όργανα πιο εκσυγχρονισμένα όπως το κλαρίνο και με την προεισαγωγή επιδράσεων από άλλα ακούσματα. Αντίθετα από άλλα παραδοσιακά ρεπερτόρια, ο όγκος των αρβανίτικων τραγουδιών διακρίνεται από τοπικότητα, εκτελέσεις αμιγώς φωνητικές ή συνοδευόμενες από πίπιζες ή φλογέρες και από λαούτα που δεν ακολουθούν νεότερα ήθη παίζοντας συγχορδιακά. Ετσι, διασώθηκαν παλαιότερες αμετάλλακτες νόρμες. Εξαίρεση αποτελούν τα λιγοστά τραγούδια, που έσπασαν το φράγμα του τόπου τους, έγιναν δημοφιλή, τραγουδήθηκαν και παίχτηκαν σε πανηγύρια από επαγγελματίες τραγουδιστές και κλαρινίστες, είτε αποδόθηκαν από μέλη συλλόγων με την εποπτεία μαέστρων ή επιμελητών με γνώσεις και ακούσματα δυτικής κυρίως και αστικολαϊκής μουσικής».
Επικό τραγούδι με μεσαιωνική μελωδία, που γράφτηκε ίσως την εποχή της ακμής του Αλί Πασά, όταν τα Γιάννινα ήταν «πρώτα στ' άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα» |
Το βιβλίο διατίθεται από τον εκδοτικό οίκο «Κατάρτι» (Μαυρομιχάλη 9, τηλ. 210-3604793), καθώς και από τη Λέσχη του Δίσκου (Ακαδημίας 57, τηλ. 210-3631819), από την οποία γίνεται η διακίνηση - διανομή των εκδόσεων του Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου.
Ρουμπίνη ΣΟΥΛΗ
